Sanas Cormaic
Cormac's Glossary
[Leabhar Brecc: RIA MS. 23 P 16]
SANAS CORMAIC INCIPIT.
I. littera.
Adam .i. homo vel terrigena.
Adomnan .i. homunculus.
Ard ab arduo.
Adradh ab adoratione.
Asgalt .i. eisgeilt no ascolt. colt .i. biad.
Asgland no asglang .i. huasglaind. gland no glang [.i.] guala.
Arad .i. rith no riad no arad fria [leg. rad fri á]. A .i. cach nard no cach nuasal. .i. a. ard.
Adaltrach .i. ab adulterio.
Adaltair ab adultero.
Acais .i. a causa.
Altrom id est ab eo quod est alo.
Aicher ab eo quod est acer .i. laind no tind no tren.
Amḟos no anfos .i. inti nabi foss [air] acht holocc dolocc (de loco ad locum).
Ar ab eo quod est aro (airim).
Anne .i. cuaird. veteres enim ponebant an pro circum unde dicitur annus.
Airches .i. ab arceo .i. iarsinni dothimairges (no dothimairg) indí focherd innte.
Andseirg .i. andsa (no anusa) aṡeirc.
Airged .i. quasi airgeinnti ab argent[e]ó.
Arco .i. fitir. dom dia arco .i. postulo veniam. arco fuin .i. dom día atlocor vel peto veniam a deo vel gratias ago vel tothluchur dilgud a deo post peccatum. aliter arco ab arceo finem deo .i. timarchim mocrich deo quamvis primo peccavi.
Atlochar .i. dilgud dom ḋia.
Arseo .i. fitirum.
Asdol ab asdula [hastula] .i. slissean no gæ liubair.
Ascaid .i. scáil unde asgæte (.i. laechda no scalta arunthmaire inlaich amail scal no amail scath).
An [no] am .i. diultad gædelgi amail rogab nath 7 annath em 7 aneim (nert 7 amnert).
Adamra ab admiratione.
Aurdam .i. aurdoim .i. aurtegdais (.i. frithtegdais).
Almsan .i. quasi elimsan ab elimosyna. [in marg.] almsan quasi almusson [leg. alm a sson?] .i. arisard fogur nahalmsaine.
Art tréide fordon gair [leg. fordingair]. art .i. uasal. unde dicitur fine airt (no art fine), art .i. dia undo dicitur (Eochaid find) fuath nairt .i. fuath dee .i. ar cæime (in fir sin). Item Cúchulainn (post mortem) dicere perhibetur domemaidh art uasal .i. dia uasal. ocus art .i. cloch (no lec lige cujus diminutivum) arteine .i. clocheni unde vel inde dixit Guaire Aidne dochelit mor námra indairtine bede forlige Marcáin (no Maircini) maic Æda maic Marceine.
Arg tréde fordongair. arg .i. bainne. unde dicitur (argda) ruarc .i. robanna .i. snige mor doḟleochud. arg din .i. lœch. unde dicitur (argda .i. laechda) cuius uxor argeind. argeind din .i. isgein doarg .i. dolæch abeth aige (7 is maith do). vel argcuin (.i. isarg .i. laech) .i. cuiniu .i. bean. Arg din airdhairc unde dicitur airchedul (.i. argcetul) .i. cedul orrdhairc ara mence conchanair. isaire din nícedul lœch atberar. arní dolœchu (tantum) .i. náma dognithear.
Ab ab eo quod est pápás vel a nomine hebraico quod est abba (id est pater).
Athair hoc ater primitus dicebatur quasi pater.
Alt ab altitudine.
Ana .i. mater deorum hibernensium. robumaith din rosbiathadsi na dee (deos. de cujus nomine anæ dicitur .i. ímbed 7 de) cujus nomine da cich (n) Anainne iar Luachair noininantur ut fabulaverunt (vel fertur). vel ana quod est annio vel aniud graece quod interpretatur dapes.
Anruth nomen secundi gradus poetarum.
Amrath .i. nemrath .i. nitabar rath diahessi doridise uair is iarmbas duine dogníther. Aliter bidomus [in marg. no bidammós] .i. éc. (anam din is donní as amóss). amrath din écrath rath iarnecaib doberair omuinntir intí diaṅdéntar lógairecht furri sed huius postremum non tarn laudo.
Aedh .i. tene. triaimpúd inanmma is aed dea .i. bandee (tened) quod ipsa est Vesta .i. bandee thenead et quod Vestam illam deam esse ígnis fabulaverunt vel fertur Vesta ipsa ignis dicitur .i. aed.
Amnas quasi amnes. ab eo quod est amnestia .i. uli (no uile no ogh) dilgend.
Aursa .i. airisiu (no arsisiu) iarsinni airises inteach furri [in marg.] aliter aursa .i. or sin .i. alanor fri teg anaill tri sin.
Aiditiu .i. aitdetiu .i. detiu iterum iarnadítiu lanech naile prius.1.
Anart .i. hinirt .i. hirt hás. ut dixit Moran mac Main (.i. amal rogab isintig anail Morainn maic Main) dath don dig hirt (no dic irt) .i. doudig báis. anart (din) .i. inbáis arabainni. iscosmail friali bais arnísbi (ni do) dergi and. quasi exsangnis mortuus.
Audacht .i. huathḟecht .i. intan téit induine frifecht ṅeca (no ṅuatha) .i. inbais.
Anomain .i. ainmm airchedail .i. ánsomain (.i. nomen nanar[chedul ar]asomaine) .i. formeit aluaiġe 7 agráid. 7 isé dan inollaman. unde dicitur inloing anoman ollam.
Anruth (.i. nomen secundi gradus poetarum) .i. sruth án innacáinmolta uad la sruth namáine chuige diahessi.
Ana.ir .i. ainmm airchedail. ise (dan) doní cli .i. anáir. niháir acht asmolad. cidsamlaid son din dicach comurg molta isdilsiu don alt airchitail issiu ar isfuirmed naḟileadh romidair nahanmannasa donahaircheatlaib diasloindead nanilalt 7 nihaigned romidir leosum.
Anforbracht .i. ainm duine bís asirg 7 timairgeas galur conabí beoil nasúg and. bracht din enim nomen béoil vocatur.
Adart .i. (quasi) adirt .i. adæ mbáis arisarbás adrimther codlud. isainm dono irt do bas 7 is ainm bas dontṡuan. [Is adæ din] telcud frihadart [7 is airde codalta]. unde dicitur descaid chodulta freslige.
Adart .i. athard árisairde oldás aniumdha olchena.
Airæ (.i. cind) .i. araui. frihó anair arfhás. Aire din da cach ard isainm.
Aithle .i. athfhola. asméssa hí oldás fola.
Axal no Axail ab auxilio quod angeli hominibus praebent.
Arathar ab aratro.
Ana .i. sdaba beca bidís forsnatibradaib isnacánaib dlúthaib. unde dicitur damaid ána for lindib. 7 bá doargad badís mence ut Mac da Cherda dixit for Cnucc Rafand
INráith morsa (no hisa) forsnamfil
ambid tibran fo án gil
babínd gáir choille loinche
umráith Fiachach maic Moinche (.i. Muilaethan).
Fri hól dodháinib scítha estib nofácbatis imorro uasu forsnatibratib 7 ba horígaib dobertís forru dofromad acána.
Athgabail .i. nateora ba toisechu2 [pag. 1. col. b.] rogab Assal ar Mog mac Nuadhat. Athgabail din iar[sinní] adgaib cách aleass trethi. Athgabail din .i. na .vi. ba [ar]namairech. lege hiFenchus már.
Aithech .i. áith 7 aech .i. náma aith. Aithech din náma aith. ní ainm acht do dheglæch.
Aithches .i. uxor ejus quomodo laiches a laico.
Aunasc (.i. nasc aue) .i. órnasc nobíd umdoitib no agluassaib mac nasærchland.
Aighean .i. hógfaen amail bid leathnuiġe.
Aitteand .i. aiththeand acht (no sech) is áith is teand. unde dixit mac Samain
Ni hinmain fid furigin
fil hitaeban toriġin
romráin cobrath adhuille
nim aincend a ḟidruinne.
Aurduine .i. ar dórrsib nandúine fogníd lasin æs cerde.
Airber .i. fritt anair munabire (no nombere) iter dó di láim ar is fort aniar dombere nahaire árchena. Air din cach ṅairther ut est Airmhuṁa .i. ir cach ní ishíre uat ut est Irṁuma .i. Muma isire asesside asIrmhuṁa. 7 ut dicitur Ara airther ar attatt nateora hAirne and .i. Ára airther as nessa do Eirinn. Ára irther din esside isiram ho Eirinn siar. acht isesside inAra iarthair betha.
Aine a nomine Aine ingeine Eogabail.
Abarta .i. sechtmad furirid induine gabar isinabartain. isi abartain techta. isara aipert din namá atobair induine diaraile sin níarárullad chena acht epert dó friacheile nodgebim inabartain. archobli (no ar cobele) din doberair.
Ailges din .i. geis ġuide, is aráil din nama doberar inġuidesin. 7 ní armolad. VIImad loige enig intí cusacuindigar inailġes (isi inailges) techta.
Athaubhæ quasi bath .i. bas.
Aimind ab eo quod est amoenum.
Airchindech .i. archennach. arcos [ἀρχό] graece excelsus latine dicitur. Airchindech din .i. uasalcheand.
Ambuæ .i. ní bunadach. buæ cach bunadach din.
Adae .i. ad dee .i. dír do dia.
Allan .i. ail teind mad diatecma.
Adand .i. ænhitharna. ut poeta
Hitharna [hitharna]
maddiatecma hitlithadba
ar dia niradluathadna
arluathlabra nitharba.
ut dixit Colman mac Lénín[i].
Luin hocelaib uinge hocdírnai
crotha banaithech occrothaib rignai
rig hocDomnall dord ocaibsi
adand occainnill colg acmochoilgsi.
A .i. fén no carr no carpat. item Fer Muman a quibusdam plebilibus [flebilibus] audivit in aquius [aquilonali?] parte ut dixerimt
INnéssar dam thá
tó mana mó mo a
árataire mo a mó
maini má do á tó.
Aitire .i. iter adé .i. iter daḟéchemain.
Aingel .i. angelus .i. bonus nuntius .i. dagthechtaire. unde Scoti dicunt aingel solas .i. grianda .i. failid.
Aigrere .i. aige rere .i. breitheam.
Aighne .i. fer aiges aí .i. airchedul no caingean.
Airndel .i. air indeal .i. indeal namra hi.
Aithinne .i. [áithténe no aithle] thenead.
Apstal .i. ab posdulo [postulo] .i. ad dominum posdulo .i. tóchuirimm.
Ainder .i. bean .i. ni deir ni hingen. der enim filia vel virgo vocatnr.
Anidan .i. an fó diultad. hidan imorro .i. hidon ab eo quod est idoneus .i. tairise.
Adba othnoe .i. adba uath onæ (no uinde). uath uir 7 ond cloch .i. ádba úire 7 chloiche ut dixit
IShé inlia lith rolass
iarsrethaib suad issenchass
issed hond iarnaignead ail
inchloch issí iarrastair.
Aigillne .i. áugo gillnæ .i. hodhorand in fer sét taurchlotha diaraile .i. lóg a eniġ arairidin (no arairitin) sét uad isaugo dó iarom gillnnæ donfirsin 7 airitiu sét uad arbes naircenda. Cid adlaic do din airitiu sét oneoch aile nichumaing acht anairitiu [dó] ho[nd]fir ombeir seodu taurchlothu. cid iarnairitin tra sét arbes naircenda onaib ceilib donaflathib isainm aigille donaib célib 7 isimproprie son imorro proprie autem aigille dicere donaferaib gabait seodu taurclotha ceniberat taurcrec arimḟógnam ṅairchendchaide.
II. littera.
Bendacht quasi benedicht a benedictione.
Buanand muimme nafiann .i. be nAnand [ar] cosmaile diblínib. amail robu máthair dee indí Ánu sic Buanand crat máthair nafian .i. dagmathair. [Aliter Buanand] am buan .i. is bón .i. dendi is bonum. amail dicitur genither buan o ambuan .i. maith o ulc. an and fil isinní is Buanand (is mater) is [ed fil] inni is Anu .i. mater deorum. Buanand din .i. dáġmathair ocforcedul gaiscid donafianaib.
Bran .i. fiach. unde dicitur brandæ .i. fiachda arduibe 7 scothim. 7 brandub .i. fiach dub. unde dicitur branorgain arinní (.i.) foirgges fiach iudsin .i. branorgain.
[pag. 2. col. a.]
Beist .i. a bestia.
Bárc .i. a barca.
Bés .i. ab.eo quod est besus .i. bés.
Breth .i. fuigell. ar is fuigell neich ele inbreth ar rouc nech ele inbreth remi.
Brath .i. combrec din donni isbraut .i. judex. is labrethemain din a ænur inlaethesin inbrátha .i. Jesu Christi.
Brathair din quasi fratair ar frater rotruaillned ind. Frater quasi frauter eo quod fraudat ter .i. patrem et matrem et fratrem.
Bachall quasi bacul id est a baculo. no bachall ut poeta dicit
Iath ainm dochlug conaḟǽid nocochelad inglanġaith
bach buain inadhorus tall
bricht ocus bacc isbachall.
Bádudh .i. ondí isbath .i. muir.
Baten .i. bath aitin .i. éc oband .i. muirtchend adbail aænur. arinní asbath intan [is] timorta ised indso bas fordingair.
Baircne .i. catt boineand ar (fobíth) is ambairc dosfucad.
Babluan .i. nomen mulieris. quasi Babilón id est confusio .i. dochumasc inænberla amuiġ Shennáir ocantur anilberlaib.
Babloir .i. ainm doPatraic.
Bab interiecht aidbligthe de nomine bainb Breiss maic Elathan. arniboi anErinn muc budgrátu. Babgither (no Bóbgither) din aainmside.
Brossnai .i. brissni (insin dochrinach 7 do) minbach fedai iarsinni brister heláim [leg. óláim] 7 nibíail gabar dó.
Boll quasi bull de nomine bulla [.i.] bolg uisce.
Biror .i. bir tipra no sruth. hor .i. mong. biror din mong thiprat no srothai.
Belltaine .i. bil tene .i. tene ṡoinmech .i. dáthene dognítis druidhe triathaircedlu (no cotinchetlaib) móraib combertis nacethrai arthedmannaib cacha bliadna cusnaténdtibsin [in left marg.:.[l]eictis nacethra etarru].
