L. ANNAEI SENECAE QUAESTIONES NATURALES
LIBER V DE VENTIS
[1,1] Uentus est fluens aer. Quidam ita definierunt: uentus
est aer fluens in unam partem. Haec definitio uidetur diligentior,
quia numquam aer tam immobilis est ut non in aliqua sit
agitatione; sic tranquillum mare dicitur, cum leuiter commouetur
nec in unam partem inclinatur: itaque si legeris "cum placidum
uentis staret mare", scito illud non stare sed succuti leuiter
et dici tranquillum, quia nec hoc nec illo impetum capiat.
[1,2] Idem et de aere iudicandum est, non esse umquam immobilem,
etiamsi quietus sit. Quod ex hoc intellegas licet: cum sol in
aliquem clausum locum infusus est, uidemus corpuscula minima in
aduersum ferri, alia sursum, alia deorsum uarie concursantia.
[1,3] Ergo ut parum diligenter comprehendet quod uult, qui dixerit:
"fluctus est maris agitatio", quia tranquillum quoque agitatur,
at ille abunde sibi cauerit, cuius definitio haec fuerit: "fluctus
est maris in unam partem agitatio"; sic in hac quoque re, quam
cum maxime quaerimus, non circumscribetur qui ita se gesserit
ut dicat: "uentus est fluens in unam partem aer" aut "aer fluens
impetu" aut "uis aeris in unam partem euntis" aut "cursus aeris
aliquo concitatior".
[1,4] Scio quid responderi pro altera definitione
possit: quid necesse est adicere te "in unam partem"? Utique
enim quod fluit in unam partem fluit; nemo aquam fluere
dicit, si tantum intra se mouetur, sed si aliquo fertur: potest ergo
aliquid moueri et non fluere, et e contrario non potest fluere nisi
in unam partem.
[1,5] Sed siue haec breuitas satis a calumnia tuta
est, hac utamur; siue aliquis circumspectior est, uerbo non parcat,
cuius adiectio cauillationem omnem poterit excludere.
Nunc ad ipsam rem accedamus, quoniam satis de formula disputatum est.
[2,1] Democritus ait, cum in angusto inani multa sint corpuscula,
quae ille atomos uocat, sequi uentum; at contra quietum
et placidum aeris statum esse, cum in multo inani pauca sint
corpuscula. Nam quemadmodum in foro aut uico, quamdiu paucitas
est, sine tumultu ambulatur, ubi turba in angustum concurrit,
aliorum in alios incidentium rixa fit: sic in hoc quo circumdati
sumus spatio, cum exiguum locum multa corpora impleuerint,
necesse est alia aliis incidant et impellant ac repellantur
implicenturque et comprimantur, ex quibus nascitur uentus, cum
illa quae colluctabantur incubuere et diu fluctuata ac dubia
inclinauere se. At ubi in magna laxitate corpora pauca uersantur,
nec arietare possunt nec impelli.
[3,1] Hoc falsum esse uel ex eo colligas licet quod tunc minime
uentus est, cum aer nubilo grauis est: atqui tunc plurima corpora
se in angustum contulerunt, et inde est spissarum nubium grauitas.
[3,2] Adice nunc quod circa flumina et lacus frequens nebula
est artatis congestisque corporibus, nec tamen uentus est.
Interdum uero tanta caligo effunditur ut conspectum in uicino
stantium eripiat, quod non eueniret, nisi in paruum locum corpora
se multa compellerent. Atqui nullum tempus magis quam
nebulosum caret uento.
[3,3] Adice nunc quod e contrario euenit
ut sol matutinum aera spissum et umidum ortu suo tenuet; tunc
surgit aura, cum datum est laxamentum corporibus et stipatio
illorum ac turba resoluta est.
[4,1] Quo modo ergo, inquis, uenti fiunt, quoniam hoc
negas fieri? - Non uno modo: alias enim terra ipsa magnam uim
aeris eicit et ex abdito spirat, alias, cum magna et continua ex
imo euaporatio in altum egit quae emiserat, mutatio ipsa halitus
mixti in uentum uertitur.
