Iam super Herculeas fauces nemorosaque Tempe
Haemoniae deserta petens dispendia siluae
cornipedem exhaustum cursu stimulisque negantem
Magnus agens incerta fugae uestigia turbat
inplicitasque errore uias. pauet ille fragorem                  5
motorum uentis nemorum, comitumque suorum
qui post terga redit trepidum laterique timentem
exanimat. quamuis summo de culmine lapsus
nondum uile sui pretium scit sanguinis esse,
seque, memor fati, tantae mercedis habere                  10
credit adhuc iugulum, quantam pro Caesaris ipse
auolsa ceruice daret. deserta sequentem
non patitur tutis fatum celare latebris
clara uiri facies. multi, Pharsalica castra
cum peterent nondum fama prodente ruinas,                  15
occursu stupuere ducis uertigine rerum
attoniti, cladisque suae uix ipse fidelis
auctor erat. grauis est Magno quicumque malorum
testis adest. cunctis ignotus gentibus esse
mallet et obscuro tutus transire per urbes                  20
nomine; sed poenas longi Fortuna fauoris
exigit a misero, quae tanto pondere famae
res premit aduersas fatisque prioribus urguet.
nunc festinatos nimium sibi sentit honores
actaque lauriferae damnat Sullana iuuentae,                  25
nunc et Corycias classes et Pontica signa
deiectum meminisse piget. sic longius aeuum
destruit ingentis animos et uita superstes
imperio. nisi summa dies cum fine bonorum
adfuit et celeri praeuertit tristia leto,                  30
dedecori est fortuna prior. quisquamne secundis
tradere se fatis audet nisi morte parata?
     litora contigerat per quae Peneius amnis
Emathia iam clade rubens exibat in aequor.
inde ratis trepidum uentis ac fluctibus inpar,                  35
flumineis uix tuta uadis, euexit in altum.
cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusque
Leucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnae
exiguam uector pauidus correpsit in alnum.
conscia curarum secretae in litora Lesbi                  40
flectere uela iubet, qua tunc tellure latebas
maestior, in mediis quam si, Cornelia, campis
Emathiae stares. tristis praesagia curas
exagitant, trepida quatitur formidine somnus,
Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis                  45
rupis in abruptae scopulos extremaque curris
litora; prospiciens fluctus nutantia longe
semper prima uides uenientis uela carinae,
quaerere nec quicquam de fato coniugis audes.
en ratis, ad uestros quae tendit carbasa portus!                  50
quid ferat ignoras, et nunc tibi summa pauoris
nuntius armorum tristis rumorque sinister.
uictus adest coniunx. quid perdis tempora luctus?
cum possis iam flere times. tum puppe propinqua
prosiluit crimenque deum crudele notauit,                  55
deformem pallore ducem uoltusque prementem
canitiem atque atro squalentis puluere uestes.
obuia nox miserae caelum lucemque tenebris
abstulit atque animam clausit dolor; omnia neruis
membra relicta labant, riguerunt corda, diuque                  60
spe mortis decepta iacet. iam fune ligato
litoribus lustrat uacuas Pompeius harenas.
quem postquam propius famulae uidere fideles,
non ultra gemitus tacitos incessere fatum
permisere sibi, frustraque attollere terra                  65
semianimem conantur eram; quam pectore Magnus
ambit et astrictos refouet conplexibus artus.
coeperat in summum reuocato sanguine corpus
Pompei sentire manus maestamque mariti
posse pati faciem: prohibet succumbere fatis                  70
Magnus et inmodicos castigat uoce dolores.
'nobile cur robur fortunae uolnere primo
femina tantorum titulis insignis auorum
frangis? habes aditum mansurae in saecula famae.
laudis in hoc sexu non legum iura nec arma,                  75
unica materia est coniunx miser. erige mentem,
et tua cum fatis pietas decertet, et ipsum
quod sum uictus ama. nunc sum tibi gloria maior,
a me quod fasces et quod pia turba senatus
tantaque discessit regum manus. incipe Magnum                  80
sola sequi. deformis adhuc uiuente marito
summus et augeri uetitus dolor: ultima debet
esse fides lugere uirum. tu nulla tulisti
bello damna meo: uiuit post proelia Magnus
sed fortuna perit. quod defles, illud amasti.'                  85
     uocibus his correpta uiri uix aegra leuauit
membra solo talis gemitu rumpente querellas:
'o utinam in thalamos inuisi Caesaris issem
infelix coniunx et nulli laeta marito.
bis nocui mundo: me pronuba ducit Erinys                  90
Crassorumque umbrae, deuotaque manibus illis
Assyrios in castra tuli ciuilia casus,
praecipitesque dedi populos cunctosque fugaui
a causa meliore deos. o maxime coniunx,
o thalamis indigne meis, hoc iuris habebat                  95
in tantum fortuna caput? cur inpia nupsi,
si miserum factura fui? nunc accipe poenas,
sed quas sponte luam: quo sit tibi mollius aequor,
certa fides regum totusque paratior orbis,
sparge mari comitem. mallem felicibus armis                  100
dependisse caput: nunc clades denique lustra,
Magne, tuas. ubicumque iaces ciuilibus armis
nostros ulta toros, ades huc atque exige poenas,
Iulia crudelis, placataque paelice caesa
Magno parce tuo.' sic fata iterumque refusa                  105
coniugis in gremium cunctorum lumina soluit
in lacrimas. duri flectuntur pectora Magni,
siccaque Thessalia confudit lumina Lesbos.