Braccille bracc (.i.) lam 7 cáil coimét .i. lámand.
Brócoit .i. combréc. braccat din ised la Bretnu. bracc iarom ainm do braich. braccat imorro sainlind .i. lind sæinmech brócoit .i. sainlind dognither dobraich.
Binit .i. benait .i. benaidh inas conad tiug 7 conad techt.
Braracht .i. breath .i. partus.
Biáil .i. bithail .i. bí fæbar.
Barad .i. bás.
Bomlacht .i. bó 7 lacht.
Buachail .i. cail [7] coimétaige nambó.
Buarach .i. bó 7 árach .i. fosta. Buarach dana bóergi .i. matan modi, unde dicitur fescor imbuarach.
Basc .i. cechṅderg. Basc dana intan isdochuibrech (no isdochuimriug) braiget isainmm 7 donamellaib dracondai isdileas. base .i. cach ṅderg.
Brisc .i. ab eo quod est priscus arisbrisc (cach crin 7) cach ṅarsaid.
Bó nomen de sono vocis suae (factum est).
Bobaith .i. bó bath. (bath) .i. bás. essidein inboár.
Bolg belchi .i. bélcheo .i. ceo (do)thæd asabeolu.
Berit .i. berith .i. brithit.
Blind .i. saile mairb unde dicitur bás (in) blinnach. Blindauga caech in lingua Galleorum dicitur.
Benntraige .i. binitrige .i. (de) millsen dliges rí Caissil dib indsin. no aBenta patre eorum.
Bóge .i. ainm dochoire ṡainnte dorigned lasinæs cerda. ise din cruth ambíd .i. nóe slabraid ass. 7 niba moasom oldás cend cingite moire. brefe din forcind cacha slabraid 7 nonbar æsa cerda inasessam uimme occantain (no ocur) nacléri corínd gæi cach (æn) fir triabrefe cachṡlabraid ba nessa dó. Ocus intí iarom doberead rath doib bahisincoiresin doberead. unde dicitur coire sainnte. Bahé din alán cóir inchoire .i. bretnasc bánóir da uinge dég.
Bóge din ainm doballan bec ambidís .v. ungi oir. issed (no sech) nobíd frihól sainlenda ass. 7 nobíd din frigéll doḟilid .i. do ollam. unde dicitur imBrethaib nemid ballan baisse boge (.v. ṅuinge banoir).
Briar .i. delg ṅuinge (.i.) óir ut est imBrethaibh nemidh. briar delg nuinge.
Brathchæi .i. brethcheo ǽi. aliter quod est verius .i. Cǽi Cænbrethach dalta Feniusa F[arsad]. ise indescipulsin rosiacht mec Israheil frifóglaimm nǼbhra. 7 ise babretheam laloinges mac Milid. isaire asberair Cæi Cænbrethach de fobith itbretha rechta nosberead. 7 isaire atimdha isinbelra. nachtan bíther canríg isnatuathaib isbráthchǽi fogniad forru frihurradus. diambe imorro rig isrechtge són amail asmaith lais.
Bruinech .i. máthair. arinní biathas náidenu forabruindib .i. suis mammillis.
Bálb ab eo quod est balbus.
Bót .i. tene. unde dicitur isinanamain cetharreich bot áne huiLuigdech loisces.
Buas .i. soas ṅairchedail iṁais arindí dotéit himais iarmbuas unde dicitur barr buaisse.
Bri gachṅaccais (no cachṅocus) ut est amBrethaib nemid .i. briamon smethraige .i. ainm [p. 2. col. b.] nemtheossa dogniat filid imnech ada toing. melid smitt induine [leg. ind aue?] iter a dá ṁer 7 doécci induine imandeni nemthess. fir inson amail asfria induine anechtair ata inballso [sic] isfriadóini anectair ata induineseo. amail astimme 7 istlathi inballso quam alia membra sic et hic homo.
Brigit .i. banfile ingen inDagdai. iseiside Brigit baneceas (no be neicsi) .i. Brigit bandee noadradís filid. arba romor 7 baroán afrithgnam. isairesin ideo eam (deam) vocant poetarum hoc nomine cujus sorores erant Brigit be legis Brigit bé goibnechta .i. bandé .i. trihingena inDagdai insin. de quarum nominibus pene omnes Hibernenses dea Brigit vocabatur. Brigit din .i. breoaigit no breoṡaigit.
Bec quasi ecec ebredi.
Bidba graece bitheumatur .i. bis mortuus. adrolli abás fodí.
Bil .i. oBial .i. dia hídal. unde beltine .i. tene Bil.
Baire graece [βαρύς] baronntes fortes dicuntur. no baire .i. búire.
Bind .i. a pindro [cf. κινύρα?] .i. hochruitt.
Brinda .i. a verbo frendo .i. arnilábra reil vel a bruto eloquio.
III. littera.
Cormac .i. corbmac .i. corb carput. Corbmac dín mac carpait. friaCormac geltai gæth do Laignib cetna erbrad arba isincarput roghenair sidhen. issed iarom a cóirortagraiph inanmma sin .i. corbmac .i. coraib .b. isindialt (tuisig) nominis Cormaic sin .i. b. scribitur ut Corbmac.
Coirbre quasi coirbreo. no Coirbre quasi corbaire .i. cuirbperi no airai charpait.
Cathal .i. combrec insin .i. catell .i. cat din isincombreic iscath in scotica an ell din is ail. Cathal din .i. ail chatha.
Cob .i. buaid.
Cobthach .i. buadach.
Clithar set. alii dicunt [combad ainm] do bhoin indlǽig arinní docel alaeg indi quod non verum est sed verius vel aliter Clithar sét .i. rigshét. arisainm doríg isinDuil feda mair inni isclithar 7 is as (no ised dath) not reith. sét gábla din isé islugam .i. dartaid fhirend 7 colpach boineand. no colpach fhirend 7 dairt boinend. samaisc in sét tanaise. laulgach no dam timchill arathair in tress sét 7 isésin in ríisét. 7 ise cruth adrenaiter ambreith Chæi Chænbrethaig cach tri seoit [sét] gablae [samaisc] alaile laulgach no dam timchill arathair araile. impúd foraib beos corí cend naherca. 7 hite sin naseoit acobair asberar hicáin Patraic [in marg.] ar it leth uinge a séoit side.
Cruimther .i. gædelg indi as presbyter, premter din acombrec side. prem iarum isincombreic as cruimm ingædilg 7 ni tinntúd coir din donní as presbytér inní as cruimthir. astinntud imorro coir din (donní as premter). NaBretain tra batar hicomitecht Patraic icon precept hite rothinntaiset 7 isí anní isprimter rothinntaiset 7 is fǽi iarom latharsat légnide namBretan innísin .i. amail islómm inchruim síc debet [leg. decet] presbyterum bess lómm hopheccad 7 (bes nimnocht) o doman 7 araile secundum eum qui dixit ego sum vermis 7 araile.
Cercenn .i. cuairt namsire .i. a circino .i. ogabulrind.
Cloch trihanmanna lee .i. hond ahiarmbelra. cloch a gnáthbelra. clœch a belra nairberta .i. arinní chloes cach set (no ret) 7 araile.
Cross quasi crúx.
Corp a corpore.
Creatra a creatura.
Caithigud .i. suidiugud friacáith. ashamail 7 achondelg induine friacáith ara fáise 7 a etorthaige.
Coech .i. a caeco quasi coech.
Cerbsire .i. scóaire .i. a cervisia.
Cúma ab eo quod est communis. inde dicitur is cuma lium .i. is cóimdess lium cipé dib.
Comla .i. comlúd .i. cuma lues tís 7 tuas.
Cucenn a cucina.
Coic ab eo quod est coquus.
Cainte .i. canis. cú. ar iscend con forincáinte ocamastraig. 7 isinand dán fogníít.
Cích .i. cichi's [κίκι] grec luib asa tet has.
Cimas .i. a cimma .i. imechtur lignorum.
Cín membruimm .i. [a quinque] arata cuig tuaga ata techta dobeith innte.
Cimba quasi cymba.
Comus .i. a compos potens.
Cái 7 cáiniud .i. cinod grec lamentatio.
Conair .i. cái gen ḟer no cen ar.
Crand .i. cré a ḟónd.
Cómla .i. cómluath .i. cuma a luas tuas 7 tís.
Cuicend .i. a cucina.
Coic ab eo quod est coquus.
Croicend .i. croc fínd .i. find gairit. ise insamġemen indsin cui contraria din gamen .i. ga[m] find. issia aḟindsen quod hieme occiditur. ainmm coitchend doib seche .i. sicce quando fit in pariete.
Caile .i. dochaillig choimeta tige isainmm .i. cail coimet.
Capall .i. cap carr 7 pell ech. do chapall charr 7 ere as nomen.
Catt ab eo quod est cattus.
Cretir .i. creatura (.i. sola creatura).
Cathasach .i. cath fessach. fes foit in óic inacathgreimini comatain. cathḟeis iarum cath fes (no fer) isgnáth and.
Cathlac ab eo quod est catholicus id est universalis.
Cruthnecht .i. cruth cach cróda 7 (cach)nderg. necht cach glan .i. iarsinní isderg 7 isglan incruithnecht.
Catar a quatuor libris.
Culpait .i. cailfuit .i. cail coimet 7 fuit fuacht. coimet airḟuacht.
[p. 3. col. a.]
Cosmail .i. cosamail (.i. comsamail).
Coairt .i. coir a fhirt dochur.
Caisel .i. a casula .i. [leg. no] cis ail .i. chisa dobertha ófheraib Erenn cusin luc sin. no ail chise .i. rocheis. caisel a casula.
Clerech a clerico.
Cocul quasi cucull ab eo quod est cuculla ut est Nunc retinet summum sola cuculla locum, vel co cael ut dicunt (ut Scotici dicunt) arislethan aichtar 7 achaile (asa caili) coauachtar (vel corice a cend). sed melius hitoisech.
Circul .i. a circulo.
[Cicul .i.] ciclos graece [κύκλος] orbis latine dicitur. is cicul dún ol in duine quasi dixisset is cuairdfell dun son.
Caimmse .i. ainmm lénead i. e. a camisia banléni.
Cemeas .i. ban galeni.
Callaid ab eo quod est callidus.
Caisc quasi pasc .i. a pasca.
Cride .i. crithde .i. don crith forambi.
Cingciges i. e. quinquageis i. e. quinquagesimus dies a pascha .i. acóicetmad laa o chaise.
Coiméit .i. cuma a méit 7 inní dianad coiméit.
Comáin .i. cumma máine .i. máni cudrama diaroile.
Cingit .i. cuingit .i. comthrom acoss 7 acend amail bid imchuing medi focherd a dá eis.
Clíí .i. ar[a]chosmaile fri clíí thige atrubrad .i. (is) besem inacliad (no donclet). is bale oc lár is coel oc clethe is direch doeim doemar. síc clíí iter na filedu. isbalc a suire inachrichu fessin i[s] séim i crichu sectair. amail atcumaic inchlíí isintégdais olár cocléthi síc din atcumaic airechus ingráidse d[i]anad ainm clíí inní bis isliu. dodoemar som honní busuaisliu. isdírech ambesaib adhána (oanruth cofoclachoin do eim dana cli inni bes islim doemarsom onní bes uaisli).
Cana din ainm gráidh ḟiled .i. cantaid iarsimrí chanas córus arherdi fíad rigu 7 tuatha ut ipse est ádmoll .i. admoltaig arise isgresgem fri hadmolad 7 fri scelugnd (cid) fiad gradaib filed.
Corpte .i. corrupte (no corruptum) hoc est corruptum.
Claire .i. clíu Aræ .i. Aru no Are 7 mullach clí Cliach.
Crúu .i. a cruore.
Class .i. a classe.
Caindelbra quasi chaindel forræ no can din la forrum. .i. candela fair.
Caill crínmon .i. crethmon. creth .i. hái 7 mon .i. cleass. caill crinmon .i. caill as a toich cleas núad. (no asamboingter cles nuad).
Canoin .i. (quasi) cáin ón (ar) is cain (7 isfiri) notcan.
Castoit a castitate.
Cartoit a caritate.
Ceal .i. neam. unde dicitur gar cian cotís forceal .i. forneam.
Celebrad .i. honni is celebro .i. urdarcaigim. Celebrad din .i. urdarcaigimm luad anma dé.
Cúis a causa quasi caus. unde dicitur ní archuis na miscuisne (no miscaisne) .i. niardenum chaingne fornech.
Colba .i. coelfí .i. coelfithi no coelbthi .i. coelæfi.
Coll ab eo quod est collus.
Crontṡaile .i. róntṡaile .i. rigentṡaile. Crontsaile din .i. gran[t]sele .i. grant cach líath no findach. unde dicitur fésóc grennach findfad liath. .dr. [in marg.] .i. grantsaile .i. cach líath no glas no rigin.
Cetsoman .i. cetsámsin .i. cétlúd síne samraid.
Caid .i. cadeis isingréc nisain is sanctum lalatin. unde dicitur caid cach rét co canóni comuaim. 3
Coibsena .i. confessiones (.i. comfæsaime).
Cobais .i. comais .i. comḟfaisitiu.
Corn (i. e.) .i. a cornu.
Callaid ab eo quod est callidus.
Cearn .i. buaid. unde dicitur Conall Cernach .i. buadach insin.
Cerníne .i. miassa. ut dixit Coirpri mac Etnai infile .i. cen cholt for crip cerníne .i. nistanic biad formiassa (no for ar miasa) la mac Elathan (.i. Bress).
Cermnas .i. brecc 7 togais. quasi cermam ḟeiss .i. fiss 7 dán cermain. unde dicitur asin (no isin) gaire Echach cennach cermnas.
Ceithern .i. caire amide, unde dicitur cethernach. Ceithern .i. [ceth] cath 7 horn (.i. orn) orcain.
Caplat .i. nomen dochendló chásc .i. quasi capitolavium cenddíunnach .i. iarsinní berrthar cách and 7 nigid (no 7 negthair) acend ocairichill acosmata (no a chusmada) isin cáisc.
Cendla din (.i. coena læ) non de capite sed de (coena) domini dicitur id est coena-lae .i. lathi ḟledi Crist 7 a aspolu uimme.