[4,2] Illud enim nec ut credam mihi
persuaderi potest nec ut taceam: quomodo in nostris corporibus
cibo fit inflatio (quae non sine magna narium iniuria emittitur
et uentrem interdum cum sonos exonerat, interdum secretus),
sic putant et hanc magnam rerum naturam alimenta mutantem
emittere spiritum. Bene nobiscum agitur quod semper
concoquit: alioquin immundius aliquid timeremus.
[4,3] Numquid ergo hoc uerius est dicere, multa ex omni parte
terrarum et assidua ferri corpuscula? Quae cum coaceruata sunt,
deinde extenuari sole coeperunt, quia omne quod in angusto dilatatur,
spatium maius desiderat, uentus existit.
[5,1] Quid ergo? Hanc solam esse causam uenti existimo,
aquarum terrarumque euaporationes; ex his grauitatem aeris
fieri, deinde solui impetu, cum quae densa steterant, ut
est necesse, extenuata nituntur in ampliorem locum? Ego uero
et hanc iudico. Ceterum illa est longe ualentior ueriorque, habere
aera naturalem uim mouendi se nec aliunde concipere sed
inesse illi, ut aliarum rerum, ita huius potentiam.
[5,2] An hoc
existimas, nobis quidem datas uires quibus nos moueremus, aera
autem relictum inertem et inagitabilem esse, cum aqua motum
suum habeat etiam uentis quiescentibus? Nec enim aliter animalia
ederet; muscum quoque innasci aquis et herbosa quaedam
uidemus summo innatantia: est ergo aliquid in aqua uitale.
[6,1] De aqua dico? Ignis, qui omma consumit, quaedam creat
et, quod uideri non potest simile ueri, tamen uerum est, animalia
igne generari. Habet ergo aliquam uim uitalem aer et ideo modo
spissat se modo expandit et purgat et alias contrahit diducit
ac differt. Hoc ergo interest inter aera et uentum quod inter lacum
et flumen. Aliquando per se ipse sol causa uenti est fundens rigentem
aera et ex denso coactoque explicans.
[7,1] In uniuersum de uentis diximus: nunc uiritim incipiamus
illos excutere. Fortasse apparebit quemadmodum fiant, si
apparuerit quando et unde procedant. Primum ergo antelucanos flatus
inspiciamus, qui aut ex fluminibus aut ex conuallibus
aut aliquo sinu feruntur.
[7,2] Nullus ex his pertinax est sed cadit
fortiore iam sole nec fert ultra terrarum conspectum. Hoc uentorum
genus incipit uere, non ultra aestatem durat et inde maxime
uenit ubi aquarum plurimum et montium est. Plana, licet
abundent aquis, carent aura; hac, dico, quae pro uento ualet.
[8,1] Quomodo ergo talis flatus concipitur quem Graeci
G-egkolpian uocant? Quicquid ex se paludes et flumina remittunt
(id autem et multum est et assiduum), per diem solis alimentum
est, nocte non exhauritur et montibus inclusum in
unam regionem colligitur; cum illam impleuit et iam se non capit,
exprimitur aliquo et in unam partem procedit: hinc uentus
est. Itaque eo incumbit quo liberior exitus inuitat et loci laxitas,
in quam coaceruata decurrant.
[8,2] Huius rei argumentum est, quod prima
noctis parte non spirat: incipit enim fieri illa collectio,
quae circa lucem iam plena est; onerata quaerit quo defluat,
et eo potissimum exit ubi plurimum uacui est et magna ac patens
area. Adicit autem ei stimulos ortus solis feriens gelidum aera;
nam etiam antequam appareat, lumine ipso ualet et nondum
quidem radiis aera impellit, iam tamen lacessit et irritat luce
praemissa;
[8,3] nam cum ipse processit, alia superius rapiuntur,
alia diffunduntur tepore: ideo non ultra matutinum illis datur
fluere; omnis illorum uis conspectu solis extinguitur. Etiamsi
uiolentiores flauere, circa medium tamen diem relanguescunt,
nec unquam usque in meridiem aura producitur; alia autem
imbecillior ac breuior est, prout ualentioribus minoribusue
collecta causis est.
