TITI LIVI AB URBE CONDITA LIBER XLVIII PERIOCHA
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXXIIII
milia.
Semina tertii Punici belli referuntur. Cum in finibus Carthaginiensium
ingens Numidarum exercitus duce Arcobarzane, Syphacis nepote, diceretur
esse, M. Porcius Cato suasit ut Carthaginiensibus, qui exercitum specie
contra Masinissam, re contra Romanos accitum in finibus haberent, bellum
indiceretur. Contra dicente P. Cornelio Nasica placuit legatos mitti
Carthaginem, qui specularentur quid ageretur. Castigato senatu
Carthaginiensium, quod contra foedus et exercitum et nauales materias
haberent, pacem inter eos et Masinissam facere uoluerunt, Masinissa agro,
de quo lis erat, cedente. Sed Gisgo, Hamilcaris filius, homo seditiosus,
qui tum in magistratu erat, cum senatus pariturum se iudicio legatis
dixisset, ita populum concitauit bellum aduersus Romanos suadendo, ut
legatos, quo minus uiolarentur, fuga explicuerit. Id nuntiantes infestum
iam senatum Carthaginiensibus infestiorem fecerunt.
M. Porcius Cato filii in praetura mortui funus tenuissimo ut potuit (nam
pauper erat) sumptu fecit.
Andriscus, qui se Persei filium, regis quondam Macedoniae, ingenti
adseueratione mentiretur, Romam missus.
M. Aemilius Lepidus, qui princeps senatus sextis iam censoribus lectus
erat, antequam expiraret, praecepit filiis lecto se strato linteis sine
purpura efferrent, in reliquum funus ne plus quam aeris decies consumerent: imaginum specie, non sumptibus nobilitari magnorum uirorum funera solere.
De ueneficiis quaesitum: Publilia et Licinia, nobiles feminae, quae uiros
suos consulares necasse insimulabantur, cognita causa, cum praetori praedes
uades dedissent, cognatorum decreto necatae sunt.
Gulussa, Masinissae filius, nuntiauit Carthagine dilectus agi, classem
conparari et haud dubie bellum strui. Cum Cato suaderet ut his bellum
indiceretur, P. Cornelio Nasica dicente nihil temere faciundum, placuit X
legatos mitti exploratum.
L. Licinius Lucullus A. Postumius Albinus coss. cum dilectum seuere agerent
nec quemquam gratia dimitterent, ab tribunis pl., qui pro amicis suis
uacationem impetrare non poterant, in carcerem coniecti sunt. Cum
Hispaniense bellum parum prospere aliquotiens gestum ita confudisset
ciuitatem Romanam, ut ne hi quidem inuenirentur qui aut tribunatum
exciperent aut legati ire uellent, P. Cornelius Aemilianus processit et
excepturum se militiae genus, quodcumque imperatum esset, professus est.
Quo exemplo omnes ad studium militandi concitauit.
Lucullus cos., cum Claudius Marcellus, cui successerat, pacasse omnes
Celtiberiae populos uideretur, Vaccaeos et Cantabros et alias incognitas
adhuc in Hispania trentes subegit. Ibi P. Cornelius Scipio Aemilianus, L.
Pauli filius, Africani nepos, set adoptiuus, prouocatorem barbarum tribunus
militum occidit et in expugnatione Intercatiae urbis maius etiamnunc
periculum adiit. Nam murum primus transcendit.
Seruius Sulpicius Galba praetor male aduersus Lusitanos pugnauit.
Cum legati ex Africa cum oratoribus Carthaginiensium et Gulussa, Masinissae
filio, redissent dicerentque et exercitum se et classem Carthagine
deprehendisse, perrogari sententias placuit. Catone et aliis principibus
senatus suadentibus ut in Africam confestim transportaretur exercitus,
quoniam Cornelius Nasica dicebat nondum sibi iustam causam belli uideri,
placuit ut bello abstinerent, si Carthaginienses classem exussissent et
exercitum dimisissent ; si minus, proximi consules de bello Punico
referrent.
Cum locatum a censoribus theatrum exstrueretur, P. Cornelio Nasica auctore
tamquam inutile et nociturum publicis moribus ex S. C. destructum est
populusque aliquamdiu stans ludos spectauit.
Carthaginienses cum aduersus foedus bellum Masinissae intulissent, uicti ab
eo annos habente XCII et sine pulpamine mandere et siccum gustare panem
tantum solito insuper Romanum bellum meruerunt.
Motus praeterea Syriae et bella inter reges gesta referuntur. Inter quos
motus Demetrius, Syriae rex, occisus est.