     tunc Mytilenaeum pleno iam litore uolgus
adfatur Magnum. 'si maxima gloria nobis                  110
semper erit tanti pignus seruasse mariti,
tu quoque deuotos sacro tibi foedere muros
oramus sociosque lares dignere uel una
nocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta reuisant
saecula, quem ueniens hospes Romanus adoret.                  115
nulla tibi subeunda magis sunt moenia uicto:
omnia uictoris possunt sperare fauorem,
haec iam crimen habent. quid, quod iacet insula ponto,
Caesar eget ratibus? procerum pars magna coibit
certa loci; noto reparandum est litore fatum.                  120
accipe templorum cultus aurumque deorum;
accipe, si terris, si puppibus ista iuuentus
aptior est; tota, quantum ualet, utere Lesbo.
hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae,                  125
ne nostram uideare fidem felixque secutus
et damnasse miser.' tali pietate uirorum
laetus in aduersis et mundi nomine gaudens
esse fidem 'nullum toto mihi' dixit 'in orbe
gratius esse solum non paruo pignore uobis                  130
ostendi: tenuit nostros hac obside Lesbos
adfectus; hic sacra domus carique penates,
hic mihi Roma fuit. non ulla in litora puppem
ante dedi fugiens, saeui cum Caesaris iram
iam scirem meritam seruata coniuge Lesbon,                  135
non ueritus tantam ueniae committere uobis
materiam. sed iam satis est fecisse nocentis:
fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem.
heu nimium felix aeterno nomine Lesbos,
siue doces populos regesque admittere Magnum,                   140
seu praestas mihi sola fidem. nam quaerere certum est,
fas quibus in terris, ubi sit scelus. accipe, numen
siquod adhuc mecum es, uotorum extrema meorum:
da similis Lesbo populos, qui Marte subactum
non intrare suos infesto Caesare portus,                  145
non exire uetent.' dixit, maestamque carinae
inposuit comitem. cunctos mutare putares
tellurem patriaeque solum: sic litore toto
plangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae.
Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem                  150
mouerat, ast illam, quam toto tempore belli
ut ciuem uidere suam, discedere cernens
ingemuit populus; quam uix, si castra mariti
uictoris peteret, siccis dimittere matres
iam poterant oculis: tanto deuinxit amore                  155
hos pudor, hos probitas castique modestia uoltus,
quod summissa <a>nimis, nulli grauis hospita turbae,
stantis adhuc fati uixit quasi coniuge uicto.
     iam pelago medios Titan demissus ad ignes
nec quibus abscondit nec siquibus exerit orbem                  160
totus erat. uigiles Pompei pectore curae
nunc socias adeunt Romani foederis urbes
et uarias regum mentes, nunc inuia mundi
arua super nimios soles Austrumque iacentis.
saepe labor maestus curarum odiumque futuri                  165
proiecit fessos incerti pectoris aestus,
rectoremque ratis de cunctis consulit astris,
unde notet terras, quae sit mensura secandi
aequoris in caelo, Syriam quo sidere seruet
aut quotus in Plaustro Libyam bene derigat ignis.                  170
doctus ad haec fatur taciti seruator Olympi
'signifero quaecumque fluunt labentia caelo,
numquam stante polo miseros fallentia nautas,
sidera non sequimur, sed, qui non mergitur undis
axis inocciduus gemina clarissimus Arcto,                  175
ille regit puppes. hic cum mihi semper in altum
surget et instabit summis minor Vrsa ceruchis,
Bosporon et Scythiae curuantem litora Pontum
spectamus. quidquid descendet ab arbore summa
Arctophylax propiorque mari Cynosura feretur,                  180
in Syriae portus tendit ratis. inde Canopos
excipit, Australi caelo contenta uagari
stella, timens Borean: illa quoque perge sinistra
trans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim.
sed quo uela dari, quo nunc pede carbasa tendi                  185
nostra iubes?' dubio contra cui pectore Magnus
'hoc solum toto' respondit 'in aequore serua,
ut sit ab Emathiis semper tua longius oris
puppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas:
cetera da uentis. comitem pignusque recepi                  190
depositum: tum certus eram quae litora uellem,
nunc portum fortuna dabit'. sic fatur; at ille
iusto uela modo pendentia cornibus aequis
torsit et in laeuum puppim dedit, utque secaret
quas Asinae cautes et quas Chios asperat undas                  195
hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentes.
aequora senserunt motus aliterque secante
iam pelagus rostro nec idem spectante carina
mutauere sonum. non sic moderator equorum,
dexteriore rota laeuum cum circumit axem,                  200
cogit inoffensae currus accedere metae.
     ostendit terras Titan et sidera texit.
sparsus ab Emathia fugit quicumque procella,
adsequitur Magnum; primusque a litore Lesbi
occurrit gnatus, procerum mox turba fidelis.                  205
nam neque deiecto fatis acieque fugato
abstulerat Magno reges fortuna ministros:
terrarum dominos et sceptra Eoa tenentis
exul habet comites. iubet ire in deuia mundi
Deiotarum, qui sparsa ducis uestigia legit.                  210
'quando' ait 'Emathiis amissus cladibus orbis,
qua Romanus erat, superest, fidissime regum,
Eoam temptare fidem populosque bibentis
Euphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim.