[9,1] Quare tamen tales uenti uere et aestate ualidiores
sunt? - (leuissimi enim cetera parte anni nec qui uela impleant
surgunt): quia uer aquosum est ex pluuialibus aquis, locisque ob
umidam caeli naturam saturis et redundantibus maior euaporatio est.
[9,2] At quare aestate aeque profunditur? Quia post occasum
solis remanet diurnus calor et magna noctis parte perdurat;
qui euocat exeuntia ac uehementius trahit quicquid ex his
sponte reddi solet, deinde non tantum habet uirium ut quod
euocauit absumat: ob hoc diutius corpuscula emanare solita et
efflari terra, ex se atque umorem mittunt.
[9,3] Facit
autem uentum ortus non calore tantum sed etiam ictu: lux enim,
ut dixi, quae solem antecedit, nondum aera calefacit sed percutit
tantum, percussus autem in latus cedit. Quamquam ego ne illud
quidem concesserim, lucem ipsam sine calore esse, cum ex calore sit:
[9,4] non habet forsitan tantum teporis, quantum tactu
appareat, opus tamen suum facit et densa diducit ac tenuat;
propterea loca, quae aliqua iniquitate naturae ita clausa sunt ut
solem accipere non possint, illa quoque nubila et tristi luce
calefiunt et per diem minus quam noctibus rigent.
[9,5] Etiamnunc
natura calor omnis abigit nebulas et a se repellit: ergo sol
quoque idem facit, et ideo, ut quibusdam uidetur, inde flatus est
unde sol.
[10,1] Hoc falsum esse ex eo apparet quod aura in omnem
partem uehit et contra ortum plenis uelis nauigatur: quod non
eueniret, si semper uentus ferretur a sole. Etesiae quoque,
qui in argumentum a quibusdam aduocantur,
non nimis propositum adiuuant.
[10,2] Dicam primum quid illis placeat, deinde cur displiceat mihi.
Etesiae, inquiunt, hieme non sunt, quia breuissimis diebus sol desinit,
priusquam frigus euincatur (itaque niues et ponuntur et durant):
aestate incipiunt flare, cum et longius extenditur dies et recti
in nos radii diriguntur.
[10,3] Ueri ergo simile est concussas calore magno niues
plus umidi efflare, item terras exoneratas niue retectasque spirare
liberius: ita plura ex septemtrionali parte caeli corpora exire
et in haec loca, quae sunt summissiora ac tepidiora, deferri; sic
impetum etesias sumere.
[10,4] Et ob hoc a solstitio illis initium est (ultraque
ortum Caniculae non ualent), quia iam multum e frigida caeli parte in hanc
egestum est ac sol mutato cursu in nostram rectior tendit et alteram partem
aeris attrahit, alteram uero impellit. Sic ille etesiarum flatus aestatem
frangit et a mensium feruentissimorum grauitate defendit.
[11,1] Nunc (quod promisi) dicendum est quare etesiae
nos non adiuuent nec quicquam huic conferant causae. Diximus
ante lucem auram incitari, eandem subsidere, cum illam
sol attigit. Atqui etesiae ob hoc somniculosi a nautis et delicati
uocantur quod, ut ait Gallio, "mane nesciunt surgere": eo
tempore fere incipiunt prodire quo ne pertinax quidem aura est.
Quod non accideret, si ut auram ita illos comminueret sol.
[11,2] Adice nunc quod, si causa illis flatus esset spatium
diei ac longitudo, et ante solstitium flarent, cum longissimi dies
sunt et cum maxime niues tabescunt; Iulio enim mense iam despoliata sunt
omnia aut certe admodum pauca iacent adhuc sub niue.
