Propulit ut classem uelis cedentibus Auster
incumbens mediumque rates mouere profundum,
omnis in Ionios spectabat nauita fluctus:
solus ab Hesperia non flexit lumina terra
Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam 5
ad uisus reditura suos tectumque cacumen
nubibus et dubios cernit uanescere montis.
inde soporifero cesserunt languida somno
membra ducis; diri tum plena horroris imago
uisa caput maestum per hiantis Iulia terras 10
tollere et accenso furialis stare sepulchro.
'sedibus Elysiis campoque expulsa piorum
ad Stygias' inquit 'tenebras manesque nocentis
post bellum ciuile trahor. uidi ipsa tenentis
Eumenidas quaterent quas uestris lampadas armis; 15
praeparat innumeras puppes Acherontis adusti
portitor; in multas laxantur Tartara poenas;
uix operi cunctae dextra properante sorores
sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas.
coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos: 20
fortuna est mutata toris, semperque potentis
detrahere in cladem fato damnata maritos
innupsit tepido paelex Cornelia busto.
haereat illa tuis per bella per aequora signis,
dum non securos liceat mihi rumpere somnos 25
et nullum uestro uacuum sit tempus amori
sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes.
me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripae
inmemorem fecere tui, regesque silentum
permisere sequi. ueniam te bella gerente 30
in medias acies. numquam tibi, Magne, per umbras
perque meos manes genero non esse licebit;
abscidis frustra ferro tua pignora: bellum
te faciet ciuile meum.' sic fata refugit
umbra per amplexus trepidi dilapsa mariti. 35
ille, dei quamuis cladem manesque minentur,
maior in arma ruit certa cum mente malorum,
et 'quid' ait 'uani terremur imagine uisus?
aut nihil est sensus animis a morte relictum
aut mors ipsa nihil.' Titan iam pronus in undas 40
ibat et igniferi tantum demerserat orbis
quantum desse solet lunae, seu plena futura est
seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus
puppibus accessus faciles; legere rudentes
et posito remis petierunt litora malo. 45
Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas,
absconditque fretum classes, et litore solus
dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi
laetificat Magni: queritur quod tuta per aequor
terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla 50
praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti,
ut bellum differret, erat. tum pectore curas
expulit armorum pacique intentus agebat
quoque modo uanos populi conciret amores,
gnarus et irarum causas et summa fauoris 55
annona momenta trahi. namque adserit urbes
sola fames, emiturque metus, cum segne potentes
uolgus alunt: nescit plebes ieiuna timere.
Curio Sicanias transcendere iussus in urbes,
qua mare tellurem subitis aut obruit undis 60
aut scidit, et medias fecit sibi litora terras:
uis illic ingens pelagi, semperque laborant
aequora ne rupti repetant confinia montes.
bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras.
utraque frugiferis est insula nobilis aruis, 65
nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae
nec Romana magis conplerunt horrea terrae.
ubere uix glaebae superat, cessantibus Austris
cum medium nubes Borea cogente sub axem
effusis magnum Libye tulit imbribus annum. 70
haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictor
non armata trahens sed pacis habentia uoltum
tecta petit patriae. pro, si remeasset in urbem
Gallorum tantum populis Arctoque subacta,
quam seriem rerum longa praemittere pompa, 75
quas potuit belli facies! ut uincula Rheno
Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus
nobilis et flauis sequeretur mixta Britannis.
perdidit o qualem uincendo plura triumphum!
non illum laetis uadentem coetibus urbes 80
sed tacitae uidere metu, nec constitit usquam
obuia turba duci. gaudet tamen esse timori
tam magno populis et se non mallet amari.
iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces,
et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes, 85
qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae,
quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam;
excelsa de rupe procul iam conspicit urbem
Arctoi toto non uisam tempore belli
miratusque suae sic fatur moenia Romae: 90
'tene, deum sedes, non ullo Marte coacti
deseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe?
di melius, quod non Latias Eous in oras
nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata uelox
Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti 95
tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit,
quod bellum ciuile fuit.' sic fatur et urbem
attonitam terrore subit. namque ignibus atris
creditur, ut captae, rapturus moenia Romae
sparsurusque deos. fuit haec mensura timoris: 100
uelle putant quodcumque potest. non omina festa,
non fictas laeto uoces simulare tumultu,
uix odisse uacat. Phoebea Palatia conplet
turba patrum nullo cogendi iure senatus
e latebris educta suis; non consule sacrae 105
fulserunt sedes, non, proxima lege potestas,
praetor adest, uacuaeque loco cessere curules.