ne pigeat Magno quaerentem fata remotas                  215
Medorum penetrare domos Scythicosque recessus
et totum mutare diem, uocesque superbo
Arsacidae perferre meas: "si foedera nobis
prisca manent mihi per Latium iurata Tonantem,
per uestros astricta magos, inplete pharetras                  220
Armeniosque arcus Geticis intendite neruis,
si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra
et sequerer duros aeterni Martis Alanos,
passus Achaemeniis late decurrere campis
in tutam trepidos numquam Babylona coegi.                  225
arua super Cyri Chaldaeique ultima regni,
qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspes
accedunt pelago, Phoebi surgentis ab igne
iam propior quam Persis eram: tamen omnia uincens
sustinui nostris uos tantum desse triumphis,                  230
solusque e numero regum telluris Eoae
ex aequo me Parthus adit. nec munere Magni
stant semel Arsacidae; quis enim post uolnera cladis
Assyriae iustas Latii conpescuit iras?
tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis                  235
excedat claustris uetitam per saecula ripam
Zeugmaque Pellaeum. Pompeio uincite, Parthi,
uinci Roma uolet."' regem parere iubenti
ardua non piguit, positisque insignibus aulae
egreditur famulo raptos indutus amictus.                  240
in dubiis tutum est inopem simulare tyranno;
quanto igitur mundi dominis securius aeuum
uerus pauper agit! dimisso in litore rege
ipse per Icariae scopulos, Ephesonque relinquens
et placidi Colophona maris, spumantia paruae                  245
radit saxa Sami; spirat de litore Coo
aura fluens; Cnidon inde fugit claramque relinquit
sole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undae
conpensat medio pelagi. Pamphylia puppi
occurrit tellus, nec se committere muris                  250
ausus adhuc ullis te primum, parua Phaseli,
Magnus adit; nam te metui uetat incola rarus
exhaustaeque domus populis, maiorque carinae
quam tua turba fuit. tendens hinc carbasa rursus
iam Taurum Tauroque uidet Dipsunta cadentem.                  255
     crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis,
et sibi consultum? Cilicum per litora tutus
parua puppe fugit. sequitur pars magna senatus
ad profugum collecta ducem; paruisque Syhedris,
quo portu mittitque rates recipitque Selinus,                  260
in procerum coetu tandem maesta ora resoluit
uocibus his Magnus: 'comites bellique fugaeque
atque instar patriae, quamuis in litore nudo,
in Cilicum terra, nullis circumdatus armis
consultem rebusque nouis exordia quaeram,                  265
ingentis praestate animos. non omnis in aruis
Emathiis cecidi, nec sic mea fata premuntur
ut nequeam releuare caput cladesque receptas
excutere. an Libycae Marium potuere ruinae
erigere in fasces et plenis reddere fastis,                   270
me pulsum leuiore manu fortuna tenebit?
mille meae Graio uoluuntur in aequore puppes,
mille duces; sparsit potius Pharsalia nostras
quam subuertit opes. sed me uel sola tueri
fama potest rerum toto quas gessimus orbe                  275
et nomen quod mundus amat. uos pendite regna
uiribus atque fide, Libyam Parthosque Pharonque,
quemnam Romanis deceat succurrere rebus.
ast ego curarum uobis arcana mearum
expromam mentisque meae quo pondera uergant.                  280
aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est,
ardua quippe fides robustos exigit annos.
hinc anceps dubii terret sollertia Mauri;
namque memor generis Carthaginis inpia proles
inminet Hesperiae, multusque in pectore uano est                  285
Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnum
et Numidas contingit auos. iam supplice Varo
intumuit uiditque loco Romana secundo.
quare agite Eoum, comites, properemus in orbem.
diuidit Euphrates ingentem gurgite mundum                  290
Caspiaque inmensos seducunt claustra recessus,
et polus Assyrias alter noctesque diesque
uertit, et abruptum est nostro mare discolor unda
Oceanusque suus. regnandi sola uoluptas.
celsior in campo sonipes et fortior arcus,                  295
nec puer aut senior letalis tendere neruos
segnis, et a nulla mors est incerta sagitta.
primi Pellaeas arcu fregere sarisas
Bactraque Medorum sedem murisque superbam
Assyrias Babylona domos. nec pila timentur                  300
nostra nimis Parthis, audentque in bella uenire
experti Scythicas Crasso pereunte pharetras.
spicula nec solo spargunt fidentia ferro,
stridula sed multo saturantur tela ueneno;
uolnera parua nocent fatumque in sanguine summo est.                  305
o utinam non tanta mihi fiducia saeuis
esset in Arsacidis! fatis nimis aemula nostris
fata mouent Medos, multumque in gente deorum est.
effundam populos alia tellure reuolsos
excitosque suis inmittam sedibus ortus.                  310
quod si nos Eoa fides et barbara fallent
foedera, uolgati supra commercia mundi
naufragium fortuna ferat: non regna precabor
quae feci. sat magna feram solacia mortis
orbe iacens alio, nihil haec in membra cruente,                  315
nil socerum fecisse pie. sed, cuncta reuoluens
uitae fata meae, semper uenerabilis illa
orbis parte fui, quantus Maeotida supra,
quantus apud Tanain toto conspectus in ortu!
quas magis in terras nostrum felicibus actis                  320
nomen abit, aut unde redi maiore triumpho?