[12,1] Sunt quaedam genera uentorum quae ruptae nubes
et in pronum solutae emittunt: hos Graeci uentos G-eknephias
uocant. Qui hoc, ut puto, modo fiunt: cum magna inaequalitas
ac dissimilitudo corporum, quae uapor terrenus emittit, in sublime
eat et alia ex his corporibus sicca sint, alia umida, ex tanta
discordia corporum inter se pugnantium, cum in unum conglobata
sunt, uerisimile est quasdam cauas effici nubes et interualla
inter illas relinqui fistulosa et in modum tibiae angusta.
[12,2] His interuallis tenuis includitur spiritus, qui maius desiderat
spatium, cum euerberatus cursu parum libero incaluit et ob hoc
amplior fit, scinditque cingentia et erumpit in uentum, qui fere
procellosus est, quia superne demittitur, et in nos cadit uehemens
et acer, quia non fusus nec per apertum uenit sed laborat
et iter sibi ui ac pugna parat. Hic fere breuis flatus est, quia
receptacula nubium, per quae ferebatur, ac munimenta perrumpit:
ideo tumultuosus uenit, aliquando non sine igne ac sono
caeli.
[12,3] Hi uenti multo maiores diuturnioresque sunt, si alios
quoque flatus ex eadem causa ruentes in se abstulerunt et in
unum confluxere plures; sicut torrentes modicae magnitudinis
sunt, quamdiu separatis suus cursus est, cum uero plures in se
aquas conuerterunt, fluminum iustorum ac perennium magnitudinem
excedunt:
[12,4] idem credibile est fieri et in procellis, ut
breues sint, quamdiu singulae sunt; ubi uero sociauere uires et ex
pluribus caeli partibus elisus spiritus eodem se contulit, et impetus
illis accedit et mora.
[12,5] Facit ergo uentum resoluta nubes,
quae pluribus modis soluitur: nonnumquam conglobatio[nem]
illam spiritus rumpit, nonnumquam inclusi et in exitum nitentis
luctatio, nonnumquam calor, quem modo sol facit, modo ipsa
arietatio uagorumque inter se corporum attritus.
[13,1] Hoc loco, si tibi uidetur, quaeri potest cur turbo fiat.
Euenire in fluminibus solet ut, quamdiu sine impedimento feruntur,
simplex et rectum illis iter sit; ubi incurrerunt in aliquod
saxum ad latus ripae prominens, retorqueantur et in orbem
aquas sine exitu flectant, ita ut circumlata in se sorbeantur et
uerticem efficiant.
[13,2] Sic uentus, quamdiu nihil obstitit, uires
suas effundit: ubi aliquo promontorio repercussus est aut
locorum coeuntium in canalem deuexum tenuemque collectus, saepius
in se uolutatur similemque illis, quas diximus conuerti,
aquis facit uerticem.
[13,3] Hic uentus circumactus et eundem ambiens
locum ac se ipsa uertigine concitans turbo est. Qui si
pugnacior est ac diutius uolutatus, inflammatur et efficit quod
G-prestera Graeci uocant: hic est igneus turbo. Ac fere omnia
pericula uenti erupti de nubibus produnt, quibus armamenta
rapiantur et totae naues in sublime tollantur.
[13,4] Etiamnunc quidam uenti diuersos ex se generant et
impulsum aera in alias quoque partes, quam in quas ipsi inclinauere,
dispergunt. Illud quoque dicam quod mihi occurrit: quemadmodum
stillicidia, quamuis iam inclinent se et labantur, nondum
tamen efficere lapsum, sed ubi plura coiere et turba uires
dedit, tunc fluere et ire dicuntur, sic, quamdiu leues sunt aeris
motus agitati pluribus locis, nondum uentus est; tunc esse incipit;
cum ommes illos miscuit et in unum impetum contulit. Spiritum
a uento modus separat: uehementior enim spiritus uentus
est, inuicem spiritus leniter fluens aer.