Cerchaill .i. ciarchail. ciar coimet. vel ab eo quod est cervical, no in cer fil and is onní is cervus .i. ag allaid 7 is dia beindside (no bian side) dogníter coimet imonclum 7 is donchoimetsin isainmm cail [in marg. comet isainm dana do cach] 7 da gach coimet olchena. aliter is a cervice rohainmniged.
Cendaid .i. cen fid .i. is cenḟid roalt. no is cendais ná imtéit (no imtet) fofid na fó dithrub. cui .i. contrarius est allaid .i. all fid .i. allair iḟid 7 aṅdithrub.
Cuil .i. a culice. lōe [latine].
Coic .i. rún. ut Nédi mac Ádnai Ni chualai coic nuin olme (no olmoin) gaiar gáir.
Cartit .i. delg .i. belra cruithnech .i. delg for a curt[h]ar a choss.
Coth .i. biad. cothud .i. coemna unde dicitur Maelcothaid .i. maelcoemna [in marg.] unde est isin Imacallaim inda Tuarad for rem cothaid 7 for rem cæmna.
Cím .i. airged .i. don argad dobertha acis doḞomorib atrolli a ainmniugud. Cím tra ainm do cach cís osin hille cepad do argad ba hainm prius ar amenci 7 aramet dobertha dona Ḟomorib unde [p. 3. col. b.] dicitur amBrethaib nemid Cimb uim olasnuim ipunacerni [leg. í puincerni] puinc.
Coiceng .i. comchuing. cuma is comchuing for cach leath (for ceacht[ar de]).
Coing .i. comching.
Coimmess .i. comchomus forcach leath.
Cumlachtaig .i. nomen do horc mhuice intan teit ácru deteit (no conetet) a máthair frideol asinead (quasi) cum lacte ambulans. unde dicitur cumlachtach in duine .i. loigthech áilgen ernes ni dochach. sic porca suum suo largitur lac.
Clairiu .i. fodail. inde est leniud clairend .i. tairnise fódla 7 róinne.
Crufhechta .i. badb no bódb.
Cul .i. carpat. ut dixit Cúchulainn
Cul carpait ba cruaid in mod
hi tegind re Conchobor
ocus Néit ba hainin donkath
dobrisind ria mac Cathbad.
Cul (.i. carpat) nude est culgaire.
Cupar .i. senén.
Culian .i. cuilén .i. cú lénas cách.
Coinḟodorne .i. dobarchoin .i. fodobarnai .i. fouiscidi. dobar ainm coitcend (berla) iter gaedilg 7 combrec. dobur .i. uisce unde dicitur dobarcu 7 dobreth doborci (imorro isin) chombreic.
Caise ab eo quod est caseus. inde Virgilius
Pinguis et ingrate premeretur caseus urbi.
Cairt a carta. carta enim in qua nondum scriptor quisquam scripsit inse. Carta din .i. memrum (.i. do memrum is nomen).
Crumduma .i. ottrach. unde dicitur cin chon crumduma (.i. otraig).
Cerball .i. cerrbél. a bél forachirr. Cerrball din .i. cer focher. fochuir ball. no bell. donní is bellum cath. Corrchathach din onní [leg. anní] is cerball. inde poeta
Sithbe Cerball for a chuairt
nibdar dermaill a dí dhóit
focher Cormac mor in bét
noe fichit cét cufochóic.
Ceal .i. neam.
Ceal .i. bás 7 cachní homain.
Cil .i. clæn (no each claen). unde lethchil.
Casto[it] honni is castus.
Cartoit .i. ulidhilside do ṡerg (no do serc) is ainm.
Cloind .i. honní cloides cach nindliged.
Cicht .i. gebiach.
Culmaire .i. cairptheoir.
Cuisnit .i. cosnait .i. cosnam dála no cos na dála forsanairisethair in dálaige. isaice 7 isuathi dochtair [in marg. no toocair] 7 is furri airises (no arsisedar. isde nibi utmaill indai).
Colomna air no ais no áisse .i. aimsera .i. náidendacht. macdacht. gillacht. hóclachus. séndacht. díblidecht (no dimligdetu) [in marg. colomna aís . . amsera].
Coire .i. cói úire. úr cachnom .i. feoil hom.
Coire Brecaiu .i. saebchori mor fil iter Erinn 7 Alpain ileth atuaid hi comrag nanilmuire .i. in muir timchilles Erinn aníartúaid 7 inmuir timchilles Alpu anairtúaid 7 in muir an[d]ess iter Erinn 7 Alpain. (Foscerd iaram immasech) focosmailius luaithrinde docuirither cachæ ituaimm aroli amail orceil (tairrechtæ) co suidet síss iḟúdomain combí incori hobéla 7 nóṡuigfed cid Érinn uli inaġinchræs. Scéid iterum inloimmsin suas coclúinter a thorannbrúcht 7 abressim (.i. a brisgemnech 7 a esgal iter nellaib) ba cosmailius gaile (fichthe) cori bís for tenid. Brecán tra mac Maine maic Neill IX.giallaig indsin .l. curach dó icomchendach iter Erinn 7 Alpain cortuitsed inænfecht isincori út conáterna discibal ass (no cid sceolu oircne as) [7] nifess anoidhead coranic Lugaid dalegeas [leg. dall éces] cuBennchor. codhechutar ámúinnter side itracht Indbir Béci coḟuarutar cloicend lómm becc and. tucsat leo coLugdaig he et interrogaverunt eum cujus esset et ille eis dixit (7 rocomaircsead ciasa cend 7 atbertsom tabraid 7 araile) tabraid cend na flesci filed fair, daronad innísin et dixit Lugaid écess dobur díthrethan ardatbath Brecan uisce no caire. cend orci Brecain inso 7 isbec dímor orse. [ar] robáidead Brecan cona muinntir isincori út. 7 araile.
Cumal [.i. cum mola] .i. ben bís ocbleth brón arise dán namban ṅdáer riasiu darónta namuilind.
Cr[e]apscuil .i. crepuscuil ab eo quod est crepusculum .i. dubia lux .i. nomen do espartain. ut dixit Colman mac Lénine Robo tánaise triuin crepscuil cerd promad intí [peccad] Pétair apstail.
Cadut .i. cach secda ab eo quod est cotis .i. lie .i. arneam frisimelatar erna.
Ceinticul (.i. combrec rotruaillned and) i. cenical is do iaram is ainm innísin la Bretnaib .i. do olaind diandenat pell, unde dicitur daronais cennticul de 7 araile.
Ceticol .i. céit cocnam. ticol .i. taesnaṁ [tæs ṅóm?].
Coicedul .i. comchetul indsin.
Cuisil .i. combrec indsin 7 laiten rotruaillned and .i. quasi consil ab eo quod est consilium. inde dicitur is as no ar dochuisil darónad.
IV. littera.
Domnall .i. doman nuall .i. nuall indomain uime. no Domnall .i. doman uaill (no nuall). .i. uaill domain uime.
Diairmait .i. dí airṁith. ni ḟil airmit (.i. geiss) fair.
Duthcern .i. díshuithcern. ni suithcern .i. ni suith .i. ni sochla.
Diss .i. (ab eo quod est) dispectus .i. deróil.
Denmne .i. díainmne .i. dí fódíultad .i. (cen anmne).
Discreit .i. (i. e.) discretus locus.
Dotchaid .i. díthacaid.
Diumsach .i. diamusach. ni thabair amus forní acht ato[l]chaire a ænur.
Díuthach (no diutann) nomen doloris genes (no genit[h]er do imchoimelt do dáṡlíasat ocimdecht.
Dál .i. rand: inde dicitur Dál Riata (7 Dal nAraide).
Dabach .i. déhoach .i. dí óe furri arnibítis hoe forénaib hitús.
Donian .i. déoman .i. uaman écai 7 hifirn. Doman .i. dímáin [p. 4. col. a.] for a irchra. Doman. deman for a ṡaint. Doman .i. demáin. da máin conagair trít neam 7 talum.
Díre .i. díaire (no digalre .i. dierrithe donemtib aranuaisligetaid) do nemthib foranuaisligetaid.
Digal .i. nemgal .i. anad gal caich diandentar digal a prainde. aliter Diagal .i. cáinead lasindara foirind 7 gol on foirind ele. Diagal din .i. déġul.
Die .i. lathi, inde dicitur olc die .i. lathi olc. die din onní is díes, aris ódheib roainmnigitis genti a[l]laithe. ut est dies Jovis. dies Veneris. die damh cóine ut Colman mac húi Cluasaig dixit
Ni maith cride cen chie
marb teind coch be a die
mac róemdhatar iar Cliu
iarṅdie baChuiminíu (.i. fota).
(no inadromdetar iar Cliu conit fas iar Cumim'u).
Dethbir .i. dí aithbir. Dethbir din .i. diathbir .i. di dársindath forchath. bir for bréthir .i. nisbé cathbriathrad uime.
Dinim .i. diṡnim desin (.i. ni bí snim uime).
Dásocht .i. díṡocht. nibí i socht. no dasocht .i. dí osacht. nibí ifoisecht acht o loc do loc iter utmaille 7 labra.
Doss .i. ainm graid ḟilead .i. arachosmaile fridoss. as doss din in bliadain tanaise infochloc .i. cetheora duillne fair. cethrar dodhoss fortuaith.
Diburdud .i. dibru saitud (.i. diubru aitiudh) .i. deriud nerci indsin .i. altram for chinadus natbé drochmenma iaram.
Dobrith .i. dobur 7 hith .i. usce 7 arbur. cuit æsa aithrige 7 pennaite indsin.
[Dobur .i.] deide fordingair. dobur cétamus .i. uisce unde dicitur dobarchu .i. dobran. dobur dana cachndoirche [.i. cach ṅin]glé .i. do fodiultad 7 pur on[ní is pur]us glan. dobur din [.i. dipur .i. inglan no in]gle.
Dedol .i. dédhual .i. dual do aidche 7 dual do lo .i. (conid) soillse cumascda hodhorchacht 7 oṡóllsi. Dedol .i. dia dhual .i. da fhothadáil. dá dagthodail do dhía. actáil 7 teoir.
Droch .i. cach ṅolc. ut est drochbean no drochḟer.
Drac .i. a dracone quasi dracc .i. téine .i. ferg.
Dreand .i. debaid unde dicitur drennach .i. debt[h]ach. Drénd din .i. garb unde dicitur aindreand (.i. sliab).
Deal .i. sine bó. unde dicitur imBrethaib nemid combo do dílachta deal. [aliter dalta dá deal] .i. mac dabó.
Deliugud .i. síniugud. etarscarud 7 deliugud inræda friaraile amail rodeligthea sine dianad anmand delái. deliugud .i. deailicad .i. da roind.
Díthreb .i. beith cen treib no cen trebaide and.
Dísert .i. disertus locus .i. robádus (no roboth) and riam.
Droichet .i. doroichet cách taris on ur co araile (don uisce no nafedhe). droichṡet din .i. sét dírech. ar is droch cach ndírech .i. nithalla nemdírge do arnab tusledach. no drochsét ar a olcus.
Deshruith .i. diṡruith .i. ni sruith.
Deme .i. teime .i. teim cach ṅdub. unde dicitur temen .i. doirche. Deme din for dorchi náidche.
Demess s .i. meass déde and (it da scin lais). no demas .i. dé emeass asa degscín [in marg. no mes .i. fæbur nt dicitur Mesgegra].
Domnia .i. díshomma.
Dubach .i. dísubach .i. dí fo díultad. de no du no do fodíultad.
Duilbir .i. dí fodíultad.
Dulbair .i. dolabair .i. [in marg. diṡulbair. nisulbair .i. nisolabair.]
Diúire .i. dí ṁaisse.
Dotchaid .i. diṡaigid .i. ni sothaicdig.
Dona .i. diana (.i. bith cen ana).
Dairfine (.i. Corcolaigde .i. fine Daire Dóimthiġ) ainm dona filedu .i. duarfine. fine duar. duar din focul. duarḟine iaram .i. fine bís forordugud .i. ḟocul. duar din is ainm do rand. ut dicitur imBrethaib nemid .i. duar donesa nath .i. rand is airdercem (no is airigda) donmolad.
Diancécht ainm doṡaid legis nahErenn .i. dia nacécht [.i.] na cumachta. cécht din ainm da cach cumachta. Diancécht .i. deus salutis (.i., slainte). Diancécht din dia nahícce ut (dixit) Néde mac Ádna .i. cechtsom derco aithsceinm ailcne .i. cumachtaigsim. ailcne (imorro) .i. scillec beac e romebaid don ailig corbean forasúilsium conidcæch. amrubhairt a chumachtu fair. non ut imperiti dicunt céchtsom .i. caechsom 7 araile.
Deach .i. defuach .i. deḟocul. fuach focul .i. comrag focail. .i. dialt fridialt. isdeach islugem. arciatberar déach don díalt níhirasa sin acht (is) aire atberar deach fo bith is 'fondeach. no is fotha ṅdeich. isas forberad coḟóircerid mbrechta imbiat .i. VIII. ṅdiailt amail asberr in laiten unus non est numerus sed ab eo crescunt numeri. Ocht ṅdéich tra atrimet filid nanGædel 7 is cos inṅdialtson .i. iarsinní nafil alt and 7 na róinnter. Recomarc indeach tanaise .i. recómracud fri araill .i. díalt fri dialt ut Cormac. Iarcomarc in tress deach [.i.] iar comracud .i. iarsincomrac tóisech ut Cormac(an). Felis incethramad déach. iarsinní ḟilles .i. cia dobcrar a cethair imcrand anuas no umcach raed ele iḟilled fillis imbe incetherda .i. adó ille 7 adó anund. niba claen intairesin arnibí dialt forcrith inechtair adoleath ut est Murchertachán. ni samlaid don deach fil inadhiaid .i. claenre incoiced deach. isaire atberar claenré de fobíth is lettromm fodailter 7 ciadoberar umní ar it[t]ruma 7 it lia inatri oldáite [p. 4. col. b.] adó. arit .v. dialta fil iclænré amail rogab fianamail[echar]. Luibenchosach in sesed deach. luib .i. luibne mér naláime 7 cossa na mer estib suas .i. inraig 7 indoit cusinalt nagualand 7 fri sodain samailter indeachsin icorp duine. se haisle din fil o chind in meoir co halt na gualand .vi. dialt din fil iluibenchossach ut est fiannamail[echarad]. Claidemnus .i. claidem manus [in] sechtmad deach i. e. claidem manus (.i. nálaime) .i. claidem són uli óta hind in meoir conice alt fil iter animda 7 amaethán. .VII. ṅaisle din indsin vii. ṅdialt fil i claidemnus. ut est fiannamail[echaradard]. Bricht intochtmad deach. forinní brígther. aris de dogníther nath. isé din isairegda díb inte innellegar nath darinní ellcither nadellaing nath. ocht naisle din fil o ind inméoir conathgabáil maethan animdha .VIII. ṅdíalta din fil ambricht. ut est fiannamail[echaradardae].