Roma, faue coeptis; quid enim tibi laetius umquam
praestiterint superi, quam, si ciuilia Partho
milite bella geras, tantam consumere gentem
et nostris miscere malis? cum Caesaris arma                  325
concurrent Medis, aut me fortuna necesse est
uindicet aut Crassos.' sic fatus murmure sensit
consilium damnasse uiros; quos Lentulus omnis
uirtutis stimulis et nobilitate dolendi
praecessit dignasque tulit modo consule uoces.                  330
'sicine Thessalicae mentem fregere ruinae?
una dies mundi damnauit fata? secundum
Emathiam lis tanta datur? iacet omne cruenti
uolneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquit
Parthorum fortuna pedes? quid transfuga mundi,                  335
terrarum totos tractus caelumque perosus,
auersosque polos alienaque sidera quaeris,
Chaldaeos culture focos et barbara sacra
Parthorum famulus? quid causa obtenditur armis
libertatis amor? miserum quid decipis orbem,                  340
si seruire potes? te, quem Romana regentem
horruit auditu, quem captos ducere reges
uidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, siluis,
deiectum fatis, humilem fractumque uidebit
<r>ex tolletque animos Latium uaesanus in orbem                  345
se simul et Romam Pompeio supplice mensus?
nil animis fatisque tuis effabere dignum:
exiget ignorans Latiae commercia linguae
ut lacrimis se, Magne, roges. patimurne pudoris
hoc uolnus, clades ut Parthia uindicet ante                   350
Hesperias, quam Roma suas? ciuilibus armis
elegit te nempe ducem: quid uolnera nostra
in Scythicos spargis populos cladesque latentis?
quid Parthos transire doces? solacia tanti
perdit Roma mali, nullos admittere reges                  355
sed ciui seruire suo? iuuat ire per orbem
ducentem saeuas Romana in moenia gentes
signaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem?
qui solus regum fato celante fauorem
defuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset                  360
auditi uictoris opes aut iungere fata
tecum, Magne, uolet? non haec fiducia genti est.
omnis, in Arctois populus quicumque pruinis
nascitur, indomitus bellis et mortis amator:
quidquid ad Eoos tractus mundique teporem                  365
ibitur, emollit gentes clementia caeli.
illic et laxas uestes et fluxa uirorum
uelamenta uides. Parthus per Medica rura,
Sarmaticos inter campos effusaque plano
Tigridis arua solo, nulli superabilis hosti est                  370
libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit,
aspera conscendet montis iuga, nec per opacas
bella geret tenebras incerto debilis arcu,
nec franget nando uiolenti uerticis amnem,
nec tota in pugna perfusus sanguine membra                  375
exiget aestiuum calido sub puluere solem.
non aries illis, non ulla est machina belli
aut fossas inplere ualent, Parthoque sequenti
murus erit quodcumque potest opstare sagittae.
pugna leuis bellumque fugax turmaeque uagantes,                  380
et melior cessisse loco quam pellere miles;
inlita tela dolis, nec Martem comminus usquam
ausa pati uirtus, sed longe tendere neruos
et quo ferre uelint permittere uolnera uentis.
ensis habet uires, et gens quaecumque uirorum est                  385
bella gerit gladiis. nam Medos proelia prima
exarmant uacuaque iubent remeare pharetra.
nulla manus illis, fiducia tota ueneni est.
credis, Magne, uiros, quos in discrimina belli
cum ferro misisse parum est? temptare pudendum                  390
auxilium tanti est, toto diuisus ut orbe
a terra moriare tua, tibi barbara tellus
incumbat, te parua tegant ac uilia busta,
inuidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum?
sed tua sors leuior, quoniam mors ultima poena est                  395
nec metuenda uiris. at non Cornelia letum
infando sub rege timet. num barbara nobis
est ignota Venus, quae ritu caeca ferarum
polluit innumeris leges et foedera taedae
coniugibus thalamique patent secreta nefandi                  400
inter mille nurus? epulis uaesana meroque
regia non ullis exceptos legibus audet
concubitus: tot femineis conplexibus unum
non lassat nox tota marem. iacuere sorores
in regum thalamis sacrataque pignora matres.                  405
damnat apud gentes sceleris non sponte peracti
Oedipodionias infelix fabula Thebas:
Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixto
nascitur Arsacides! cui fas inplere parentem,
quid rear esse nefas? proles tam clara Metelli                  410
stabit barbarico coniunx millesima lecto.
quamquam non ulli plus regia, Magne, uacabit
saeuitia stimulata Venus titulisque uirorum;
nam, quo plura iuuent Parthum portenta, fuisse
hanc sciet et Crassi: ceu pridem debita fatis                  415
Assyriis trahitur cladis captiua uetustae.
haereat Eoae uolnus miserabile sortis,
non solum auxilium funesto ab rege petisse
sed gessisse prius bellum ciuile pudebit.
nam quod apud populos crimen socerique tuumque                  420
maius erit, quam quod uobis miscentibus arma
Crassorum uindicta perit? incurrere cuncti
debuerant in Bactra duces et, nequa uacarent
arma, uel Arctoum Dacis Rhenique cateruis
imperii nudare latus, dum perfida Susa                  425
in tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret.
Assyriae paci finem, Fortuna, precamur;
et, si Thessalia bellum ciuile peractum est,
ad Parthos qui uicit eat. gens unica mundi est
de qua Caesareis possim gaudere triumphis.                  430
non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen,
umbra senis maesti Scythicis confixa sagittis
ingeret has uoces? "tu, quem post funera nostra
ultorem cinerum nudae sperauimus umbrae,
ad foedus pacemque uenis?" tum plurima cladis                  435
occurrent monimenta tibi: quae moenia trunci
lustrarunt ceruice duces, ubi nomina tanta
obruit Euphrates et nostra cadauera Tigris
detulit in terras ac reddidit. ire per ista
si potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem                  440
Thessalia placare potes. quin respicis orbem
Romanum? si regna times proiecta sub Austro
infidumque Iubam, petimus Pharon aruaque Lagi.
Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos, at inde
gurgite septeno rapidus mare summouet amnis.                  445
terra suis contenta bonis, non indiga mercis
aut Iouis: in solo tanta est fiducia Nilo.
sceptra puer Ptolemaeus habet tibi debita, Magne,
tutelae commissa tuae. quis nominis umbram
horreat? innocua est aetas. ne iura fidemque                  450
respectumque deum ueteri speraueris aula;
nil pudet adsuetos sceptris: mitissima sors est
regnorum sub rege nouo.' non plura locutus
inpulit huc animos. quantum, spes ultima rerum,
libertatis habes! uicta est sententia Magni.                  455
     tum Cilicum liquere solum Cyproque citatas
inmisere rates, nullas cui praetulit aras
undae diua memor Paphiae, si numina nasci
credimus aut quemquam fas est coepisse deorum.
haec ubi deseruit Pompeius litora, totos                  460
emensus Cypri scopulos quibus exit in Austrum
inde maris uasti transuerso uertitur aestu;
nec tenuit gratum nocturno lumine montem,
infimaque Aegypti pugnaci litora uelo
uix tetigit, qua diuidui pars maxima Nili                  465
in uada decurrit Pelusia septimus amnis.
tempus erat quo Libra pares examinat horas,
non uno plus aequa die, noctique rependit
lux minor hibernae uerni solacia damni.
conperit ut regem Casio se monte tenere,                  470
flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent.
     iam rapido speculator eques per litora cursu
hospitis aduentu pauidam conpleuerat aulam.
consilii uix tempus erat; tamen omnia monstra
Pellaeae coiere domus, quos inter Acoreus                  475
iam placidus senio fractisque modestior annis
(hunc genuit custos Nili crescentis in arua
Memphis uana sacris; illo cultore deorum
lustra suae Phoebes non unus uixerat Apis)
consilii uox prima fuit, meritumque fidemque                  480
sacraque defuncti iactauit pignora patris.
sed melior suadere malis et nosse tyrannos
ausus Pompeium leto damnare Pothinus
'ius et fas multos faciunt, Ptolemaee, nocentes;
dat poenas laudata fides, cum sustinet' inquit                  485
'quos fortuna premit. fatis accede deisque,
et cole felices, miseros fuge. sidera terra
ut distant et flamma mari, sic utile recto.
sceptrorum uis tota perit, si pendere iusta
incipit, euertitque arces respectus honesti.                   490
libertas scelerum est quae regna inuisa tuetur
sublatusque modus gladiis. facere omnia saeue
non inpune licet, nisi cum facis. exeat aula
qui uolt esse pius. uirtus et summa potestas
non coeunt; semper metuet quem saeua pudebunt.                  495
non inpune tuos Magnus contempserit annos,
qui te nec uictos arcere a litore nostro
posse putat. neu nos sceptris priuauerit hospes
pignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque,
si regnare piget, damnatae redde sorori.                  500
Aegypton certe Latiis tueamur ab armis.
quidquid non fuerit Magni dum bella geruntur,
nec uictoris erit. toto iam pulsus ab orbe,
postquam nulla manet rerum fiducia, quaerit
cum qua gente cadat. rapitur ciuilibus umbris.                  505
nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus,
cuius Thessalicas saturat pars magna uolucres,
et metuit gentes quas uno in sanguine mixtas
deseruit, regesque timet quorum omnia mersit,
Thessaliaeque reus nulla tellure receptus                  510
sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem.
iustior in Magnum nobis, Ptolemaee, querellae
causa data est. quid sepositam semperque quietam
crimine bellorum maculas Pharon, aruaque nostra
uictori suspecta facis? cur sola cadenti                  515
haec placuit tellus, in quam Pharsalica fata
conferres poenasque tuas? iam crimen habemus
purgandum gladio. quod nobis sceptra senatus
te suadente dedit, uotis tua fouimus arma.
hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paraui                  520
non tibi, sed uicto; feriam tua uiscera, Magne,
malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur.
tene mihi dubitas an sit uiolare necesse,
cum liceat? quae te nostri fiducia regni
huc agit, infelix? populum non cernis inermem                  525
aruaque uix refugo fodientem mollia Nilo?
metiri sua regna decet uiresque fateri.
tu, Ptolemaee, potes Magni fulcire ruinam,
sub qua Roma iacet? bustum cineresque mouere
Thessalicos audes bellumque in regna uocare?                  530
ante aciem Emathiam nullis accessimus armis:
Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis?
nunc uictoris opes et cognita fata lacessis?
aduersis non desse decet, sed laeta secutos:
nulla fides umquam miseros elegit amicos.'                  535
     adsensere omnes sceleri. laetatur honore
rex puer insueto, quod iam sibi tanta iubere
permittant famuli. sceleri delectus Achillas,
perfida qua tellus Casiis excurrit harenis
et uada testantur iunctas Aegyptia Syrtes,                  540
exiguam sociis monstri gladiisque carinam
instruit. o superi, Nilusne et barbara Memphis
et Pelusiaci tam mollis turba Canopi
hos animos? sic fata premunt ciuilia mundum?
sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis                  545
est locus Aegypto Phariusque admittitur ensis?