omnia Caesar erat: priuatae curia uocis
testis adest. sedere patres censere parati,
si regnum, si templa sibi iugulumque senatus 110
exiliumque petat. melius, quod plura iubere
erubuit quam Roma pati. tamen exit in iram,
uiribus an possint obsistere iura, per unum
Libertas experta uirum; pugnaxque Metellus,
ut uidet ingenti Saturnia templa reuelli 115
mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens
ante fores nondum reseratae constitit aedis
(usque adeo solus ferrum mortemque timere
auri nescit amor, pereunt discrimine nullo
amissae leges set, pars uilissima rerum, 120
certamen mouistis, opes), prohibensque rapina
uictorem clara testatur uoce tribunus.
'non nisi per nostrum uobis percussa patebunt
templa latus, nullasque feres nisi sanguine sacro
sparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas 125
inuenit ista deos; Crassumque in bella secutae
saeua tribuniciae uouerunt proelia dirae.
detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda est
spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe.
non feret e nostro sceleratus praemia miles: 130
sunt quos prosternas populi, quae moenia dones.
pacis ad exutae spolium non cogit egestas:
bellum, Caesar, habes.' his magnam uictor in iram
uocibus accensus 'uanam spem mortis honestae
concipis: haud' inquit 'iugulo se polluet isto 135
nostra, Metelle, manus; dignum te Caesaris ira
nullus honor faciet. te uindice tuta relicta est
libertas? non usque adeo permiscuit imis
longus summa dies ut non, si uoce Metelli
seruantur leges, malint a Caesare tolli.' 140
dixerat, et nondum foribus cedente tribuno
acrior ira subit: saeuos circumspicit enses
oblitus simulare togam; cum Cotta Metellum
conpulit audaci nimium desistere coepto.
'libertas' inquit 'populi quem regna coercent 145
libertate perit; cuius seruaueris umbram,
si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquis
paruimus uicti; uenia est haec sola pudoris
degenerisque metus, nullam potuisse negari.
ocius auertat diri mala semina belli. 150
damna mouent populos siquos sua iura tuentur:
non sibi sed domino grauis est quae seruit egestas.'
protinus abducto patuerunt templa Metello.
tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas
testatur stridore fores; tum conditus imo 155
eruitur templo multis non tactus ab annis
Romani census populi, quem Punica bella,
quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi,
quod tibi, Roma, fuga
quo te Fabricius regi non uendidit auro, 160
quidquid parcorum mores seruastis auorum,
quod dites Asiae populi misere tributum
uictorique dedit Minoia Creta Metello,
quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro.
tunc Orientis opes captorumque ultima regum 165
quae Pompeianis praelata est gaza triumphis
egeritur; tristi spoliantur templa rapina,
pauperiorque fuit tum primum Caesare Roma.
interea totum Magni fortuna per orbem
secum casuras in proelia mouerat urbes. 170
proxima uicino uires dat Graecia bello.
Phocaicas Amphissa manus scopulosaque Cirrha
Parnasosque iugo misit desertus utroque.
Boeoti coiere duces, quos inpiger ambit
fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce, 175
Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens
Sicaniis Alpheos aquas. tum Maenala liquit
Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten.
Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis
Chaonio ueteres liquerunt uertice Selloe. 180
exhausit totas quamuis dilectus Athenas,
exiguae Phoebea tenent naualia puppes
tresque petunt ueram credi Salamina carinae.
iam dilecta Ioui centenis uenit in arma
Creta uetus populis Cnososque agitare pharetras 185
docta nec Eois peior Gortyna sagittis;
tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altis
dispersus siluis Athaman et nomine prisco
Encheliae uersi testantes funera Cadmi,
Colchis et Hadriaca spumans Apsyrtos in unda; 190
Penei qui rura colunt, quorumque labore
Thessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon.
inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo
miscuit ignotas temerato litore gentes
primaque cum uentis pelagique furentibus undis 195
conposuit mortale genus, fatisque per illam
accessit mors una ratem. tum linquitur Haemus
Thracius et populum Pholoe mentita biformem.
deseritur Strymon tepido committere Nilo
Bistonias consuetus aues et barbara Cone, 200
Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo
multifidi Peucen unum caput adluit Histri,
Mysiaque et gelido tellus perfusa Caico
Idalis et nimium glaebis exilis Arisbe,
quique colunt Pitanen, et quae tua munera, Pallas, 205
lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae,
qua celer et rectis descendens Marsya ripis
errantem Maeandron adit mixtusque refertur,
passaque ab auriferis tellus exire metallis
Pactolon, qua culta secat non uilior Hermus. 210
Iliacae quoque signa manus perituraque castra
ominibus petiere suis, nec fabula Troiae
continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli.
accedunt Syriae populi; desertus Orontes
et felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos 215
Gazaque et arbusto palmarum diues Idume
et Tyros in stabilis pretiosaque murice Sidon.
has ad bella rates non flexo limite ponti
certior haud ullis duxit Cynosura carinis.
(Phoenices primi, famae si creditur, ausi 220
mansuram rudibus uocem signare figuris:
nondum flumineas Memphis contexere biblos
nouerat, et saxis tantum uolucresque feraeque
sculptaque seruabant magicas animalia linguas.)
deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos 225
Coryciumque patens exesis rupibus antrum;
Mallos et extremae resonant naualibus Aegae,
itque Cilix iusta iam non pirata carina.
mouit et Eoos bellorum fama recessus,
qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe 230
ostia nascenti contraria soluere Phoebo
audet et aduersum fluctus inpellit in Eurum,
hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor
constitit et magno uinci se fassus ab orbe est;
quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem 235
uastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen;
quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos,
et qui tinguentes croceo medicamine crinem
fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis,
quique suas struxere pyras uiuique calentis 240
conscendere rogos. pro, quanta est gloria genti
iniecisse manum fatis uitaque repletos
quod superest donasse deis! uenere feroces
Cappadoces, duri populus non cultor Amani,
Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten. 245
aethera tangentis siluas liquere Choatrae.
ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbem
umbras mirati nemorum non ire sinistras.
tum furor extremos mouit Romanus Orestas
Carmanosque duces, quorum iam flexus in Austrum 250
aether non totam mergi tamen aspicit Arcton
lucet et exigua uelox ibi nocte Bootes,
Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla
signiferi regione poli, nisi poplite lapso
ultima curuati procederet ungula Tauri, 255
quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus
Euphrates, quos non diuersis fontibus edit
Persis, et incertum, tellus si misceat amnes,
quod potius sit nomen aquis. sed sparsus in agros
fertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae; 260
at Tigrim subito tellus absorbet hiatu
occultosque tegit cursus rursusque renatum
fonte nouo flumen pelagi non abnegat undis.
inter Caesareas acies diuersaque signa
pugnaces dubium Parthi tenuere fauorem 265
contenti fecisse duos. tinxere sagittas
errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros
includit gelido uastisque Hyrcania siluis;
hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno,
Heniochi saeuisque adfinis Sarmata Moschis; 270
Colchorum qua rura secat ditissima Phasis,
qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsus
Riphaeo Tanais diuersi nomina mundi
inposuit ripis Asiaeque et terminus idem
Europae, mediae dirimens confinia terrae, 275
nunc hunc nunc illum, qua flectitur, ampliat orbem;
quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas
Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis,
Oceanumque negant solas admittere Gadis;
hinc Essedoniae gentes auroque ligatas 280
substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius
longaque Sarmatici soluens ieiunia belli
Massagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni.
non, cum Memnoniis deducens agmina regnis
Cyrus et effusis numerato milite telis 285
descendit Perses, fraternique ultor amoris
aequora cum tantis percussit classibus, unum
tot reges habuere ducem, coiere nec umquam
tam uariae cultu gentes, tam dissona uolgi
ora. tot inmensae comites missura ruinae 290
exciuit populos et dignas funere Magni
exequias Fortuna dedit. non corniger Hammon
mittere Marmaricas cessauit in arma cateruas,
quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris
usque Paraetonias Eoa ad litora Syrtis. 295
acciperet felix ne non semel omnia Caesar,
uincendum pariter Pharsalia praestitit orbem.
ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae
agmine nubiferam rapto super euolat Alpem;
cumque alii famae populi terrore pauerent 300
Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentus
non Graia leuitate fidem signataque iura,
et causas, non fata, sequi. tamen ante furorem
indomitum duramque uiri deflectere mentem
pacifico sermone parant hostemque propinquum 305
orant Cecropiae praelata fronde Mineruae.
'semper in externis populo communia uestro
Massiliam bellis testatur fata tulisse
conprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas.
et nunc, ignoto siquos petis orbe triumphos, 310
accipe deuotas externa in proelia dextras.
at, si funestas acies, si dira paratis
proelia discordes, lacrimas ciuilibus armis
secretumque damus. tractentur uolnera nulla
sacra manu. si caelicolis furor arma dedisset 315
aut si terrigenae temptarent astra gigantes,
non tamen auderet pietas humana uel armis
uel uotis prodesse Ioui, sortisque deorum
ignarum mortale genus per fulmina tantum
sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem. 320
adde quod innumerae concurrunt undique gentes,
nec sic horret iners scelerum contagia mundus
ut gladiis egeant ciuilia bella coactis.
sit mens ista quidem cunctis, ut uestra recusent
fata, nec haec alius committat proelia miles. 325
cui non conspecto languebit dextra parente
telaque diuersi prohibebunt spargere fratres?
finis adest
arma quibus fas est. nobis haec summa precandi:
terribilis aquilas infestaque signa relinquas 330
urbe procul nostrisque uelis te credere muris
excludique sinas admisso Caesare bellum.
sit locus exceptus sceleri, Magnoque tibique
tutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi,
foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes. 335
uel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi,
quid rapidum deflectis iter? non pondera rerum
nec momenta sumus, numquam felicibus armis
usa manus, patriae primis a sedibus exul,
et post translatas exustae Phocidos arces 340
moenibus exiguis alieno in litore tuti,
inlustrat quos sola fides. si claudere muros
obsidione paras et ui perfringere portas,
excepisse faces tectis et tela parati,
undarum raptos auersis fontibus haustus 345
quaerere et effossam sitientes lambere terram
et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni
foedaque contingi maculato attingere morsu.
nec pauet hic populus pro libertate subire
obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum. 350
pectoribus rapti matrum frustraque trahentes
ubera sicca fame medios mittentur in ignis
uxor et a caro poscet sibi fata marito,
uolnera miscebunt fratres bellumque coacti
hoc potius ciuile gerent.' sic Graia iuuentus 355
finierat, cum turbato iam prodita uoltu
ira ducis tandem testata est uoce dolorem.
'uana mouet Graios nostri fiducia cursus.
quamuis Hesperium mundi properemus ad axem
Massiliam delere uacat. gaudete, cohortes: 360
obuia praebentur fatorum munere bella.
uentus ut amittit uires, nisi robore densae
occurrunt siluae, spatio diffusus inani,
utque perit magnus nullis obstantibus ignis,
sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus 365
armorum, nisi qui uinci potuere rebellant.
sed, si solus eam dimissis degener armis,
tunc mihi tecta patent. iam non excludere tantum,
inclusisse uolunt. at enim contagia belli
dira fugant. dabitis poenas pro pace petita, 370
et nihil esse meo discetis tutius aeuo
quam duce me bellum.' sic postquam fatus, ad urbem
haud trepidam conuertit iter; cum moenia clausa
conspicit et densa iuuenum uallata corona.
haut procul a muris tumulus surgentis in altum 375
telluris paruum diffuso uertice campum
explicat: haec patiens longo munimine cingi
uisa duci rupes tutisque aptissima castris.
proxima pars urbis celsam consurgit in arcem
par tumulo, mediisque sedent conuallibus arua. 380
tunc res inmenso placuit statura labore,
aggere diuersos uasto committere colles.
sed prius, ut totam, qua terra cingitur, urbem
clauderet, a summis perduxit ad aequora castris
longum Caesar opus, fontesque et pabula campi 385
amplexus fossa densas tollentia pinnas
caespitibus crudaque extruxit bracchia terra.
iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi
aeternumque decus, quod non inpulsa nec ipso
strata metu tenuit flagrantis in omnia belli 390
praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis
uincitur una mora. quantum est quod fata tenentur
quodque uirum toti properans inponere mundo
hos perdit Fortuna dies! tunc omnia late
procumbunt nemora et spoliantur robore siluae, 395
ut, cum terra leuis mediam uirgultaque molem
suspendant, structa laterum conpage ligatam
artet humum, pressus ne cedat turribus agger.
lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo
obscurum cingens conexis aera ramis 400
et gelidas alte summotis solibus umbras.
hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes
Siluani Nymphaeque tenent, sed barbara ritu
sacra deum; structae diris altaribus arae
omnisque humanis lustrata cruoribus arbor. 405
siqua fidem meruit superos mirata uetustas,
illis et uolucres metuunt insistere ramis
et lustris recubare ferae; nec uentus in illas
incubuit siluas excussaque nubibus atris
fulgura: non ulli frondem praebentibus aurae 410
arboribus suus horror inest. tum plurima nigris
fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum
arte carent caesisque extant informia truncis.
ipse situs putrique facit iam robore pallor
attonitos; non uolgatis sacrata figuris 415
numina sic metuunt: tantum terroribus addit,
quos timeant, non nosse, deos. iam fama ferebat
saepe cauas motu terrae mugire cauernas,
et procumbentis iterum consurgere taxos,
et non ardentis fulgere incendia siluae, 420
roboraque amplexos circum fluxisse dracones.
non illum cultu populi propiore frequentant
sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est
aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos
accessus dominumque timet deprendere luci. 425
hanc iubet inmisso siluam procumbere ferro;
nam uicina operi belloque intacta priore
inter nudatos stabat densissima montis.
sed fortes tremuere manus, motique uerenda
maiestate loci, si robora sacra ferirent, 430
in sua credebant redituras membra securis.
inplicitas magno Caesar torpore cohortes
ut uidit, primus raptam librare bipennem
ausus et aeriam ferro proscindere quercum
effatur merso uiolata in robora ferro 435
'iam nequis uestrum dubitet subuertere siluam
credite me fecisse nefas'. tum paruit omnis
imperiis non sublato secura pauore
turba, sed expensa superorum et Caesaris ira.
procumbunt orni, nodosa inpellitur ilex, 440
siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus
et non plebeios luctus testata cupressus
tum primum posuere comas et fronde carentes
admisere diem, propulsaque robore denso
sustinuit se silua cadens. gemuere uidentes 445
Gallorum populi, muris sed clausa iuuentus
exultat; quis enim laesos inpune putaret
esse deos? seruat multos fortuna nocentis
et tantum miseris irasci numina possunt.
utque satis caesi nemoris, quaesita per agros 450
plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro
agricolae raptis annum fleuere iuuencis.
dux tamen inpatiens haesuri ad moenia Martis
uersus ad Hispanas acies extremaque mundi
iussit bella geri. stellatis axibus agger 455
erigitur geminasque aequantis moenia turris
accipit; hae nullo fixerunt robore terram
sed per iter longum causa repsere latenti.
cum tantum nutaret onus, telluris inanis
concussisse sinus quaerentem erumpere uentum 460
credidit et muros mirata est stare iuuentus.
illinc tela cadunt excelsas urbis in arces.
sed maior Graio Romana in corpora ferro
uis inerat. neque enim solis excussa lacertis
lancea, sed tenso ballistae turbine rapta, 465
haut unum contenta latus transire quiescit,
sed pandens perque arma uiam perque ossa relicta
morte fugit: superest telo post uolnera cursus.
at saxum quotiens ingenti uerberis actu
excutitur, qualis rupes quam uertice montis 470
abscidit inpulsu uentorum adiuta uetustas,
frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa
exanimat, totos cum sanguine dissipat artus.
ut tamen hostiles densa testudine muros
tecta subit uirtus, armisque innexa priores 475
arma ferunt, galeamque extensus protegit umbo,
quae prius ex longo nocuerunt missa recessu
iam post terga cadunt. nec Grais flectere iactum
aut facilis labor est longinqua ad tela parati
tormenti mutare modum; sed pondere solo 480
contenti nudis euoluunt saxa lacertis.