[14,1] Repetam nunc quod in primo dixeram: edi e specu
uentos recessuque interiore terrarum. Non tota solido contextu
terra in imum usque fundatur, sed multis partibus caua et caecis
suspensa latebris, <aliubi abundat aquas,> aliubi habet inania
sine umore.
[14,2] Ibi etiamsi nulla lux discrimen aeris monstrat,
dicam tamen nubes nebulasque in obscuro consistere. Nam ne
haec quidem supra terras, quia uidentur, sunt, sed quia sunt,
uidentur: illic quoque nihilo minus ob id sunt, quod non uidentur,
flumina; illic scias licet nostris paria sublabi, alia leniter ducta,
alia in confragosis locis praecipitando sonantia. Quid ergo?
Non illud aeque dabis, esse aliquos et sub terra lacus et quasdam
aquas sine exitu stagnare?
[14,3] Quae si ita sunt, necesse est et illud:
aera onerari oneratumque incumbere et uentum propulsu
suo concitare. Et ex illis ergo subterraneis nubibus sciemus
nutriri inter obscura flatus, dum tantum uirium ceperint quanto
aut terrae obstantiam auferant aut aliquod apertum ad hos
efflatus iter occupent et per hanc cauernam in nostras sedes
efferantur.
[14,4] Illud uero manifestum est, magnam esse sub terris
uim sulphuris et aliorum non minus ignem alentium: per haec
loca cum se exitum quaerens spiritus torsit, accendat flammam
ipso affrictu necesse est, deinde flammis latius fusis, etiam si quid
ignaui aeris erat, extenuatum moueri et uiam cum fremitu uasto
atque impetu quaerere. Sed haec diligentius persequar, cum
quaeram de motibus terrae.
[15,1] Nunc mihi permitte narrare fabulam. Asclepiodotus
auctor est demissos quam plurimos a Philippo in metallum
antiquum olim destitutum, ut explorarent quae ubertas eius
esset, quis status, an aliquid futuris reliquisset uetus auaritia;
descendisse illos cum multo lumine et multos duraturo dies, deinde
longa uia fatigatos uidisse flumina ingentia et conceptus aquarum
inertium uastos, pares nostris nec compressos quidem terra
supereminente sed liberae laxitatis, non sine horrore uisos.
[15,2] Cum magna hoc legi uoluptate; intellexi enim saeculum
nostrum non nouis uitiis sed iam inde antiquitus traditis laborare,
nec nostra aetate primum auaritiam uenas terrarum lapidumque
rimatam in tenebris male abstrusa quaesisse: illi maiores nostri,
quos celebramus laudibus, quibus dissimiles esse nos querimur,
spe ducti montes ceciderunt et supra lucrum sub ruina steterunt.
[15,3] ante Philippum Macedonum<que> reges fuere qui
pecuniam in altissimis usque latebris sequerentur et recto spiritu
liberoque in illos se demitterent specus, in quos nullum noctium
perueniret dierumque discrimen. A tergo lucem relinquere
quae tanta spes fuit? Quae tanta necessitas hominem ad sidera
erectum incuruauit et defodit et in fundum telluris intimae mersit,
ut erueret aurum non minore periculo quaerendum quam
possidendum?
[15,4] Propter hoc cuniculos egit et circa praedam
lutulentam incertamque reptauit oblitus dierum, oblitus rerum
naturae melioris, a qua se auertit. Ulli ergo mortuo terra tam
grauis est quam istis, supra quos auaritia ingens terrarum pondus
iniecit, quibus abstulit caelum, quos in imo, ubi illud malum
uirus latitat, infodit? Illo descendere ausi sunt ubi nouam
rerum positionem, terrarum pendentium habitus uentosque per
caecum inanes experirentur et aquarum nulli fluentium horridos
fontes et alteram perpetuamque noctem: deinde, cum ista
fecerunt, inferos metuunt!