hanc certe seruate fidem, ciuilia bella:
cognatas praestate manus externaque monstra
pellite, si meruit tam claro nomine Magnus
Caesaris esse nefas. tanti, Ptolemaee, ruinam                  550
nominis haut metuis, caeloque tonante profanas
inseruisse manus, inpure ac semiuir, audes?
non domitor mundi nec ter Capitolia curru
inuectus regumque potens uindexque senatus
uictorisque gener, Phario satis esse tyranno                  555
quod poterat, Romanus erat: quid uiscera nostra
scrutaris gladio? nescis, puer inprobe, nescis
quo tua sit fortuna loco: iam iure sine ullo
Nili sceptra tenes; cecidit ciuilibus armis
qui tibi regna dedit. iam uento uela negarat                  560
Magnus et auxilio remorum infanda petebat
litora; quem contra non longa uecta biremi
appulerat scelerata manus, Magnoque patere
fingens regna Phari celsae de puppe carinae
in paruam iubet ire ratem, litusque malignum                  565
incusat bimaremque uadis frangentibus aestum,
qui uetet externas terris adpellere classes.
quod nisi fatorum leges intentaque iussu
ordinis aeterni miserae uicinia mortis
damnatum leto traherent ad litora Magnum,                  570
non ulli comitum sceleris praesagia derant:
quippe, fides si pura foret, si regia Magno
sceptrorum auctori uera pietate pateret,
uenturum tota Pharium cum classe tyrannum.
sed cedit fatis classemque relinquere iussus                   575
obsequitur, letumque iuuat praeferre timori.
ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem,
hoc magis inpatiens egresso desse marito
quod metuit clades. 'remane, temeraria coniunx,
et tu, nate, precor, longeque a litore casus                  580
expectate meos et in hac ceruice tyranni
explorate fidem' dixit. sed surda uetanti
tendebat geminas amens Cornelia palmas.
'quo sine me crudelis abis? iterumne relinquor,
Thessalicis summota malis? numquam omine laeto                  585
distrahimur miseri. poteras non flectere puppem,
cum fugeres alto, latebrisque relinquere Lesbi,
omnibus a terris si nos arcere parabas.
an tantum in fluctus placeo comes?' haec ubi frustra
effudit, prima pendet tamen anxia puppe,                  590
attonitoque metu nec quoquam auertere uisus
nec Magnum spectare potest. stetit anxia classis
ad ducis euentum, metuens non arma nefasque
sed ne summissis precibus Pompeius adoret
sceptra sua donata manu. transire parantem                  595
Romanus Pharia miles de puppe salutat
Septimius, qui, pro superum pudor, arma satelles
regia gestabat posito deformia pilo,
inmanis uiolentus atrox nullaque ferarum
mitior in caedes. quis non, Fortuna, putasset                  600
parcere te populis, quod bello haec dextra uacaret
Thessaliaque procul tam noxia tela fugasses?
disponis gladios, nequo non fiat in orbe,
heu, facinus ciuile tibi. uictoribus ipsis
dedecus et numquam superum caritura pudore                  605
fabula, Romanus regi sic paruit ensis,
Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit,
Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittet
Septimium fama? scelus hoc quo nomine dicent
qui Bruti dixere nefas? iam uenerat horae                  610
terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum
perdiderat iam iura sui. tum stringere ferrum
regia monstra parant. ut uidit comminus ensis,
inuoluit uoltus atque, indignatus apertum
fortunae praebere, caput; tum lumina pressit                  615
continuitque animam, nequas effundere uoces
uellet et aeternam fletu corrumpere famam.
sed, postquam mucrone latus funestus Achillas
perfodit, nullo gemitu consensit ad ictum
respexitque nefas, seruatque inmobile corpus,                  620
seque probat moriens atque haec in pectore uoluit:
'saecula Romanos numquam tacitura labores
attendunt, aeuumque sequens speculatur ab omni
orbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae.
fata tibi longae fluxerunt prospera uitae:                  625
ignorant populi, si non in morte probaris,
an scieris aduersa pati. ne cede pudori
auctoremque dole fati: quacumque feriris,
crede manum soceri. spargant lacerentque licebit,
sum tamen, o superi, felix, nullique potestas                  630
hoc auferre deo. mutantur prospera uita,
non fit morte miser. uidet hanc Cornelia caedem
Pompeiusque meus: tanto patientius, oro,
claude, dolor, gemitus: gnatus coniunxque peremptum,
si mirantur, amant.' talis custodia Magno                  635
mentis erat, ius hoc animi morientis habebat.
     at non tam patiens Cornelia cernere saeuum,
quam perferre, nefas miserandis aethera conplet
uocibus. 'o coniunx, ego te scelerata peremi:
letiferae tibi causa morae fuit auia Lesbos,                  640
et prior in Nili peruenit litora Caesar.
nam cui ius alii sceleris? sed, quisquis, in istud
a superis inmisse caput, uel Caesaris irae
uel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsa
uiscera sint Magni: properas atque ingeris ictus                  645
qua uotum est uicto. poenas non morte minores
pendat et ante meum uideat caput. haud ego culpa
libera bellorum, quae matrum sola per undas
et per castra comes nullis absterrita fatis
uictum, quod reges etiam timuere, recepi.                  650
hoc merui, coniunx, in tuta puppe relinqui?
perfide, parcebas? te fata extrema petente
uita digna fui? moriar, nec munere regis.
aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum,
aut laqueum collo tortosque aptare rudentes,                  655
aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem.