dum fuit armorum series, ut grandine tecta
innocua percussa sonant, sic omnia tela
respuit; at postquam uirtus incerta uirorum
perpetuam rupit defesso milite cratem 485
singula continuis cesserunt ictibus arma.
tunc adoperta leui procedit uinea terra,
sub cuius pluteis et tecta fronte latentes
moliri nunc iam parant et uertere ferro
moenia; nunc aries suspenso fortior ictu 490
incussus densi conpagem soluere muri
temptat et inpositis unum subducere saxis.
sed super et flammis et magnae fragmine molis
et sudibus crebris et adusti roboris ictu
percussae cedunt crates, frustraque labore 495
exhausto fessus repetit tentoria miles.
summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti:
ultro acies inferre parant, armisque coruscas
nocturni texere faces, audaxque iuuentus
erupit. non hasta uiris, non letifer arcus, 500
telum flamma fuit, rapiensque incendia uentus
per Romana tulit celeri munimina cursu.
nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentas
ignis agit uires, taeda sed raptus ab omni
consequitur nigri spatiosa uolumina fumi, 505
nec solum siluas sed saxa ingentia soluit,
et crudae putri fluxerunt puluere cautes.
procubuit maiorque iacens apparuit agger.
spes uictis telluris abit, placuitque profundo
fortunam temptare maris. non robore picto 510
ornatas decuit fulgens tutela carinas,
sed rudis et qualis procumbit montibus arbor
conseritur, stabilis naualibus area bellis.
et iam turrigeram Bruti comitata carinam
uenerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis 515
Stoechados arua tenens. nec non et Graia iuuentus
omne suum fatis uoluit committere robur
grandaeuosque senes mixtis armauit ephebis.
accepit non sola uiros, quae stabat in undis,
classis: et emeritas repetunt naualibus alnos. 520
ut matutinos spargens super aequora Phoebus
fregit aquis radios et liber nubibus aether
et posito Borea pacemque tenentibus Austris
seruatum bello iacuit mare, mouit ab omni
quisque suam statione ratem, paribusque lacertis 525
Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis
tollitur: inpulsae tonsis tremuere carinae
crebraque sublimes conuellunt uerbera puppes.
cornua Romanae classis ualidaeque triremes
quasque quater surgens extructi remigis ordo 530
commouet et plures quae mergunt aequore pinus
multiplices cinxere rates. hoc robur aperto
oppositum pelago: lunata classe recedunt
ordine contentae gemino creuisse Liburnae.
celsior at cunctis Bruti praetoria puppis 535
uerberibus senis agitur molemque profundo
inuehit et summis longe petit aequora remis.
ut tantum medii fuerat maris, utraque classis
quod semel excussis posset transcurrere tonsis,
innumerae uasto miscentur in aethere uoces, 540
remorumque sonus premitur clamore, nec ullae
audiri potuere tubae. tum caerula uerrunt
atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant.
ut primum rostris crepuerunt obuia rostra,
in puppem rediere rates, emissaque tela 545
aera texerunt uacuumque cadentia pontum.
et iam diductis extendunt cornua proris
diuersaeque rates laxata classe receptae.
ut, quotiens aestus Zephyris Eurisque repugnat,
huc abeunt fluctus, illo mare, sic, ubi puppes 550
sulcato uarios duxerunt gurgite tractus,
quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor.
sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus
et temptare fugam nec longo frangere gyro
cursum nec tarde flectenti cedere clauo; 555
at Romana ratis stabilem praebere carinam
certior et terrae similem bellantibus usum.
tunc in signifera residenti puppe magistro
Brutus ait 'paterisne acies errare profundo
artibus et certas pelagi? iam consere bellum, 560
Phocaicis medias rostris oppone carinas.'
paruit, obliquas et praebuit hostibus alnos.
tum quaecumque ratis temptauit robora Bruti
ictu uicta suo percussae capta cohaesit;
ast alias manicaeque ligant teretesque catenae, 565
seque tenent remis: tecto stetit aequore bellum.
iam non excussis torquentur tela lacertis
nec longinqua cadunt iaculato uolnera ferro,
miscenturque manus. nauali plurima bello
ensis agit. stat quisque suae de robore puppis 570
pronus in aduersos ictus, nullique perempti
in ratibus cecidere suis. cruor altus in unda
spumat, et obducti concreto sanguine fluctus.
et, quas inmissi traxerunt uincula ferri,
has prohibent iungi conferta cadauera puppes. 575
semianimes alii uastum subiere profundum
hauseruntque suo permixtum sanguine pontum;
hi luctantem animam lenta cum morte trahentes
fractarum subita ratium periere ruina.
inrita tela suas peragunt in gurgite caedes, 580
et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum
exceptum mediis inuenit uolnus in undis.