[16,1] Sed ut ad id, de quo agitur, reuertar: uenti quattuor
sunt, in ortum, occasum, meridiem septemtrionemque diuisi;
ceteri, quos uariis nominibus appellamus, his applicantur.
"Eurus ad Auroram Nabataeaque regna recessit
Persidaque et radiis iuga subdita matutinis.
Uesper et occiduo quae litora sole tepescunt
proxima sunt zephyris. Scythiam septemque triones
horrifer inuasit boreas: contraria tellus
nubibus assiduis pluuioque madescit ab austro."
[16,2] Uel, si breuius illos complecti mauis, in unam tempestatem,
quod fieri nullo modo potest, congregentur:
"una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus"
et, qui locum in illa rixa non habuit, Aquilo.
[16,3] Quidam illos
duodecim faciunt: quattuor enim caeli partes in ternas diuidunt
et singulis uentis binos subpraefectos dant. Hac arte Uarro,
uir diligens, illos ordinat, nec sine causa. Non enim eodem semper
loco sol oritur aut occidit, sed alius est ortus occasusque
aequinoctialis (bis autem aequinoctium est), alius solstitialis, alius
hibernus.
[16,4] Qui surgit ab oriente aequinoctiali, subsolanus
apud nos dicitur, Graeci illum G-aphelioten uocant. Ab oriente
hiberno eurus exit, quem nostri uocauere uulturnum et Liuius
hoc illum nomine appellat in illa pugna Romanis parum
prospera, in qua Hannibal et contra solem orientera exercitum
nostrum,et contra uentum constitutum uenti adiutorio ac fulgoris
praestringentis oculos hostium uicit; Uarro quoque hoc nomen
usurpat, sed et eurus iam ciuitate donatus est et nostro sermoni
non tamquam alienus interuenit. Ab oriente solstitiali
excitatum G-kaikian Graeci appellant, apud nos sine nomine est.
[16,5] Aequinoctialis occidens fauonium mittit, quem zephyrum
esse dicent tibi etiam qui Graece nesciunt loqui. A solstitiali
occidente corus uenit, qui apud quosdam argestes dicitur: mihi
non uidetur, quia cori uiolenta uis est et in unam partem rapax,
argestes fere mollis est et tam euntibus communis quam redeuntibus.
Ab occidente hiberno africus furibundus et ruens, apud
Graecos G-lips dicitur.
[16,6] A septemtrionali latere summus est
aquilo, medius septemtrio, imus G-thrascias: huic deest apud
nos uocabulum. A meridiano axe G-euronotos est; deinde G-notos,
Latine auster; deinde G-leukonotos, qui apud nos sine nomine
est.
[17,1] Placet autem duodecim uentos esse, non quia ubique
tot sunt (quosdam enim inclinatio terrarum excludit), sed quia
plures nusquam sunt. Sic casus sex dicimus, non quia omne nomen
men sex recipit, sed quia nullum plures quam sex.
[17,2] Qui duodecim uentos esse dixerunt, hoc secuti sunt, totidem
uentorum esse quot caeli discrimina. Caelum autem diuiditur in circulos
quinque, qui per mundi cardines eunt: est septemtrionalis, est
solstitialis, est aequinoctialis, est brumalis, est contrarius
septemtrionali. His sextus accedit, qui superiorem partem mundi
ab inferiore secernit (ut scis enim, dimidia pars mundi semper
supra, dimidia infra est):
[17,3] hanc lineam, quae inter aperta et
occulta est, id est hunc circulum Graeci G-horizonta uocant, nostri
finitorem esse dixerunt, alii finientem. Adiciendus est adhuc
meridianus circulus, qui horizonta rectis angulis secat. Ex his
quidam circuli in transuersa currunt et alios interuentu suo
scindunt; necesse est autem tot aeris discrimina esse quot partes:
[17,4] ergo G-horizon, siue finiens circulus, quinque illos orbes quos
modo dixi finiens, efficit decem partes, quinque ab ortu, quinque
ab occasu; meridianus circulus, qui in horizonta incurrit, regiones
duas adicit: sic duodecim aer discrimina accipit et totidem
facit uentos.