Pompeio praestare potest quod Caesaris armis
inputet. o saeui, properantem in fata tenetis?
uiuis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non est
iuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem;                  660
seruor uictori.' sic fata interque suorum
lapsa manus rapitur trepida fugiente carina.
     at, Magni cum terga sonent et pectora ferro,
permansisse decus sacrae uenerabile formae
iratamque deis faciem, nil ultima mortis                  665
ex habitu uoltuque uiri mutasse fatentur
qui lacerum uidere caput. nam saeuus in ipso
Septimius sceleris maius scelus inuenit actu,
ac retegit sacros scisso uelamine uoltus
semianimis Magni spirantiaque occupat ora                  670
collaque in obliquo ponit languentia transtro.
tunc neruos uenasque secat nodosaque frangit
ossa diu: nondum artis erat caput ense rotare.
at, postquam trunco ceruix abscisa recessit,
uindicat hoc Pharius, dextra gestare, satelles.                  675
degener atque operae miles Romane secundae,
Pompei diro sacrum caput ense recidis,
ut non ipse feras? o summi fata pudoris!
inpius ut Magnum nosset puer, illa uerenda
regibus hirta coma et generosa fronte decora                   680
caesaries conprensa manu est, Pharioque ueruto,
dum uiuunt uoltus atque os in murmura pulsant
singultus animae, dum lumina nuda rigescunt,
suffixum caput est, quo numquam bella iubente
pax fuit; hoc leges Campumque et rostra mouebat,                  685
hac facie, Fortuna, tibi, Romana, placebas.
nec satis infando fuit hoc uidisse tyranno:
uolt sceleris superesse fidem. tunc arte nefanda
summota est capiti tabes, raptoque cerebro
adsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto                  690
umor, et infuso facies solidata ueneno est.
     ultima Lageae stirpis perituraque proles,
degener incestae sceptris cessure sorori,
cum tibi sacrato Macedon seruetur in antro
et regum cineres extructo monte quiescant,                  695
cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendam
pyramides claudant indignaque Mausolea,
litora Pompeium feriunt, truncusque uadosis
huc illuc iactatur aquis. adeone molesta
totum cura fuit socero seruare cadauer?                  700
hac Fortuna fide Magni tam prospera fata
pertulit, hac illum summo de culmine rerum
morte petit cladesque omnis exegit in uno
saeua die quibus inmunes tot praestitit annos,
Pompeiusque fuit qui numquam mixta uideret                   705
laeta malis, felix nullo turbante deorum
et nullo parcente miser; semel inpulit illum
dilata Fortuna manu. pulsatur harenis,
carpitur in scopulis hausto per uolnera fluctu,
ludibrium pelagi, nullaque manente figura                  710
una nota est Magno capitis iactura reuolsi.
     ante tamen Pharias uictor quam tangat harenas
Pompeio raptim tumulum fortuna parauit,
ne iaceat nullo uel ne meliore sepulchro.
e latebris pauidus decurrit ad aequora Cordus.                  715
quaestor ab Icario Cinyreae litore Cypri
infaustus Magni fuerat comes. ille per umbras
ausus ferre gradum uictum pietate timorem
conpulit ut mediis quaesitum corpus in undis
duceret ad terram traheretque in litora Magnum.                  720
lucis maesta parum per densas Cynthia nubes
praebebat, cano sed discolor aequore truncus
conspicitur. tenet ille ducem conplexibus artis
eripiente mari; tunc uictus pondere tanto
expectat fluctus pelagoque iuuante cadauer                  725
inpellit. postquam sicco iam litore sedit,
incubuit Magno lacrimasque effudit in omne
uolnus, et ad superos obscuraque sidera fatur
'non pretiosa petit cumulato ture sepulchra
Pompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra                  730
ut ferat e membris Eoos fumus odores,
ut Romana suum gestent pia colla parentem,
praeferat ut ueteres feralis pompa triumphos,
ut resonent tristi cantu fora, totus ut ignes
proiectis maerens exercitus ambiat armis.                  735
da uilem Magno plebei funeris arcam
quae lacerum corpus siccos effundat in ignes;
robora non desint misero nec sordidus ustor.
sit satis, o superi, quod non Cornelia fuso
crine iacet subicique facem conplexa maritum                  740
imperat, extremo sed abest a munere busti
infelix coniunx nec adhuc a litore longe est.'
sic fatus paruos iuuenis procul aspicit ignes
corpus uile suis nullo custode cremantis.
inde rapit flammas semustaque robora membris                  745
subducit. 'quaecumque es,' ait 'neclecta nec ulli
cara tuo sed Pompeio felicior umbra,
quod iam conpositum uiolat manus hospita bustum,
da ueniam: siquid sensus post fata relictumst,
cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri,                  750
teque pudet sparsis Pompei manibus uri.'
sic fatus plenusque sinus ardente fauilla
peruolat ad truncum, qui fluctu paene relatus
litore pendebat. summas dimouit harenas
et collecta procul lacerae fragmenta carinae                  755
exigua trepidus posuit scrobe. nobile corpus
robora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt:
admotus Magnum, non subditus, accipit ignis.