Phocaicis Romana ratis uallata carinis
robore diducto dextrum laeuumque tuetur
aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta 585
puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat,
terga simul pariter missis et pectora telis
transigitur: medio concurrit corpore ferrum,
et stetit incertus, flueret quo uolnere, sanguis,
donec utrasque simul largus cruor expulit hastas 590
diuisitque animam sparsitque in uolnera letum.
derigit huc puppem miseri quoque dextra Telonis,
qua nullam melius pelago turbante carinae
audiuere manum, nec lux est notior ulli
crastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae, 595
semper uenturis conponere carbasa uentis.
hic Latiae rostro conpagem ruperat alni,
pila sed in medium uenere trementia pectus
auertitque ratem morientis dextra magistri.
dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem, 600
excipit inmissum suspensa per ilia ferrum
adfixusque rati telo retinente pependit.
stant gemini fratres, fecundae gloria matris,
quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis:
discreuit mors saeua uiros, unumque relictum 605
agnorunt miseri sublato errore parentes,
aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem
semper et amissum fratrem lugentibus offert.
quorum alter mixtis obliquo pectine remis
ausus Romanae Graia de puppe carinae 610
iniectare manum; sed eam grauis insuper ictus
amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit
deriguitque tenens strictis inmortua neruis.
creuit in aduersis uirtus: plus nobilis irae
truncus habet fortique instaurat proelia laeua 615
rapturusque suam procumbit in aequora dextram.
haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto.
iam clipeo telisque carens, non conditus ima
puppe sed expositus fraternaque pectore nudo
arma tegens, crebra confixus cuspide perstat 620
telaque multorum leto casura suorum
emerita iam morte tenet. tum uolnere multo
effugientem animam lassos collegit in artus
membraque contendit toto, quicumque manebat,
sanguine et hostilem defectis robore neruis 625
insiluit solo nociturus pondere puppem.
strage uirum cumulata ratis multoque cruore
plena per obliquum crebros latus accipit ictus
et, postquam ruptis pelagus conpagibus hausit,
ad summos repleta foros descendit in undas 630
uicinum inuoluens contorto uertice pontum.
aequora discedunt mersa diducta carina
inque locum puppis cecidit mare. multaque ponto
praebuit ille dies uarii miracula fati.
ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos 635
adfixit Lycidan. mersus foret ille profundo,
sed prohibent socii suspensaque crura retentant.
scinditur auolsus, nec, sicut uolnere, sanguis
emicuit lentus: ruptis cadit undique uenis,
discursusque animae diuersa in membra meantis 640
interceptus aquis. nullius uita perempti
est tanta dimissa uia. pars ultima trunci
tradidit in letum uacuos uitalibus artus;
at tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent,
haeserunt ibi fata diu, luctataque multum 645
hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt.
dum nimium pugnax unius turba carinae
incumbit prono lateri uacuamque relinquit,
qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis
uersa caua texit pelagus nautasque carina, 650
bracchia nec licuit uasto iactare profundo
sed clauso periere mari. tunc unica diri
conspecta est leti facies, cum forte natantem
diuersae rostris iuuenem fixere carinae.
discessit medium tam uastos pectus ad ictus, 655
nec prohibere ualent obtritis ossibus artus
quo minus aera sonent; eliso uentre per ora
eiectat saniem permixtus uiscere sanguis.
postquam inhibent remis puppes ac rostra reducunt,
deiectum in pelagus perfosso pectore corpus 660
uolneribus transmisit aquas. pars maxima turbae
naufraga iactatis morti obluctata lacertis
puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis,
robora cum uetitis prensarent altius ulnis
nutaretque ratis populo peritura recepto, 665
inpia turba super medios ferit ense lacertos.
bracchia linquentes Graia pendentia puppe
a manibus cecidere suis: non amplius undae
sustinuere graues in summo gurgite truncos.