[17,5] Quidam sunt quorundam locorum proprii,
qui non transmittunt sed in proximum ferunt; non est illis a
latere uniuersi mundi impetus: atabulus Apuliam infestat,
Calabriam iapyx, Athenas sciron, Pamphyliam crageus, Galliam
circius (cui aedificia quassanti tamen incolae gratias
agunt, tamquam salubritatem caeli sui debeant ei: diuus certe
Augustus templum illi, cum in Gallia moraretur, et uouit et
fecit). Infinitum est, si singulos uelim persequi; nulla enim
propemodum regio est quae non habeat aliquem flatum ex se
nascentem et circa se cadentem.
[18,1] Inter cetera itaque prouidentiae opera hoc quoque
aliquis ut dignum admiratione suspexerit: non enim ex una causa
uentos aut inuenit aut per diuersa disposuit, sed primum ut
aera non sinerent pigrescere sed assidua uexatione utilem
redderent uitalemque tracturis,
[18,2] deinde ut imbres terris subministrarent
idemque nimios compescerent. Nam modo adducunt
nubes, modo deducunt, ut per totum orbem pluuiae diuidi possint:
in Italiam auster impellit, aquilo in Africam reicit, etesiae
non patiuntur apud nos nubes consistere; idem totam Indiam
et Aethiopiam continuis per id tempus aquis irrigant.
[18,3] Quid, quod fruges percoqui non possent, nisi flatu superuacua
inmixta seruandis uentilarentur, nisi esset quod segetem
excitaret et latentem frugem ruptis uelamentis suis (folliculos
agricolae uocant) adaperiret?
[18,4] Quid, quod omnibus inter se populis
commercium dedit et gentes dissipatas locis miscuit? Ingens
naturae beneficium, si illud in iniuriam suam non uertat
hominum furor! Nunc quod de C. Mario uulgo dictatum est et a Tito
Liuio positum, in incerto esse utrum illum magis nasci an
non nasci reipublicae profuerit, dici etiam de uentis potest; adeo
quicquid ex illis utile et necessarium est non potest his repensari
quae in perniciem suam generis humani dementia excogitat.
[18,5] Sed non ideo non sunt ista natura bona, si uitio male utentium
nocent: non in hoc prouidentia ac dispositor ille mundi deus
aera uentis exercendum dedit et illos ab omni parte, ne quid esset
situ squalidum, effudit, ut nos classes partem freti occupaturas
compleremus milite armato et hostem in mari aut post mare
quaereremus.
[18,6] Quae nos dementia exagitat et in mutuum
componit exitium? Uela uentis damus bellum petituri et
periclitamur periculi causa, incertam fortunam experimur, uim
tempestatum nulla ope humana superabilem et mortem sine spe
sepulturae.
[18,7] Non erat tanti, si ad pacem per ista ueheremur:
nunc cum euaserimus tot scopulos latentes et insidias uadosi
maris, cum effugerimus procellosos desuper montes, per quos
praeceps in nauigantes uentus impingitur, cum inuolutos nubilo dies
et nimbis ac tonitribus horridas noctes, cum turbinibus diuulsa
nauigia, quis erit huius laboris ac metus fructus, quis nos fessos
tot malis portus excipiet? Bellum scilicet et obuius in litore
hostis et trucidandae gentes tracturaeque magna ex parte uictorem
et antiquarum urbium flamma.
[18,8] Quid in arma cogimus populos? Quid exercitus scribimus
directuros aciem in mediis fluctibus? Quid maria inquietamus?