ille sedens iuxta flammas 'o maxime' dixit
'ductor et Hesperii maiestas nominis una,                  760
si tibi iactatu pelagi, si funere nullo
tristior iste rogus, manes animamque potentem
officiis auerte meis: iniuria fati
hoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam,
ne fera, ne uolucres, ne saeui Caesaris ira                  765
audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam
Romana succense manu. fortuna recursus
si det in Hesperiam, non hac in sede quiescent
tam sacri cineres, sed te Cornelia, Magne,
accipiet nostraque manu transfundet in urnam.                  770
interea paruo signemus litora saxo,
ut nota sit busti; siquis placare peremptum
forte uolet plenos et reddere mortis honores,
inueniat trunci cineres et norit harenas
ad quas, Magne, tuum referat caput.' haec ubi fatus,                  775
excitat inualidas admoto fomite flammas.
carpitur et lentum Magnus destillat in ignem
tabe fouens bustum. sed iam percusserat astra
aurorae praemissa dies: ille ordine rupto
funeris attonitus latebras in litore quaerit.                  780
quam metuis, demens, isto pro crimine poenam
quo te fama loquax omnis accepit in annos?
condita laudabit Magni socer inpius ossa:
i modo securus ueniae fassusque sepulchrum
posce caput. cogit pietas inponere finem                  785
officio. semusta rapit resolutaque nondum
ossa satis neruis et inustis plena medullis
aequorea restinguit aqua congestaque in unum
parua clausit humo. tunc, ne leuis aura retectos
auferret cineres, saxo conpressit harenam,                  790
nautaque ne bustum religato fune moueret
inscripsit sacrum semusto stipite nomen:
'hic situs est Magnus'. placet hoc, Fortuna, sepulchrum
dicere Pompei, quo condi maluit illum
quam terra caruisse socer? temeraria dextra,                  795
cur obicis Magno tumulum manesque uagantis
includis? situs est qua terra extrema refuso
pendet in Oceano; Romanum nomen et omne
imperium Magno tumuli est modus: obrue saxa
crimine plena deum. si tota est Herculis Oete                  800
et iuga tota uacant Bromio Nyseia, quare
unus in Aegypto Magni lapis? omnia Lagi
arua tenere potest, si nullo caespite nomen
haeserit. erremus populi cinerumque tuorum,
Magne, metu nullas Nili calcemus harenas.                  805
quod si tam sacro dignaris nomine saxum
adde actus tantos monimentaque maxuma rerum,
adde trucis Lepidi motus Alpinaque bella
armaque Sertori reuocato consule uicta
et currus quos egit eques, commercia tuta                  810
gentibus et pauidos Cilicas maris, adde subactam
barbariem gentesque uagas et quidquid in Euro
regnorum Boreaque iacet. dic semper ab armis
ciuilem repetisse togam, ter curribus actis
contentum multos patriae donasse triumphos.                  815
quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustum
non ullis plenum titulis, non ordine tanto
fastorum; solitumque legi super alta deorum
culmina et extructos spoliis hostilibus arcus
haud procul est ima Pompei nomen harena                  820
depressum tumulo, quod non legat aduena rectus,
quod nisi monstratum Romanus transeat hospes.
     noxia ciuili tellus Aegyptia fato,
haud equidem inmerito Cumanae carmine uatis
cautum, ne Nili Pelusia tangeret ora                  825
Hesperius miles ripasque aestate tumentis.
quid tibi, saeua, precer pro tanto crimine, tellus?
uertat aquas Nilus quo nascitur orbe retentus,
et steriles egeant hibernis imbribus agri,
totaque in Aethiopum putres soluaris harenas.                  830
nos in templa tuam Romana accepimus Isim
semideosque canes et sistra iubentia luctus
et quem tu plangens hominem testaris Osirim;
tu nostros, Aegypte, tenes in puluere manes.
tu quoque, cum saeuo dederis iam templa tyranno,                  835
nondum Pompei cineres, o Roma, petisti;
exul adhuc iacet umbra ducis. si saecula prima
uictoris timuere minas, nunc excipe saltem
ossa tui Magni, si nondum subruta fluctu
inuisa tellure sedent. quis busta timebit?                  840
quis sacris dignam mouisse uerebitur umbram?
imperet hoc nobis utinam scelus et uelit uti
nostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus,
si mihi contingat manes transferre reuolsos
Ausoniam, si tale ducis uiolare sepulchrum.                  845
forsitan, aut sulco sterili cum poscere finem
a superis aut Roma uolet feralibus Austris
ignibus aut nimiis aut terrae tecta mouenti,
consilio iussuque deum transibis in urbem,
Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos.                  850
nam quis ad exustam Cancro torrente Syenen
ibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebas
spectator Nili, quis rubri stagna profundi
aut Arabum portus mercis mutator Eoae,
Magne, petet, quem non tumuli uenerabile saxum                  855
et cinis in summis forsan turbatus harenis
auertet manesque tuos placare iubebit
et Casio praeferre Ioui? nil ista nocebunt
famae busta tuae: templis auroque sepultus
uilior umbra fores. nunc est pro numine summo                  860
hoc tumulo Fortuna iacens; augustius aris
uictoris Libyco pulsatur in aequore saxum.
Tarpeis qui saepe deis sua tura negarunt
inclusum Tusco uenerantur caespite fulmen.
proderit hoc olim, quod non mansura futuris                  865
ardua marmoreo surrexit pondere moles.
pulueris exigui sparget non longa uetustas
congeriem, bustumque cadet, mortisque peribunt
argumenta tuae. ueniet felicior aetas
qua sit nulla fides saxum monstrantibus illud;                  870
atque erit Aegyptus populis fortasse nepotum
tam mendax Magni tumulo quam Creta Tonantis.