Delind .i. deliugud hó ind. ut est ref .i. fer.
Delg .i. del for a dírge minbad éc.
Demi .i. cech neutur lasin laitneoir is deme lasin filid ngædelach.
Doiduine .i. degduine. ut Néde mac Adna dixit indsa glam de doiduine. sed melius de daduine. Da din gach maith isinchombreic ut dicitur gruc da .i. dagben.
Drúchta dea .i. hith 7 blicht. ut Scoti dicunt [drúchta dea Droma ceta].
V. littera.
Emain .i. eomáin .i. eo rind 7 muin .i. bráige. eomuin din .i. rind iar (no tar) muin .i. delg. isamlaid adrimther tórraind inliss donṁnái. ombí inasuide (ic aisce abruit cororand uimpe imacuairt.) doben adealg asabrutt da thoraind impe báchuairt conadelg. issia iarom rosiacht indelg uathi sair forabeolu oldás diahessi imacuairt. isaire isclaen inliss.
Écmacht .i. écumachta .i. arníḟil incumachta.
Emuin .i. é din fódiultad. Emuin din e hoen .i. ni.hoen [in marg. acht inddalelap] acht a dhó genit[er] and. corṡuidigset (iaram) nafilid muin [scil. litteram m] amedon forimgabail meraigthe ar rob aille leo emoen no emon [oldás ehoen]. [in marg.] aliter emon .i. é 7 mon. ammon din isinni as monus [μόνος] isingrec. ammonus is unus. emon din non uuus sed duo.
Eliugud .i. elngud. conabí lugu de iter.
Essirt .i. eis fodiultad [idem] quod non et fert. eisfert din ni cóir fert lais.
Erball .i. iarball. ball derid inanmunda.
Elgon .i. eolguin. is eol do ce gonta.
Eden quasi heder ab eo quod est hedera.
Elg .i. Ériu.
Essine .i. ess 7 én. ess din (fo díultad) quod non encadacht [in marg. esene din niencedacht] .i. ni rothectustar clúm. Essine din ni hén clúmda acht lumar.
Emhde .i. finnta no dfecha (no deced).
Edel .i. urnaigthe no diprecóit. ut dixit Cumíne fota
Mo trí Brain do día doberat edel.
Bran tri muige Bran Laigen.
Bran find for aice Femean.
Essem .i. eis .i. dam 7 semh .i. corait. ámlaidsin is córat iaram intessium octúidme nacuinge donchúing ele no dondam [in marg.] no dona hib [leg. dib] damaib.
Esrecht .i. nithairchilla recht.
Etarce .i. ge [γῆ] graece terra interpretatur latine. dicitur etarce din .i. talum isísle iter dathalum isairde iter dí iumaire. Etarce .i. etrige fothalum.
Espa .i. eisbeo. niḟil beó and. Espa .i. ni bá ní itir quasi espa. espa din .i. eis a bá. ess a maith. quasi espa.
Edam .i. edó .i. domelim .i. oirberim bith. edam din don airbert bith 7 don menbugud cach tuara (menbaigthe) caithes duine (ni ægam ut imperiti dicunt).
Escand .i. esc .i. uisce. cann din ainm lestair bís oc dáil uisce 7 a choss trianaṁedón. Escand din .i. sescand la Bretnu di et canna nominatur.
Eirge .i. comgabail .i. [a] verbo erego (no erigo).
Essad .i. essíd .i. nisíd. arissed hissíd and intṡlainte ṡuthain.
Enbret .i. en uisce 7 brét arbor .i. arbor broth [leg. brauð] ut nortmanica lingua est.
Enġlas .i. uisce glas.
Enbruthi .i. en uisce .i. uisce bruithe.
Eogan .i. eugen (.i. graece). eu (din) bonus (no bonum) latine dicitur. gen(imorro) donní is genesis. [genesis] autem generatio est. eo.gen din bona generatio.
Eoganacht .i. icht cland no cenel (.i. cinel) rochini oEogan.
Ethur .i. ethúr .i. ethaid o ur co hor.
Etarport. quasi eterbert .i. iter dábeirt. Etarbad .i. nomen do ṡéon lasnadráide.
Enbarr .i. én uisce. én[barr] din .i. uan bís forinuisce. inde dicitur gelither énbarr.
Enechland .i. arinní clandtar aninchaib duine doneoch bus díleas dobeódil na marbdil na casnai alám friss. lanlóg onig cáich fomíad issed adroillither de.
Enech ruice .i. enech rú cian .i. cian ó inchaib atcíther a rú .i. a ímdergad. enech din .i. agad cro dergad (amail rongab mac do mathar mac do sethar) amail rogab mac domáthar mac do shethar céli foissmad céli taistil. ní na bita diles sectmad lógi a enig ind. Enechgríss ininnaib anindḟodla iscubaid iarom ind inaraill. índ érca án indḟódla [p. 5. col. a.] amail rogab sét nach aile gatair as do thír nach gabar fort do chomoirge na do[ṡ]nadut.
Ere .i. neaṁ.
Ercne .i. ba ahuad. .i. ba doberar dó illó[g] a uad.
Ebron .i. iarn. ut est amBrethib nemid. ebrón ima muintear (.i. ima timchella) meirg 7 (i)ma[n]ith.
Etan ingen Diancecnt bannlicerd de cujus nomine dicitur etan .i. airchetul.
Éceas .i. ecmachtceas .i. ecmacht a ceis .i. doairec in[na] cetheora ranna fis filidechta.
Epscop fina isna Muirbrethaib .i. escra tomais fína le cennaigib Gall 7 Frangc. aliter epscop .i. eipi forcai. abba .i. abba pater cai congranio. Epscop .i. onní is episcopus.
VI. littera.
Flaith .i. [fó]laith. déde fordingair .i. flaith .i. fochla. flaith din déde fordingair .i. coirm 7 loimm. ut est isint[Ṡ]enchas már .i. flaith laith find fortellraig .i. ass nambo for talmain.
Fíne ab eo quod est vínea ar is gnath ind .u. consain lasinlaitneoir isfern [scil. littera f.] lasingæideilg ut est vir .i. fer. visio .i. fiss. vita .i. fit. virtus .i. firt quamvis hoc non per singula currat.
Fín din ab eo quod est vínum.
Ferius .i. fiar[ṡ]es .i. diferi inchraind.
Fín .i. deog.
Fell .i. each. unde capell nominatur.
Felc .i. bunchar oirbead. unde dicitur forolltar findoirbed felc fill.
Flesc .i. fleochad.
Fithal .i. nomen judicis. fithal din .i. láeg bó.
Ferb .i. tréde fordingair .i. ferb bó cétamus. ut est isint [Ṡ]enchas már. teora ferba fíra .i. tri ba [finda]. Ferb din .i. bólc docuirither foraigid duine iarnair no iarngúbreth. ut est geal fir natferba forbertatar forainchaib iarom. Ferb din .i. briathar. ut est rofeass itfás infenechas icondelg ferb ndé.
Fir (.i.) find. ut Fachtna mac Sencha dixit .i. fordomdiur tri dírnu di argut airiu ar teora fera (no fira) férba fonænerc nécoscc iter lathi Lúgba lí súla socliar. bahead din ecosc nanerc (niuchna Echdach) echbel no nechbeoil ahAlpa toacht cuiru [leg. Cúrui for Ultaib] .i. bai fira .i. finda ho derga ind.
Ferend .i. hig [leg. id] bis umcholpa fir in cujus vicem crechtair ig (no id) crechta imcholpa fer. amail nobid din ind(le) comadus caich isdi din dognitis naferinn verbi gratia .i. ferend (no ferrend) oir imchoiss rig. Ferend din ainm docriss bis imonfer. unde dieitnr tachmaicc snechta ferna no fairnniu) fer .i.- doecinaic in snechta crissa fer.
Fochlocon .i. nomen graid filead forachosmailius fri fochlocain asberar. dí dullind fairsium in cétbliadain. días dó (don fochlocon) for tuaith.
Frecre .i. fri each re fri each ræd fhaisneses.
Fogal .i. fo hoi .i. fo ḟolach. ní forard dogníthersum inḟogal.
Fola brith .i. fólóe inbruit bái.
Foloman no folman .i. ainm don aitli bruit quasi folom ḟind .i. cenfindfad forri.
Fochonnad .i. fochonad lasamain doberar hi (no fo) tenid. [is] ainm dó iarom geltine (inchrínaigsin). hide dicitur geltine gile fochonnad (noch isin) a lassarsium. et de eo dictum est grian in ġaiṁ geltine.
Fédilmid .i. fedil maith. maith secda (no suthain).
Fescor quasi fescer i. e. vescer hoc est vesper id est vesperurn unde .i. feiss aidche dobíud. ab eo quod est vescor.
Fís .i. a visione.
Fual .i. bual uisce. inde dicitur dochotar arnasai hifual (.i. imbual).
Fothrugud quasi ḟothrugud .i. doothrachaib .i. doinnlóbru ismence. sed melius fothraicit .i. intan atnaim duine a chossa 7 a láma indlot indsin .i. indlot (.i. lotum diunnach .i. diunnach nind). fothrugud din fothrocit insin .i. trochit (.i. corp) .i. corp uli foe.
Foi .i. Cnámchaill. ut dixit Grúibne (fili) friCorc mac Lúgdhach. In fess fóFoi .i. bafessach (no befennach) Cnámchoille. Item MogRuith (no Roth) peribit quod Roth Fáil perveniet dicens cori Durluis find iarFoi .i. iarCnámchaill.
Felmac .i. mac ahiad no a huad. [fel] .i. hái.
Féle .i. écsi no éceis. inde dicitur filidecht .i. écsi.
Fili .i. fí anæir 7 lí amolad in fili. Fili din .i. fialṡúi. sái ḟéile.
Fogamur .i. donmís derid is ainm isin fogamur .i. foġam .i. gæth 7 mur imbad ut est imBrethu nemid imbera fogamur .i. foġemur id est fo gemur .i. dag gemur. Daġ .i. cruithnecht. inde dicitur triar dag .i. triar sacarbaic .i. sacer 7 pít .i. próind. ut dicitur
Pít proind doromult inné
dearb is dámna aithrige
inglan mochorp lir mogrus
glan intí rochoimprius.
[in marg. quasi fogamur .i. fota amir ngaim 7 araile.]
Fót .i. faitech. anbfót .i. anbfaitech ut dicitur
Bid cách ifaitces a fóit
isciau imthigit innóic
isde ata fót faitech
ocus anfót andḟaitech.
Faath .i. fóglaim. unde dicitur faitsine .i. fáith.
Femen .i. Fe 7 Men .i. dá ridhain dámraige Érenn. isinmaiginsin robatar (isde asberar). Cirbe nomen inbaile ambídís occocnam acíre.
Fliuchud .i. fliuchṡuth. suth fliuch insin for a míne .i. suth sín.
Fair .i. turgbail nagrene imatin ab eo quod est jubar. unde Colum cille dixit dia lim fri fuin dia lim fri fair (.i. fri turgbail).
Fe ab eo quod est ve .i. vae. arisgnáth .f. dofrestul .u. (no tarese na .u.) consaine la Gœdelu. ut prediximus. Fe din .i. flesc fhidaiti 7 fidad inní forfogen [pag. 5. col. 2.] l a Gædelu di tomus coland 7 adnocul. 7 nobíd in flesc sin dogres irelcib nangente. 7 bafuath la cach agabail inalaim 7 cach ní ba hadetchi leo dobertis [leg. nobentis?] tria ogam innti. inde dicitur
Dirsan beith imbethaid dam
déis rig Gædel ocus Gall.
toirsech morosc crín inocré
oratóimsead fé fri Flaṅd.
[in marg.] aliter foruigena la Gaidelu flesc idaith donmite frisnacollna 7 frisanadnacul inadnaictis 7 nobith inflescsin dogres isnarelgib inangente frisna hadnaclu. 7 bahuath la cach agabail inalaim 7 cach raed ba adetchede lasnadainib dobenta friæ. unde proverbium venit fe fris .i. amail isnaidetchíde indflesc cui nomen est fe sic et alia rés cui comparatur. Huaire tra ba die edhad nobith inflesc 7 ba adetchide isaire isber Morand isinbriathar ogam ærcaid fid edath .i. indaer rolil inflesc cui nomen est fe.
Fidchell .i. féthciall. fáthciall .i. ciall 7 fath ocahimbirt. no fuathcell .i. fuath cille .i. cetharcoir cétamus inḟidchell 7 dirge a tithe, dub 7 find forri 7 snainmuintir cach la fecht beos bereas a cluithe. Síc et ecclesia })er singula per .III. terrae partes .IIII. evangeliis pásta. isdirech ambesaib 7 hitíthib nascreptra et nigri et albi .i. boni et mail habitant in ecclesia.
Fraig .i. frihaig .i. fri huacht.
Folasai .i. iarsinní foloing coiss induine. aliter .i. fol .i. quasi sol .i. bonnbach .i. bónd bruach. iter bónd 7 bruach bís. Fol din quasi sol ab eo quod est latine solum. Fól .i. cendfochrus (.i.) .f. pro .s.
Fuithir .i. fothir .i. intí dosber (tir dondeoraid).
Fasach .i. fesosech. dober inbretheam cosmailes dacach caingin imafuiglither .i. caingen cosmail diaraile 7 atfét iarom inbreth r(on)ucsat brethemain gætha furri. Fássach din .i. fothechaid or seinchaingen frecnairc. No sechaid din fo[seinbreith] forsincaingin frecnairc.
Fiern .iarn- (no) iarmbelra indsin. [in marg.] Fiern .i. cach maith .i. iarnberla no iarmberla indsin.
VII. littera.
Gloir .i. a gloria .i. gluair ar met na gloire.
Galar quasi calor.
Gam ab eo quod est gamos graece unde etiam graece mulier nominatur .i. bean, unde bigamus vel trigamus dicitur.