Parum uidelicet ad mortes nostras terra late patet. Nimis delicate
fortuna nos tractat, nimis dura dedit nobis corpora, felicem ualetudinem;
non depopulatur nos casus incurrens, emetiri cuique annos suos
ex commodo licet et ad senectutem decurrere: itaque eamus in
pelagus et uocemus in nos fata cessantia.
[18,9] Miseri, quid quaeritis? mortem,
quae ubique superest? Petet illa uos et ex lectulo,
sed innocentes petat; occupabit uos in uestra domo, sed occupet
nullum molientes malum. Hoc uero quid aliud quis dixerit
quam insaniam, circumferre pericula et ruere in ignotos, iratum
sine iniuria occurrentia deuastantem ac ferarum more occidere
quem non oderis? Illis tamen in ultionem aut ex fame morsus
est: nos sine ulla parsimonia nostri alienique sanguinis mouemus
manum et nauigia deducimus, salutem committimus fluctibus,
secundos optamus uentos, quorum felicitas est ad bella perferri.
[18,10] Quousque nos mala nostra rapuerunt? Parum est intra
tra orbem suum furere: sic Persarum rex stolidissimus in Graeciam
traiciet, quam exercitus non uincet, cum impleuerit. Sic
Alexander ulterior Bactris et Indis uolet quaeretque quid sit
ultra magnum mare, et indignabitur esse aliquid ultimum sibi.
Sic Crassum auaritia Parthis dabit, non horrebit reuocantis
diras tribuni, non tempestates longissimi maris, non circa
Euphratem praesaga fulmina et deos resistentes: per hominum et
deorum iras ad aurum ibitur.
[18,11] Ergo non immerito quis dixerit
rerum naturam melius acturam fuisse nobiscum, si uentos
flare uetuisset et inhibito discursu furentium in sua quemque
terra stare iussisset: si nihil aliud, certe suo quisque tantum ac
suorum malo nasceretur; nunc parum mihi domestica, externis
quoque laborandum est.
[18,12] Nulla terra tam longe remota est
quae non emittere aliquod suum malum possit: unde scio an
nunc aliquis magnae gentis in abdito dominus, fortunae indulgentia
tumens, non contineat intra terminos arma, an paret
classes ignota moliens? Unde scio hic mihi an ille uentus bellum
inuehat? Magna pars erat pacis humanae maria praecludi.
[18,13] Non tamen, ut paulo ante dicebam, queri possumus de
auctore nostri deo, si beneficia eius corrumpimus et ut essent
contraria effecimus. Dedit ille uentos ad custodiendam caeli
terrarumque temperiem, ad euocandas supprimendasque aquas, ad
alendos satorum atque arborum fructus, quos ad maturitatem
cum aliis causis adducit ipsa iactatio attrahens cibum in summa
et ne torpeant permouens.
[18,14] Dedit uentos ad ulteriora noscenda: fuisset
enim imperitum animal et sine magna experientia
rerum homo, si circumscriberetur natalis soli fine. Dedit uentos,
ut commoda cuiusque regionis fierent communia, non ut
legiones equitemque gestarent nec ut perniciosa gentes arma
transueherent.
[18,15] Si beneficia naturae utentium prauitate perpendimus,
nihil non nostro malo accepimus: cui uidere expedit?
cui loqui? cui non uita tormentum est? Nihil inuenies tam
manifestae utilitatis quod non in contrarium transeat culpa. Sic
uentos quoque natura bono futuros inuenerat: ipsi illos contrarios
fecimus.
[18,16] Omnes in aliquod nos malum ducunt. Non eadem
est his et illis causa soluendi, sed iusta nulli. Diuersis enim
irritamentis ad temptandum mare impellimur, utique alicui uitio
nauigatur. Egregie Plato dicit, qui nobis circa exitum iam testium
loco dandus est, minima esse quae homines emant uita.
Immo, Lucili carissime, si bene illorum furorem aestimaueris, id
est nostrum (in eadem enim turba uolutamur), magis ridebis,
cum cogitaueris uitae parari in quae uita consumitur.