iamque omni fusis nudato milite telis 670
inuenit arma furor: remum contorsit in hostem
alter, at hi totum ualidis aplustre lacertis
auolsasque rotant expulso remige sedes.
in pugnam fregere rates. sidentia pessum
corpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro. 675
multi inopes teli iaculum letale reuolsum
uolneribus traxere suis et uiscera laeua
oppressere manu, ualidos dum praebeat ictus
sanguis et, hostilem cum torserit, exeat, hastam.
nulla tamen plures hoc edidit aequore clades 680
quam pelago diuersa lues. nam pinguibus ignis
adfixus taedis et tecto sulpure uiuax
spargitur; at faciles praebere alimenta carinae
nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.
nec flammas superant undae, sparsisque per aequor 685
iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis.
hic recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas,
hi, ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.
mille modos inter leti mors una timori est
qua coepere mori. nec cessat naufraga uirtus: 690
tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant
incertasque manus ictu languente per undas
exercent; nunc, rara datur si copia ferri,
utuntur pelago: saeuus conplectitur hostem
hostis, et inplicitis gaudent subsidere membris 695
mergentesque mori. pugna fuit unus in illa
eximius Phoceus animam seruare sub undis
scrutarique fretum, siquid mersisset harenis,
et nimis adfixos unci conuellere morsus,
adductum quotiens non senserat anchora funem. 700
hic, ubi conprensum penitus deduxerat hostem,
uictor et incolumis summas remeabat in undas;
sed, se per uacuos credit dum surgere fluctus,
puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit.
hi super hostiles iecerunt bracchia remos 705
et ratium tenuere fugam. non perdere letum
maxima cura fuit: multus sua uolnera puppi
adfixit moriens et rostris abstulit ictus.
stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae
Lygdamus excussa Balearis tortor habenae 710
glande petens solido fregit caua tempora plumbo.
sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit
uincula, procurrunt oculi; stat lumine rapto
attonitus mortisque illas putat esse tenebras.
at postquam membris sensit constare uigorem 715
'uos', ait 'o socii, sicut tormenta soletis,
me quoque mittendis rectum conponite telis.
egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis
bellorum casus. ingentem militis usum
hoc habet ex magna defunctum parte cadauer: 720
uiuentis feriere loco.' sic fatus in hostem
caeca tela manu sed non tamen inrita mittit.
excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argus
qua iam non medius descendit in ilia uenter,
adiuuitque suo procumbens pondere ferrum. 725
stabat diuersa uictae iam parte carinae
infelix Argi genitor, non ille iuuentae
tempore Phocaicis ulli cessurus in armis:
uictum aeuo robur cecidit, fessusque senecta
exemplum, non miles erat; qui funere uiso 730
saepe cadens longae senior per transtra carinae
peruenit ad puppim spirantisque inuenit artus.
non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,
distentis toto riguit sed corpore palmis.
nox subit atque oculos uastae obduxere tenebrae, 735
et miserum cernens agnoscere desinit Argum.
ille caput labens et iam languentia colla
uiso patre leuat; uox faucis nulla solutas
prosequitur, tacito tantum petit oscula uoltu
inuitatque patris claudenda ad lumina dextram. 740
ut torpore senex caruit uiresque cruentus
coepit habere dolor, 'non perdam tempora' dixit
'a saeuis permissa deis, iugulumque senilem
confodiam. ueniam misero concede parenti,
Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi. 745
nondum destituit calidus tua uolnera sanguis,
semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes.'
sic fatus, quamuis capulum per uiscera missi
polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit
praecipiti saltu: letum praecedere nati 750
festinantem animam morti non credidit uni.
inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps
belli casus erat. Graiae pars maxima classis
mergitur, ast aliae mutato remige puppes
uictores uexere suos; naualia paucae 755
praecipiti tenuere fuga. quis in urbe parentum
fletus erat, quanti matrum per litora planctus!
coniunx saepe sui confusis uoltibus unda
credidit ora uiri Romanum amplexa cadauer,
accensisque rogis miseri de corpore trunco 760
certauere patres. at Brutus in aequore uictor
primus Caesareis pelagi decus addidit armis.
| Lucan | The Latin Library | The Classics Homepage |