Gaimred quasi gamrith et inde Colman mac hui Cluasaig dixit a marbnaid Chumíne ḟota maic Fiachna
Ua Choirpri ocus hua Chuirc
ba sái ba hán ba erdercc.
dursan marban a mí ġaim
ni liach ni décaib iaram (.i. for neam rainic).
Gelistar .i. ainm dáth uisce ambít cethra for óibell. 7 doepetar gulba da cach ferand ambí uime 7 dogníther cuairt nairbed uime mád iter chomaidchib beas (intath) arna hethat cethra na gurta. anniumain dognither isin áth (no animon sech sin iaram dogniad ina cethra isinnath) is dó is ainm gelistar. 7 dlegar bóthar coitchenn do cach chomaitiuch chuici ma cenbóthar bes (no adochum cid cin beol).
Gabur tre ᚛ᚐ᚜ [ailm] quasi caper. ar issed rotruaillned and. Góbur tre ᚛ᚑ᚜ [ond] di eoch is nomen son 7 is combrec rotruallned ind (dana isuidiu). Gour din cach solas. inde dicitur gabur (no gobur) don eoch geal 7 araile. Gabur din ainm da cach each cipead dath bess laiss (aile dana ann .i. forsan ech) acht combe (no diambe) cid becc do gil and (is gobur a nomen ar ise airegdam ann nominatur bis). hondath isairegda nominatur.
Gilldæ .i. cosmail fri geal no fria gil .i. fria glan. ise a besside do sugud. ise din bés in gilldæ doṡugud forchedal do thengad [leg. di thengaid] a fithera. ut dicitur imBrethaib nemid toglen gil tengaid.
Gaileng .i. din fri Cormac mac Taidg maic Céin asrúbrad .i. dorigne fleid dia athair .i. do Thadg hua Oilella combí cét da cach cenél anmand aice acht bruicc namá. Teit Cormac don brocenaig 7 bá máll lais anad fria togail co tachartsat imach for fír nenig a athar .i. Taidg. Lotar tra nabruicc imach coromarb Cormac cét dib 7 rothaispen iconḟleid. rográin iarom cride Thaidg frihae 7 atbert an dorigned and coroainmnigestar a mac hoc nomine .i. Cormac Gælang (.i. cac enech) unde Galenga nominantur. Gaileng .i. gæi lang .i. cen cennach. gaileng din .i. gailseng iarsinní sen[g]gailter indala nǽi.
Gem .i. a gemma.
Grád .i. a gradu.
Glang .i. gualu. inde asglang.
Gníd .i. guth. inde dicitur gnídgal.
Geal ab eo quod est gelu.
Giabur .i. merdrech.
Gol .i. der (unde golgaire).
Gall .i. corthi cloiche .i. nis comathig combatar selba [co]cobrandaib gall. Gall din cetherda fordingair .i. gall corthi cloiche (cetamus) ut prediximus. adberar gall de ar it Gaill rosuidestar anErinn artús. Gaill din ainm do ṡaerchlannaib Frangc .i. tribus Galliae 7 (is) candore corporis rohainmniged. gall [γάλα] enim graece lac latine dicitur unde Galli .i. indasta[i] sic dana gall is nomen do elu. inde Fear Muman dixit cocholl chos ngall gemin bráin. gall din ainm do chailech .i. gallus .i. dinni is galea capitis nominatur (disuidiu).
Grasticum .i. graziacum .i. atlugud buide Patraic. quod Scoti corrupte dicunt. sic autem [dici] debet .i. grasagum do duiu .i. gratias deo agimus.
Géd .i. nomen de sono factum gág gag.
Gamuin .i. immí ga[i]m .i. iarsamuin. inde dicitur gámnach [gam-ṡinech] .i. iarsinní is blicht[m]ur immi gaim .i. in gamrid.
Grond .i. gǽ no gorn .i. gái-orn .i. gái oircne .i. aithinde. ut Gruibne dixit oc fáilte fri Corc no fri Cormac .i. immicuiretar gruind (no guirn) gair 7 araile.
Gluss .i. sollsi. ut [est] imBrethaib nemid .i. dofét óc iarnglus .i. isairegda intóg cona dágrusc oldas in sean condibell a ruisc.
Greth nomen do gillai Aitherne. cui Amargeiu mac Eculsaig gaband ho Buais dixit Inith greth gruth grínmuine gránmuine glascrema cue uinn ubla grethi gruth.
Gart .i. déde fordingair. gart .i. ceand isinDúil fheda máir. gart din .i. féile is cend for cach ṅdail amra dogni duine.
Gruiten .i. groitsean seach is sean is grot .i. is goirt. or grot cach ṅguirt. nude dicitur groitmess .i. goirtmess.
Gnó .i. cuidmide. unde dicitur ní recht nach gnó .i. ni dírech nach cuidmide .i. ní dir do recht minabmaith. ni [dir do] gno din .i. ni maith do chuidmidu no do gáire and. Gnoe imorro cach ségda. ut dicitur isintSenchus mar [p. 6. col. a.] cno gnoe .i. ségdai.
Groma .i. aer. unde dicitur gromfa .i. aerfa et unde dicitur gruaim cach sluaig mín aidetchide do deilb as auraissi do æir 7 décnach. gruaimm duine cassilerno [?] asberar de.
Glám quasi clám. ab eo quod est clamor facit.
Glademain .i. mec thire. (gluidite .i.) focerda ualla móra.
Guidemain .i. uatha 7 morrigna.
Gaire .i. gairsecla .i., gar rae .i. ræ gar. ut dicitur isinæir dosgní Nédi mac Ádnai maic Úithir do ri Connacht .i. do brathair a athar fessin. do Chær mac Úithir. issí indso in ǽir
Maile baire gaire Caieur
combeodutar celtra catha Caier
Caier dibá Caier dira Caier foró
fomara fochara Caier.
maile din .i. olc honní is malum. baire .i. bás. gaire .i. gairsechlai. Caieur (.i. do Caer). celtra catha .i. gae. unde dicitur diceltair .i. crand gae cen iarn fair no cen arm. foró .i. imord feda .i. fo úir. fomara .i. fo múraib úire imarda. fó chora .i. fo chlocha do Chǽr. 7 araile.
VIII. littera.
I H C. [ΙΗΣΟΥΣ]. in hoc nomine est nomen nostri salvatoris.
Hibar .i. eubarr .i. fóbarr .i. iarsinni ná tascara fóbarr dogrés.
Hitharna .i. hith 7 feorna .i. semenn aritglaine 7 hith na cethra nolegdais (no noteged isna cainnlea) isna simnib apud veteres.
Iasc inésc .i. esc uisce. an uisce tra coṅdic a bethámnus. no iasc quasi esc id est ab esca. es din bíad unde esser. ca .i. onní is caput .i. ceand 7 cléthi cacha bíd int iasc ár dothomail Issu he.
Hindmaiss .i. inamus.
Híseal .i. isallt ar ní habar intíseal anallt [man]ebe ard oca. (allt imorro) ab altitudine.
Hiarn .i. iarn in nortmannica lingua.
Himesorcain .i. imesorcain do chechtar don da leith bís.
Himrimm .i. imréim .i. reimm in eich 7 réimm in duine. sic et dírím .i. diréim reim ndeda.
Himbliu quasi uimbliu ab umbilico.
Himbliuch. quasi imloch .i. loch uime imacuairt.
Hinis .i. ab insula. inis tra anus hinsae .i. anusa. ni hussa .i. ni huiss.
Hinsainhain .i. anesamain .i. ni hessamain.
[I]b quasi bib .i. bibe.
Hin[d]rosc .i. indárosc .i. arosc do ind (no da ind) bréthre.
Himortan .i. importan .i. imram (no imbreth) a purt [do purt].
Hia quasi cenéli forcill indsin. ór issed indala nainmm déc fordingair (no ondingarar) Crist la Hebraib.
Idol .i. ab idolo.
Hidoss asin greig. [εἶος]. forma asin laitin. unde dicitur ídolum .i. dealba 7 arrachta nanídal (no nandula) dognítis na géinte prius.
Hindelba .i. anmunda altóri nanídal sin arinní dófornitís inntib .i. delba in uile noadratis (no nandula odortais). unde verbí gratia forma (no figia [figura]) sólis in altare ut
Himbath .i. oician. bath .i. muir ut [est] (muir) iter Erinn 7 Albain vel aliud quodcunque mare inatimchell imacuairt ut mare terrenum. Himbath din .i. immuir (.i. muir) imthimcelles imacuairt isdi is ainm ocian (no is hé ind ocian son deitsiu).
Hidan quasi idon. ab eo quod est idoneus.
Hiarnbelra is de asberar friss for a dhuibe in belra 7 for a dhorchacht 7 for a dlúthi conach urusa taiscélad tritsin (no ind).
Himbas forosnai .i. dofuarascaib seicib cach ræt bid maith lasin filid 7 bud ádla[i]c dó do ḟaillsiugud. isamlaid dognither sin .i. cocnaid (no concna) infili mír do charnna dhergmuice no chon no chaitt 7 dosber iaram isin líg forachula na cómlad 7 canaid díchedul fair 7 hidbraid sin do dheib hídal. 7 gutagair dó iaram a hídalu. 7 nisfaghaib din iarnamárach. 7 docha[i]n brichta for a dhí baiss. contagair beos a dhee hídal chuige arna toirmesctha a chodlad innnbe. 7 dosber a dí boiss ima díb lecnib contuil ísuan. 7 bíther oca fhaire ar na roimprá 7 narothairmesca nech cotaispentar dó cach ní immbambí cocend nómaide no a dó no a tri no fot no mhessedh oc hídbert. et ideo himbas dicitur .i. dí boiss uime .i. bass ádiu 7 has anall ima leccnib. 7 atrogell no atrarpe tra (Patraicc) innísin 7 anteinm lægda .i. roforgell na bud nime na talman nach æn dosgní uair is díultad do baithis. Díchedul do chendaib din forfhacbad (són) a dénum side hi córus cerdi ar issed (so as) fodera són ni hécean hidbairt demun uime acht faisnes do chendaib cnáime fócetoir.
IX. littera.
Loech i. e. a loeco (vel a laico).
Laiches .i. lóech 7 feiss .i. dind feiss foass in loech lea.
Lúgnasad .i. cluiche no œenach is do is ainm násad .i. aurtach no cluiche Loga maic Ethne (no Ethlend) nofertha lais um thaide fogamair.
Ligur .i. tenga.
Lelap .i. luleap. lú cach mbec. no lenab .i. lenis abati .i. patri. no iarsinní lenas abatem 7 matrem.
Leasmac .i. lissṁac .i. iarsinní is lis donḟir no donmnái intí is lessmac do cechtar de. Síc lessmathair no lessathair. less din quasi líss .i. líss [leg. lis] debaid no imargal.
Legam .i. don lige liges (no legess) intédach. no legam .i. lí[g] áith .i. áith fria lígda inní (onní) na denandsom foss acht anétaigib ilib. acht is minca hitheas innédach lígda (no nihaire nad fóssadsom fri cachnetach cenimbetis [liga] imbí acht is menciu araciallathar 7 fosaimther in étach ligha) quam aliud vestimentum.
Leconn .i. lecend .i. lethcend.
Lásamnai ab eo quod est laissim .i. each nán.
Lémlacht .i. lacht téith. learn din each téith.
(Loch .i. deide fordingair .i. loch dub. unde dicitur asoilgi laith) lochrúna .i. dúbrúna .i. cid doirche sámud cáich 7 cid runda riam 7 iaram dochraide arúna (f)laith da ól. Loch .i. uile. unde dicitur lochdub .i. uiledub.
Láarg .i. ló arg no leo arg. leo ball 7 arg loech. leo ball no áige no cuibrend do dhaglæch indsin.
Lorg .i. lo airg. [no] loric unde dicitur
[p. 6. col. 2.]
Lám .i. luam. iarsinní luas imoncorp uli.
Lámos .i. lamḟoss .i. foss puss (no fos) coimet nalaime.
Lámind .i. laimínd .i. ind na láime édi[g]ther di.
Lúda .i. ludugan .i. lú cach mbec. uair isé mér isluga do láim hé.
Liæ ab eo quod est lidos [λίθος] graece lapis latine dicitur.
Laith .i. déde fordingair .i. láith gaile (7) laith .i. med ut prediximus. eter laithe Lúgba .i. améd Lúgba (cerda doruimidar Fachtna anargat ar na bú 7 araile). intan tra is forṡail bis and no fair is and sluinnes hoc. (intan tra is forail foridmbí issand sluinnith hoc).
Langfiter .i. ainglaiss (no ainglis) indsin. lang fota. feitir .i. glas nanGall [.i.] urchomul. langfiter .i. glas fota bís iter chosa cinn 7 cos[a] tóna. non síc urchomul .i. aur a chomul. iter di chois chind in eich bís.
Lecht .i. lige mhairb. ab eo quod est lectus.
Long 1 .i. ab eo quod est [longa .i.] lang (.i.) fota (.i.) bís for muir.
Lebor quasi libor .i. a libro.
Lott quasi lot unde dicitur lotrad i. e. lothrad .i. lott aris lott do mnái in merdrechus.
Lath .i. lúth .i. iarsinní lúthas.
Lommand .i. lomm fand. sech is lómm isfánd hí.
Lathirt .i. laith lind 7 irt bás dont% nosroib (.i. ól corma no laith rotnort).
Lúgbort. melius [est] .i. luibgort .i. gort luibe.
Líín a líno. Léine a línea dib aroile.
Lánomain .i. lanshomain cáich. ar is lethṡomáin nechtar de sech aroile.
Leithech .i. déde fordingair .i. ainm cetamus dochenéul éisc indsin .i. foralethe nech bís de 7 forathanacht. arismor lethe nech bís de in oceano. Lethech din ainm do lossait iarsinní letair bairgean furri. amail atbert Cruitine fechtus luid dothig aroile écis 7 a gilla lais .i. écsíne esside comenmain aḟithiræ. Farolaid din Cruitíne bodesin amuig 7 lécis a gilla doaigidecht dothig inécis. Dobreth tarr tuirc íscábull do 7 rogab coléig intéces ocaacallaim inécsine 7 occur ṡúla dar aḟrithgnam. Rorathaig intéces mórmenmain inecsine 7 laigeat afrithġnama. Intan tra bha bruithe intarr atbert intéceas fiad inécsine .i. tofotha tarr tein .i. as mithig a thircáil (no a tiscáil) dothenid 7 ba coḟessed som cia freccra doberad intécsin[e] do fobith rochualasom intéces ocgúmháidim alanaile [ṅairec] ninganta amail bid hé bodessin ar dorissed no ara tísead 7 ní rochredsium din intéces 7 ba aire atbert intéces dofromad inécsine .i. tófotha tarr tein. et tribus vicibus dixit Dofotha tarr tein et non respondit eí vel ullum verbum. din iarom atracht intécsine 7 teit cusin maigin amboi Cruitíne 7 atfét scela dó .i. intaithesc roráid intéces .i. tófothá tarr tein. Maith ol Cruitíne intan asbera doridisi abair fris Toe lethaig foen friss .i. fon tarr 7 fris adaind indlis no frisinle adaind indlis .i. toe lossait foen fris .i. fon tarr. 7 frisindle coindil dodécsi dús inbruithe in tarr. intan tra dessid istig thall dixit intéces in cetnai et dixit intécsine Toe lethaig 7 araile. Maith ol intéces ni brú ecsine rotoirne no rotorma. is focus rothoirned isfocus din Cruitine condogair amuig. Adagar iarom Cruitine ferthar failte fris 7 doberar biad naill isincoire iarom 7 ba bec amenma inécsine fobith con[á]tib intéces uime céin coracaillestar Cruitine 7 araile.
Leos .i. imdergad imandergthar (no imdergthar) duine iarnaǽir no écn[d]ach. leos din .i. soillse tit est inDúil roscaid grinniud leos .i. díbad soillsi .i. coindle. Item aigead ḟir ima leos luinether no imaleos luindetar .i. imatimchella soillse.
Locharn (no Luachairnd) quasi luchern .i. a lucerna 7 araile.
X. littera.
Mo debroth olPatraic quod Scotic[i] dicunt corrupte. síc hoc dici debet .i. muin doíu braut .i. muin din is meus. in díu is deus. in braut is judex .i. meus deus judex.
Marc .i. ech. marcach din .i. eich immda lais. ut dicitur buasach infer lasmbit ba imda. airmnech tra in fer techtus arbor immda. sic airgdech colgedach.
Mathair quasi mater arissed rotruaill[n]ed and .i. mater.
Mid .i. combrec rotruaillned and .i. med.
Meithel quasi methel ab eo quod est métho no méto.
Mucairbe .i. mac ḟuirmid .i. mac doḟuirrned adhána.
Malland .i. féith bís darin mullach anuas. quasi mulland.
Millead .i. mí shillead .i. silled olc.
Más a massâ.
Miscaith .i. míscaith .i. mí Gnnsce. scath (.i.) indsce. amail ata Dúil roscadach indsin.
Milgitan .i. molchuiten .i. cuid Múil .i. doirrseóir Temra. Mol din aainin side dég in muil noferad fornadóinib .i. tait es táit ind. unde dicitur molach.
Melg .i. as. arindí mblegar.
Melg din .i. bás. inde dicitur melgthemi .i. teime inbáis. no melgtheinte .i. teine in báis.
Morand .i. mor find. ba hé andsin a ainm dombert a mathair do 7 atbert robo bidba báis di nach eperad fris. Mac máin din adbert a athair dó .i. ba máin maith inmacsa 7 bidba báis [do] nach epera[d] fris innainmsin. corolenustar tra indí ainm arson enannia. Mac som Coirpri Chindchaitt.
Menad .i. min 7 áith ġonas. Menad din min a iadh .i. a thóll.
Moth .i. cach ferrda .i. cach ferinsce et nomen est virili membro.
[p. 7. col. 1.]
Man i. e. a manu.
Manach i. e. a monacho.
Monach. .i. clessach. ab eo quod est món .i. cleass.
Methos .i. a meta .i. on crith no oncrích.
Molad .i. mol soad .i. mol ara menci. soad for a gnáithce no for aġáithe.
Menmchosach .i. menma nach sasad lais. no menma chasach lais .i. caingnech.
Muirtchend ab eo quod est morticinium .i. martarchend [.i. cenn] taraais cuhoband .i. onní is marb cuhoband.
Muilend .i. mol 7 bond (.i. ar issed deide as maillem immuilend). hond .i. cloch. mó a oil .i. a chlocha quam clocha broon. Muilind din .i. meil 7 lind [ar is] for lind méileas. Molo muilend .i. mola broo din. no muiliern.
Merdrech. .i. mear. [in marg. merdrecb .i. mer. drecb .i. mer 7 drech iarnacengal.] bean is mear dreach. no mear (.i. druth) 7 drech .i. boeth. Merdrecb din .i. drúth baeth. inde poeta mear cach drúth mianach cach baeth. [no] Merdrech ab eo quod est meretrix i. e. a merendo stupri pretium.
Mát .i. lám. inde índmat .i. índ na lám nigther and. índlat din ar is [índ] donchoiss a traig et a lotione dicitur.
Mát .i. mucc. inde dicitur amBrethaib nemid foruachtatar mata mó thuinde targabail.
Mánd .i. uinge. ut Sencha dixit Mou álib imdergad émna domider de .VII. cumala cichside crissu .VII. mogu mogaigthi frimorgnima mogsaine .VII. manna óir aithlegtha fri fialgnúis mocharut moir mou. Mand din .i. geal .i. uinge brúinnte.
Munnu .i. moḟinnu .i. ainm bóid Finntain enim dictus est. unde Maedóc Ferna dixit ocaire no ocahoer Munnu maic Thulcháin
A chilian Dé chumachtaig
a maic Thulcháin a bachlaigh
ruc mac annsai (.i., demon) do múintir
mathair rotfucc a Ḟinntain.
Mál .i. rí 7 file. inde dicitur nádnais argat no ór acht for mal (.i. for rig.).
Muirend .i. dédi fordingair .i. ainm cétamus do mnái. Muirend .i. morḟind. Muirend din ainm do gǽi .i. mirind (.i. drochrind). droch .i. bas. drochrind .i. rínd dober bás.
Mogheime ainmsin in cetna orce bói anErinn. Coirpri Músc mac Conaire tuc anair he a Bretnu. [ar] intan bamor cumachta Gaedel for Bretnaib dorannsat Alpain eturru iḟerannus 7 roḟitir cach durais diacarait leo 7 nibaluga dothrebdais Gǽdil formuir anair quam in Scotica 7 dorónta anarusa 7 a[r]rigdúinte ann. inde dicitur Dinn Tradúi .i. Dún Tredúi .i. trédhue Crimthain moir maic Fhidaig rig Erenn 7 Alpan 7 comuir nIcht. 7 inde Glasimpere [nanGáidel .i. cell] forbrú mara nIcht. isand sin robói Glass macCaiss mucaid rig Hiruatha ocamucaib for mesrad 7 isé rodersaig Patraic i cind .XXVI. bliadne iartain iarnaġuin dfian[n]aib maic Con. 7 is[d]inr[a]indsin ata dind map Lethain i tírib Bretan Cornn .i. dún maic Liatha[i]n. aris mac inní is mabb isin bretnais. Síc rorand cach cenél diṡuidiu arbói a cutrama allathair 7 bátar foncumachtasin cocian iar tidhecht do Pátraic. Desin tra boi Coirpre Músc oc athige sair co a muintir 7 cóachairde. Nithanic tra an inbuidsin oircne hi tir nErenn 7 roforcongrad laBretnu natarta oircne indail na ináis na icomáin na icarutrad doGhædelu. Is hi tra cáin bói an inbuidsin laBretnu .i. cach bidba inachinta do neoch noḟuasnabad cáin. Boi tra oircne aimind for seilb charut do Choirpri músc himBretnu 7 contori Coirpre uad. Fectus doChoirpri diathighsium coránic fáilte dó acht imonoircne. Scian ámra la Coirpre músc conimdénum argait 7 óir imaheim. ba sét adamra hi. Dombert tra in Coirpre beoil cumor impe 7 coimlid saill diaheim coroḟacaib forbeolu inoircne iarom. Rogab intoircne forcnám nahemi comatain. loitid inscín iaram conáb alaind. Dosgní Coirpre iarnamáirech ceist moir desin cumba bronach (no ba bairnech) de tra 7 cuíndchis cert uime có acharait. indraic sen din conepert ícfatsa incin olse. Níġebsa ol Coirpre acht aḟil icáin Bretan .i. cach rob ina chin. Tucad innoircne do Choirpri desin 7 rolil ainm de .i. Moġemi. moġ .i. dær dobreath diahessi na sceine. Torrach (.i. banchu) din intoircne. tanic andsin Oilill Flann bec for Mumain an inbuidsin 7 Cormac húaCuind í Temraig corogabsatside a triur foiche (.i. fuachtain) icuinched 7 iccosnam in oircne aturru. ishe iaram cruth rocoraiged etarru atriur .i. aimsear cínnte donchoin itig cachae díb. Doithid incú iaram coruc cách cuilén diacuaine. conad forslichtsin atathar anErinn beos. Marb tra innoircne iarcéin 7 rosfuair Connla macTaidg maic Céin maic Oilella Auluim cloicend lomm in oircne sin combert icesta donḟilid luid conái [no] airchetul dia athair. Mæn mac Edaine ainm inḟilead. Tethna iarom Mæn intécess tria theinm lægda conepert Cain tonna tige háui Eogain. ith itig háui Chuind cacht adath tobarand basacaem itig Choirpri múisc. aMuig emi. Ceand Moga emi andso .i. in cedna oircne dobretha anErinn 7 araile.
[pag. 7. col. 2.]
Muma de nomine alicujus regis i. e. Eochaid garb. [Echaid] mumo .i. Eochaid mumó .i. mó a gréim 7 a gerait 7 a chumachta oldás cach rig .i. dia anmaimm rohainmnigthea Mumain 7 Muimnig dicuntur. Mumu de nomine regis din dicitur.
Mug quasi múch ar is fomhuich 7 todernam fognuma dogrés.
Mugsaine .i. mugsine quasi mugsnime .i. sním bís formenmain inmhogad.
Much .i. ainm sáindiles do diaid. unde dicitur muchad.
Mills quasi melis. mil .i. mel rotruaillned and. milis (.i. isinand 7) mel.
Midach quasi medic ab eo quod est medicus .i. liaig.
Mear .i. iarsinní bís a ænur isinallt ambí .i. ina meracht 7 inuaænur téit. quasi merulus .i. lon inde .... graece quod volat solus 7 nibí én aile cid dia cheniul féin ina coemtecht.
Meracht quasi mericht .i. icht mear. Meracht .i. acht (.i. gnim) mear. ab eo quod est actus.
Mairt .i. morait .i. mor uaitt .i. có domnach o máirt. Máirt .i. a Marte o día in catha la géntib. Mars tra ainm do. isdo din nochoisergdais mís Márta ut Januarius Februarius Martius. Mairt din uada congarar. ut dies Solis dies Lunae dies Martis.
Mart quasi mort .i. a morte.
Mortlaith a mortalitate.
Manannan mac lir .i. cennaige amra bói aninis Manand. ise luam as deach boi aniarthar Eorpa. noḟindad tre nemgnacht (.i. gnathugrud nime) inoiret nobíd insoinind 7 in do[i]nind 7 intan nosclæchlóbad cechtar don dá résin, inde Scoti et Brittones eum deum vocaverunt maris. et inde filium maris esse dixerunt .i. mac lir mac mara. et de nomine Manandan Inis Manand dictus est.
XI. littera.
Niæ mac sethur. ut Cúchulaind dixit prophetans (vel præ[di]cans) de Christi adventu .i. níæ duine ticfa ipaec móisi .i. mac sethar dúine ticfa et ipse est Jesus. et alii dicunt corochret Cúchulainn osin.
Nemnuall. ise ainm is mou doanmannu indomain .i. nemnuall dénma in oifrind andsin. nemnuall. nuall ḟer nime (imbe).
Ninus .i. nin foss 7 nin tónd .i. tónd tanic don [leg. dind] ḟairrge aniar condech isind aiur cutoracht isintír út conderna[d] tipra di. inde dicitur Corcmodruad Ninuis.
Nemeth .i. nemiath .i. anus dírge do eclais.
Nemáith .i. anus dírge di ócaib.
Nemḟuath. .i. anus dirge do ḟiledaib.
Neith .i. dia catha la géntib Gædel. Nemon .i. uxor illius.
Nac quasi nic .i. nech occ. inde dicitur nicc occ no ningoc.
Nith .i. guin duine.
Ner .i. torcc allaid. ut est isna haistib fáil nér néit griphi gradaigthe.
Noe .i. duine. inde dicitur diannáma noe (.i. diandama duine) for tir.
Noes .i. nó-ḟiss .i. fis nonba[i]r .i. tri rig 7 tri nóib 7 tri said .i. said filidechta 7 said litre 7 sáid belra Ḟeni. batarsin uli ocdénam intSenchusa máir. hide dicitur
Læguire Core Dáire dúr
Patraic Beneoin Cairnech coir
Ross Dubthach Fergus cofheib
.IX. sailge sin Senchais moir.
Nimb .i. bróen. ab eo quod est nimbus, inde dicitur isnaBrethaib nemid
Oengus foáiblib imais aricht
roloisc leath fonimib nimb.
Nairne (no naire) .i. gláine no nairne amail bid nairc nobeth and. senbelra din innísin .i. in[n]airne (no i[n]naire) sin asinand 7 amail atbertha écin isingnathbelra indíu la hUr- no la hIr-Mumain maxime. inde dixit in file nífil ní bus toich duit. fhil naire arintí dianimchomaircther .i. fil écin olse.
Nith .i. guin duine ut est nihe intí dogní. Nethes din .i. guin duine ut est ni hidnæ nethes nemthigetar.
Nescoit .i. ise senchas nan Gædel. intan tuccad cath Muige Tuired boi Goibniu goba isincerdcha oc denam nanarm do Tuathaib d. d. [Dé Domnann] 7 boi Luchtine sær oc denam nacrand isnagaíb 7 boi Credni incerd oc denum ṡemand isna gáib cetna. Dicunt autem Scoti Góibniu goba faciebat hastas fri teora grésa 7 bafeth in gres dédinach. Dogníd tra Luctine nacranna friteora snassa 7 ba féith insnass dédinach. Síc et Créidne faciebat na semanda. dobidgad Góibne asintenchar nagǽi conglendais isinursain. doleced Luchtine na crandu inandíaid 7 ba lór dianindsma. dobidgad Creidne ina semunda agobaib (na) tenchaire 7 ba lór dianindsma. Cein tra boi Goibniu oconnísin lítear bine for a mhnái sium. atchess dosom annsin comba sæth lais inscél 7 édaig imbe. issed dosgni fris .i. boi crand inaláim intan atcúas do ascél .i. Neas aainm 7 is uime dognither an urnise criad 7 dichan brichtu din forsancrandsin 7 cach fer dothiged chuige doberead fuasma índ doncrandsin. Madellad iaram in duine [pag. 8. col. 1.] do thurgbad iaram cnocc lan do lindchro 7 gur 7 foloiscead in duine amail tenid. arbahe fuath incraind dian[ad] ainm Ness nobid forsincnucc. 7 is aire roainmnigestar onainmsin Nescoit.
Ness tra .i. cnocc 7 scóit lind. Ness din cetharda fordingair .i. ness ainm in anmunda. ness (nomen) do crand. ness nomen do urnisi. amail atbert bean araile gobann dogeni marbnad dia fir dicens
Ba dursan lium sellad fris
forbir ifraig dercc anis
babinde nochantais dord
friderc aneis adí bolg.
et alius dixit
Bean aentuma bís cenfer
inteni cohurloscad
nama guali bean naise
is uaide ainmm urnaise.
Ness din ainm dobéim 7 do chrécht ut est isintSenchus már
A gráinib cach tomas
a fénib cach foras
a mainib (no omnái) cach mess4
a dírib chuirp duine
ciadat ile aḟuile
rohainmniged ness.
Amail bís urgnacht inbaill isinduine aḟurmither incrécht asfoi din bíss aeraicc .i. verbi gratia mádinagaid no anédan tra no asmeich furmither inaithis ismóti in ericc amail roġab iSenchus már mad foétach bess inainim is luga som 7 araile.
XII. littera.
Ollamh. .i. oll adhámh .XX.IIII. Ollamh .i. oll aúaim .i. amail is doiligh uaim bhís foaill do thoghail. síc is doilig saighidh for dhán 7 écsi inollamhan. Ollam din .i. oll éimh .i. oll di éimh .i. ollamh do éimh .i. émhid 7 ernes na cesta.
Oí .i. caera inde dicitur oísc .i. ói ṡeisc .i. caera ṡeisc. oimelc .i. oimelg .i. isí aimser andsín tic ass caerach. melg .i. as iarsinni blegar.
Oen quasi un. ab eo quod est unus.
Oenach .i. úne each.
Oeth .i. luige no éthech.
Oar .i. guth no gairm.
Oech .i. náma.
Orb nomen viri a quo Orbraige.
Og quasi ob id est obuum (no ovum) .i. og.
Ord i. e. ab ordine.
Olchubar .i. ól accobar .i. accobar lais ól. no ól nomen liquoris normalica lingua vel normannica lingua est.
Ornd .i. creach no orguin.
Om .i. inbíd. grec rotruaill[n]ed and. omon [ὠμόν] asingreic cruor [leg. crudum] latine dicitur.
Opair .i. oper .i. ab operatione.
Ong .i. fochaid 7 cosc, inde dicitur coscaig domac a Ḟíthail consecait a oic (no a oiṅg). ong .i. uch. ut est
Ni hong æntige amach. Ong.
cian on relic mothech tóll
nídamnia acht amgeilt ghánd
dia dor ad icert mochond.
Oróit .i. oroit [leg. oráit] .i. oratio.
Oslucad .i. uaslécud [lécad] suas nacómlad. no oslucad .i. aislecud .i. lécad darahais di.
Ochtach .i. ogtech .i. oguide a tech diabaith (no diabuith) fair (no foir).
Ór quasi aur .i. ab auro.
Orc tréith .i. nomen do mac ríg. triath enim rex vocatur unde dixit poeta Ænach [leg. óinach] tra uirc tréith .i. biad 7 étach logmar. clúm 7 coilcthe. cuirm 7 cárna. brandub 7 fi[d]chell. eich 7 carpait. mílchoin 7 estrechta archena. aliter orcc din ainm dobratan. unde dixit ceand Lomna drúth iarnabéin de .i. orcc brecc bronnḟind brúchtas demhagur fómuirib. ni labair nimtoe tuaithe tore natraic rómsi rorannsat raind nátcert Coirpri. is de tra boi andsin dosom .i. Find hua Baiscne isdó ba drúth Lómna druth (.i. mídlach). Teit din Find laa nand forcuairt ṡelga. doruaraid Lómna ifus. boi bean do Lúignib la Find ár cach roilbe 7 cach roḟid nognáthaiged Find cona ḟéinn nobid ben urdhalta forachind incachtír 7 batar banbrugadha (iatsen 7 batar maithi) doḟulang na ḟiann. ár doleath andaine darna tíre cona lamad neach [olc] friu. Tanic Find fecht i Tebtha cona feinn 7 luid forcuairt ṡelga cumboi Lomna leo (no doroaraid Lomna ifos) no tarraid Lomna iḟus. amboisium ocimdecht amuig conḟaca Coirpre (.i. fénnid do Lúignib) oclaige lamnaí Find hítaide. Rogáid tra inbean doLómna a díchleithsin. Ba saeth laisium beith imbrath Find. Tic Ḟind iarom 7 benaid [Lomna] ogam, iḟleisc cethercuir conadead boi innte .i. cuaille fernai iḟelaim nargait athaba iḟóthlacht iḟolurg .i. forlurg. Fer mná druithe. drúthlach la feinn forcthi. fraech forualaind luimm Lúigne. Roḟitir tra Find ascel 7 ba dógnassach denmhnái. Rofitir inbean din is oLómna rofess 7 teit techta uathise coCoirpre ar cotísead domarbad indruad. Tanic tra codall achend de 7 dombert Coirpre lais. Tic iarom Find don ḟuarboith déodlái conḟaca in choland cen cend. Coland sund ce cend ol Find. Finnta dúnn ol inḟiann coich hí. dosber tra Find a ordu inabeolu 7 dochan triatheinm lægda conepert Niconruba arduene. niconrúba for Lúigne. contoboing nais. conepert. ni con ruba torc. ni contorgi. ni conarbert a lige Lómna. Coland Lómna indso ol Find. rucsat námait a chend di. ticsaid (.i. benaid) donaconaib 7 toiscelad forinslicht. Teit Find forslicht nanóg [pag, 8. col. 2.] cofuair Coirpri iḟaistig oc fuine eisc forindeoin. combi c[end] Lomna forbir icontenid. In cét lucht roberbad don indeoin doroind Coirpri do tri nónbharu 7 nítuc drantmir imbeol in chind diṡodain. Bages [las]na fianna ocus atbert iarom Orc brecc bronnfind .i. bradán dimagur. issed adhamna 7 araile. inlucht tánaise din rannais Coirpre iterum priori modo. conepert incend iterum Rorannais rand fofæl athraind rand athbaig iarmuig medbæ mosbatoich mír metáil bidfuatni fianna lib Luagni. Cuirid amach in cend olCoirpre cid miḟocul dúnn. dixit incend demuich Romechutar clethi cuire rith rurthig ágæ catha cetambá mescbuit. ba comælib moaige ba cofarninda no nimda bid mor ag tein doallasfaid Lúigne la Find din.
XIII. littera.
Patraic a patricio. patricius .i. pater civium. aliter patricius hic qui ad latus regis sedet (vel residet).
Pell a pelle.
Pennait a penitentia. no pennait .i. pian áit .i. áit ipianaither.
Pecad a peccato.
Patu .i. poithó .i. poi .i. cos 7 tó din forruibi inpatu (no pato) a chois ol niluga bís find fó foradernaind oldas furri innúas.
Propost .i. prepost .i. praepositus.
Port a portu.
Pairche a parochia.
Párn .i. nomen do bloach mara. ní cach díalt tra rosegar ind. nípmachtad la nech cenofiastar can doroig bloach donní isparn. et alia similia.
Puingcne .i. screpul medhi innbiche indsin. screpall Gædel din .i. opuingc.
Pinginn salund imbe .i. seland cernæ innsin (.i. offaing).
Páin .i. bairgen. a páne, inde est hingaire Echach maic Luchta .i. mo tri finde fommgellsat imailt Echach ailchedáil gaire de loelig find forscing scailter codípil promtir pain la pugin puincern læsial cenach cermnas comilc coic bo bithbí codamuic midligen goss gessan cenosmessed conách inabethu baa.
Puincern din .i. cern tomais sellæ 7 meadh thomaiss indile .i. in mead indmeach.
Pissire .i. pissairo .i. crand lethanchend bís octomus ænpinginde tomais .i. comthrom VII. ngráine ḟírcruithnechta 7 decheter ethoman 7 nali lina uisce 7 naroṡuid cruas (.i. de). Piss din ainm incraind no intoman. Piss din ainm do pengind. oenphengind din aire in chraindsin.
Pénd a penno. Pend i. e. a penna.
Pairt a parte.
Pertic i. e. a pertica .i. forrach tomais tire indsin.
Póc .i. pác quasi páx .i. e. a páce, arisairidhe sída inphóc.
Proind a prandio.
Prúll .i. áidbliugud mor 7 médugud. ut dixit ingen hui Dulsaine inbannlicerd frí Senchan Torpeist. himum loscit modínó prúll. frisgart intécsine do muintir Senchan .i. in cerd mac hui Dulsaine o Liaig doThairrsaig tull. Is de tra bái do Ṡenchan innísin docorustar fair techt a Manaind .i. fecht áinesa dochur cuarta innte 7 l. éces a lín cinmothat ecsine. Ni roibe riam umnách araile éces samail inchumdaig boi umṠenchan cinmotha a stuigen ṡuad. issed on robuidech do thimtagib ḟer nGædel inrucsat nahécis olchena umpu. Intan tra docómlasat forfairrge 7 docorustar aurlond fritír adgládastar gilla anécoisc dontír inandiaid. Nomlécidsi lib olse. Dḟéchsat uli fair. níba cáin leo aécosc na alécad leo ar nirbo hén comadaiss dianelta he fora écosc nadetig. intan tra dosberead amér foraédan noṁebdais srotha doghur brén triacluasaib achúil siar. dichroiss tar a mullach. ba cosmail friasnige tepersu a inchinde arroemuid darroeib do madcomuanna achind 7 achlocind. ni anad ic tóla brénta imorro. Cuirrither hog luin adiṡúil. luathit[h]er léig muilind a ḟégad. comdhub frihéc a drech. cuirre ina córr aurócbala adhágruad. sithiger urbuinde gabond aṡrón. marsigemnaig builg ocberbad míanaig súgad 7 imlécad a anala. nibendais uird dochǽir dérg ambendais a beoil dothenid. luaithither fándli nofiamain he forlár. buidither or rind aḟiacal. glassi cuileand ambun. dalurgain lomchæla lanbreca fæ. daṡerid birrdhai buide brecduba. a lurga mar chúgil. a sliasat marṡámthaig. amás mar lethmæthail. abrú mar miachbolg. a bráge mar braigit cuirre. méit muilcind milead a chend. librither gabla a láma. métither dornu mogad a durna. Diatallta de in cheirt combrecc boi uime ni bu decmaing ditecht for imirce aænur minafuirmithea cloch furri. Dorogart tra ódiucaire móir 7 atbert fri Senchan biam torbachu deit olse oldás inécsi no inre foruallach forbaeth imchumachtach út fil umat. indester lat ol Senchan tig tu iarsin láid isincurach. Proimfimít fris olse. cingid forsinláid [pag. 9. col. 1.] [isincurach 7 ba luathither lochait iar forgarmain no grib dia ned no séig do ail in side ruc comboi isincurach 7 basuaill tra nach báite in curach iarsinni robroccsat remisiuin isindara leath in leath naill dosum 7 atbertsat a hængin dotrorbai beist a Senchain 7 bud hisin do muintir acht coroisium tir. Is desin rohainmniged Senchán Torpeist .i. Senchan dororpa peist. Recait iarom co Manaind 7 facsat]5 a coblach hitir. Amail batar isintraig conḟacutar in sentuinne mongleith mifrigh forsin carraic. [sentuinne] .i. caillech ut poeta dicit :
Sentuind 7 senbachlach
ropses rapus a crinḟes
acht noconḟacnat mac de
isni thabair a primles (.i. a primgin).
Amlaid boi inchaillech forsintraig ocbuain femnaige 7 murthorad olcena. airechta gráda a cossa 7 a lama. acht natbi edghud maith impe. boi aṅfeth nagorta lee. ba liach son din arbahi inbannlicerd m ingen hui Dulsaine do Muscraige Liac thúill a crich hua Ḟídgenti condechaid forcuairt Erenn 7 Alpan combá marb a muintir uli. Boi tra incerd mac hui Dualsaine a brathair oc a hiarraid foErinn acht ni ḟuair. Intan tra itconairc sentuinde na hecsi imuscomarc ceptar iat. Atbert araile dib Maith reimcomarc .i. Senchan éces Erenn indsin. Inmbia forumaloit aṠenchain olsi inat frimaithuscsa. rotbia tra ol Senchan. nisam eolach imnid adbaig. ciasa femnach bolgach bug. Caide a lethcomracsin olsi. Sochtaid tra Senchan 7 inécis uli. Doling tra iarom in gilla remeperta forbeolu Ṡenchain et dixit achaillech ni raga illeth Senchain. nicomadais deitt. acht nomaicillse ór nitaicillfe nechaile donmúintirsi. Cest tra for [in] bannlicerd caide in lethrand. nin. olse.
domhuin charrgi móri Manand
dorónad mor saland sund.
7 in lethrannsa tra caide a leath
imumm loiscet modé nó prull.
[I]nṡaigfe fort Senchan mad ed connige ol in gilla beos. Cest tra caide latso olsí. nin. ol esium In cerd Mac hui Dulsine oLiac Thursige thull. Fír ón ol Senchan istusa ingen Dualsine in bannlicerd ocadathar diarrad sechnon Erenn 7 Alpan. Isme ém olsi. Ructharsom iarom laSenchan 7 doberar étach amra impe [7 táinic la Senchan] dochum nErenn. Orancutar tra Erinn conḟacutar ingill[a] remepertaige foracind 7 bahóclæch rigda ruithenta esium indsin. rosc imlebur inachind. mong órbuide lais. áilliu doḟeraib domain dó iter deilb 7 decelt. Teit iarsin dessiul Senchan cona muintir et nusquam apparuit ex illo tempore. dubium itaque non est quod ille poematis erat spiritus. 7 araile.
XVI. littera.
Rechtaire .i. rechtorairge [leg. rector a rege?].
Ross .i. tredi fordingair .i. ross fidbuide. ross lín. ross uisce. sain din cúis [asa rohainmniged] cachæ. ross fidbuide cétamus .i. rói oss. ross lín din .i. roḟás. ross uisce tra roḟoss [ar] ni bí acht formarbuisce.
Réim .i. nomen dofuirseoir. fobith cach riastarda dosber foraaigid cuchách.
Rinntaid nomen doḟir ærad rindas cach naigid noescaid.
Rot .i. rout .i. roṡét .i. mó oldas sét .i. semita unius animalis. Attát tra ilanmanna for conairib .i. sét. rót. ramut. slige. lamrotæ. tuagrotæ. bóthar. sét cétamus ut prediximus. Rout .i. dacumat[?] no dachuat carpat [7] do æn[e]ach dæ imme doronad fri hecraite mendota formedón. Rámut .i. mó oldas rót .i. urscor bís for urdhúnib rig. cach comaigdech [as]atír doró chuige dlegar de a glanad. Slige din doscucnad charpat sech araile darónta frihimcomarc da charpat .i. carpat rig 7 carpat epscoip conḋechaid cachæ dib sech araile. Lamróta .i. iter daṡligid. slige dar tuaiscert mendota araile dar a descert. fria lessu fri cæ dorónad. Tuagróta fochren fertrebar conair doascnám roitói no slébe. isi iarom aḟochraic .i. aaním aneim atræt cachla bliadain [leg. anamin cacha dine immidret cach ala bliadain]. Bothor tra .i. talla dí boin. alanæ forfot araile for tarsna foratallut a læig no aṅgámna inaḟail. mad inandiaid bess iurtais inbó bes daessi. Attát teora glanta docach ae. tri haimsera inglantar .i. aimser echruathair. aimser chuæ. aimser coctha. Ite a tri glanta .i. glanad aḟeda 7 auisce 7 achoclaid. Ite acsi foranglantar .i. arnéllned acharpat oc dul for coe. arnéllned a echraide octecht doænach. achoclaid ar[n]ahesarlathar nech fair octecht fri no fothress 7 araile. 122
Reo .i. grec. reo .i. enim graece gelu latine dicitur.
Ringcne quasi quinque. inde dixit Ferches intan boi Find h. [háue] Baiscne ocrím cach v.ir [cóicir] iarnuair doṡlogaib [maic] Con do chuinched nafiann dó .i. do Ferches. lasin tra atracht [Ferc]hes triana fuachtname [?] seocḣ Find 7 doléic insleig forLugaid [comb]omarb 7 atbert Ringcne ris rig. [dodernai]d Find fos onarrimead cach cóicer carincne arnuair. Ri[ngcne din .i.] quasi quinque 7 araile.
Robuth quasi remḟuath. no robuth. din. .i. [rem]bubtad.
[pag. 9. col. 2.]
Retglu .i. retgle .i. gle solas.
Roth .i. a rotâ .i. a cuairt.
Rudrad .i. rodúrad.
Rucht .i. inar. ut dixit Fercertne .i. hinḋeich ruchtaib derga.
Ruam quasi Rom .i. a Roma.
Rangc .i. in sessed cenél namáile. rangc din .i. nahusine arda. Rach din ise raut namáile othá edan comullach. Romáile iter dahó uli. Saltriasa .i. as a ḟirmhullach mæl tairside combi a chassi buide inamullach amail sáil duine tre assa. Buide reid .i. maile ocheand uli annsin no máile combi glelomm. Imspelp tra .i. folt cechtar adá lethcend 7 rót otha intedan conice achúl. vi. cenéla maile indsin.
Rigan .i. rigbean no rígein.
Raithnech ab eo quod est ratis latine .i. rait[h] no raithnech.
Ruam .i. roéim .i. luss dosber dath no cucht in faciem cumbi derg. inde dicitur ruamnaig no ruanaid.
Roscad .i. róindsce .i. dodhechaid in ord insce .i. scath. inde dicitur Duil Roscadach.
Relec .i. rélic a reliquis sanctorum. Relec din .i. réill ahéc no a hicc no a hacc.
Rop 7 rap. rop tra cach nanmunda gonas. ut sunt vaccae. rap din cach nanmunna ṡrengas ut sunt sues sed tamen vicissim commúniter dicuntur. rap din ab eo quod est rapio. robb ab eo quod est robustus.
Ribar .i. criathar.
Riss .i. cach scél 7 faisnés. Risse din .i. scéla. inde dixit Coirpre mac Etnai isin cétna æir doronad anErinn prius .i. cendíl dáime rissi robsean Bresei .i. do Breass mac Elathain sin.
Ruadrofessa .i. nomen in Dágdha.
Ruamni ass [leg. ais] .i. liass 7 buidetu.
XV. littera.
Sanct Brigit .i. næm Brigit indsin.
Súil quasi sol aristrithe ata sollsi doduine. Sollsi ab eo quod est súil.
Solas a sóle.
Sobraighit .i. a sobrio.
Subaig a sobrietate.
Seno[d], id est a synodo.
Salond .i. sál-ond. cloch ṡáil, inde est sáile.
Sanas .i. sain ḟiss.
Sroll .i. sollsi. unde apud Scoticos díu sroll .i. dies solis.
San .i. ríi frigrit [refrigerat?]
Ségamlæ .i. lachtmaire. séig din .i. blicht. inde dicitur imBrethaib nemid messtar bú foraségamlæ .i. aralachtmaire.
Sméroit .i. smér teine 7 fuait (foil) fuigell .i. fuigell teine.
Sirem .i. iarsinní ṡiress o luc do luc in capite et in toto corpore.
Searr .i. a serra.
Snuad .i. folt.
Secc onní is siccus.
Secnab .i. secundab id est secundus abbas vel secundus abbati. vel secnab sequens abbatem.
Secht quasi sept ab eo quod est septem.
Se ab eo quod est sex. Sea ab eo quod est
Snad .i. folt. [in marg. Snuadh.]
Spongc id est a spongia.
Sabaltair .i. sepultur. id est a sepultura .i. relicc duinebaith .i. magh mor anádnactís génti.
Seist .i. nomen do mhedon læi .i. quasi sext a sexta hora.
Spirut ab eo quod est spiritus.
Spiracul ab eo quod est spiraculum.
Screpul quasi scripul. ab eo quod est scripulus [scripulum].
Snáthad .i. snáthṡét. sét snáith. tóll snathaite.
Saim .i. cach córait cid iter dadhuine cid iter di eoch cid iter dídham cid iter [dí] bu bess.
Simin .i. séim a hinne.
Sceng .i. iumdha. unde est imsceng .i. [both becc] imatimchella iumdha. inde dicitur ferr imscing ádbai.
Sacart .i. sacerd ab eo quod est sacerdós. no sacart .i. súithe acca aord.
Sorb .i. locht quasi sord id est a sordido.
Slábhradh .i. slab aríadh [in marg. slabhar-iadh] .i. iadhad cumang .i. slabar cach cumang. esslabar cach fairsing.
Sámrad .i. sam quasi hebraice sol quasi latine. unde dicitur Samson sol eorum. samrad din .i. riad rithes grian. isand is mou doaitne asollsi 7 ahairde.
Salt ab eo quod est saltus .i. léimm.
Sean .i. senex.
Seindser .i. senex 7 fer.
Salcuait .i. salchóit .i. cóit caill isin combrecc. salcuait din .i. caill mor diṡailig bí and.
Sadb .i. soádb. soádba.
Sine id est quasi sine [sníge?]
Serb .i. ingen Scath druad do Connachtaib. isí roṡáid feda Atha Luain .i. Brón 7 Dub (7) dur 7 díbeoil [leg. 7 Dúrdibeóil] intan rodáile,na teora dála for Cormac Conlongas mac Conchobair oc Áth Luain.
Sin .i. cach cruind unde sín maic Máin .i. epistil boi ima brágait fri forgeall fírinde .i. intan ba fír atberead ba fairsi[n]g dia bragait. intan ba gó ba cumac.
Ség .i. oss allaidh. inde dicitur séghuinech .i. fer ghonas ségu .i. ossa alltai indsin.
Serrach .i. serr cach nuallach 7 cach nogla. inde dicitur serrech leam .i. ogla leam. Serrech din .i. ser-ech. iar serid a mathar bís oc geilt.
Scuit .i. aScota. ingen Foraind ríg Egipte.
Sáth .i. biad. inde dicitur saithech.
Sanb .i. mac Augaine. inde dicitur Mag Sainb.
Seng .i. cach ségda isinDuil ḟeda máir.
Sén .i. lín angabar eoin. inde dicitur senbretha 7 senairecht.
XVI. littera.
[pag. 10. col. 1.]
Triath .i. rig .i. iarsinni tremethi . . . . .
[Ti .i. brat] .i. breo ar fuit.
Tort .i. bairgen .i. nomen de [sono factum est.] inde dicitur tortine .i. bairgen[én]i.
Toisc .i. voluntas hominis .i. inní islaind laduine. unde atber toisc dam.
Triath din trede fordingair. triath rig .i. tír ṡídaigther. triath muir .i. tir uathathar. triath torcc .i. tír soodathar. deligther tra ina remennu. triath din [rí] .i. tréith a reimm. triath muir .i. trethan a reimm. [triath torc .i. tréthe a reimm].
Tinne .i. iubar bais .i. tindiged .i. cach ninde. tinde tra .i. tend eo. eo theinness .i. ṡeinmess .i. teinm 7 canam cach cride atachi.
Tech ab eo quod est tectum.
Toreicc .i. reicc thó. aisnes dognither hi toi (.i. . . . ais).
Torc quasi pore .i. cendḟochrus.
Tarb quasi t[a]urb i. e. a tauro.
Tethra .i. rí Fomóire. inde dicitur isin Imacallaim .i. iter triuna Tethrach.
Treab .i. trib ab eo quod est tribus.
Tenlaeg .i. tene lige.
Teirt .i. tertia hora din.
Téd nomen de sono factum.
Temair .i. te múr múr Téa ingine Lúgdach male hItha. no grec rotruaillned and téomora i. e. conspicio. temair din cach loch ba hurgna décsiu iter mhag 7 tech ut dicitur temair na duath .i. grianan no tulach. temair intige .i. grianan.
Teim .i. cach ṅdorchai. ut dicitur teimean dorchi no odar.
Tenlam .i. spréd .i. teni láma.
Tailm .i. tellḟuaim .i. tobéim naniall 7 anuarmanna.
Trogein .i. gein 7 tróg 7 [recte .i.] turgabail nagréine 7 aicsin aruthin resinṅgréin isinmatain.
Torb quasi turba .i. buiden no numerus.
Tipra quasi topra. tipra din .i. tepersain.
Toth .i. cech banindsce 7 cech femen. quod est nomen membri mulieris.
Traæth .i. cach nechtraige 7 cach neotur.
Tuilm .i. muliebre membrum.
Taurgein .i. rí.
Tuilgein .i. tulighein .i. gein tolin. tolin ḟir quasi aicned conænaiger fri fír nascreptra.
Tuirgin .i. tur gina .i. tenga. aliter tur[gein] quasi gein a tuir .i. amail bís tuir már ocfulang thige 7 illamu esti síc issed atheag indoman cenntarach. assi tra intuir .i. fírinde rechta aicnid. Ite a hillamu asinturid .i. ile chialla 7 ilchonaire imbrethemnais. tuirgin .i. rig amail atberar inDuil Roscadaig. Nitulaid fri turigen tuiged artuli [tuigedar tuli?] mára muride 7 araile. Turagein .i. torachtghen .i. gein doracht .i. doraid aiccned in araill .i. gein infíraicned ut dicitur [dixit] Fachtna mac Senchada. Furim gein torachta doreit aicned noll o Ádam conimtheit tria cach naimsir nadamra codé bratha. berid aicned enbethu da cach dúil derb desin æn con æ .i. cusin æṅduiṅe ṅdedinach bess cobruinde bráthai. Turgen .i. toæraghen .i. gein (næra .i. gein) geiness 7 a dí choiss roime. Tobreid din a ture .i. geinsin dochosmailius brethi .i. canaid fássach fír naicned. 7 roscad filed do chosc nabrethe indsin achend badeoid .i. intestemon canóine. inde dicitur Niní nach cen brethemnus berair natbi iarlégind leir lerigther nach fricaṅoin caid cumustar nách fri haspuc nuasal nastaigther. conad cáid cach ræt cocanóin comuaimm.
Teist .i. a teste.
Tuarad .i. tuar cach tirimm 7 suth sín.
Torc nomen docride. ut dixit Edan ingen Diancécht .i. imḟoindaim mothuirc .i. imanimluad fil forcride.
Treḟocal .i. trifoccail bíte and .i. daḟoccul domolad dobreith forcula animdergtha dofairce [intres focul .i. focul imdergtha] 7 æir[e].
Taurthait .i. tauracdither .i. arose friaré docuire urchar uait dourmaise secip nach ræta docuirither opund anmundæ forácind 7 gonta no benta no mar[b]ta de. is dentairechtsin tra asberar taurthait no turachur.
Tigradus .i. tig auradrus indsin.
Tígba .i. cach dédinach. ise tra is tirad .i. is tig auradrus intí scarus frisinæn bádeóid.
Tugen quasi togen id est a toga. toga enim est genus vestis pretiosi. aliter tugen .i. tuige[é]n árisdocroicnib én ḟind 7 illdathach dogníther in tuigen ḟiled conacriss dobráigtib coilech laehan 7 diacúrrcib hocriss suas coambráigit.
Top (.i. bidg) .i. opund. inde est Nisbeir top tigradus is aite foraciallathar taisic in opund.
Tamhlachta .i. taimhṡlechta. támh roṡelaidh na dáine isinmuigsin .i. induinebad mor hitegtís natuatha isnamuigib mora combitís inænmhaigin beo[s] frihéc fobíth anádnacuil isnamugibsin onní natberat induinebad armád cacha huaire dib badmarb inaniaighin act níbertís dochellaib arnichumcad intuath nobíd daranessi anádnacul et inde Tamlachta nuncupatur.
Tendál .i. tene dhál .i. dál tened. cotenid .i. cusininad inḟadaigther intendál.
Ussarb .i. bás. inde dicitur isin ámra Chonrí .i. rig rodeat do ussarb an Ulltaib .i. rodeat doUlltaib abhás Chonri.
Udmat .i. udamnad .i. crand forsincetra conḋamnaigter amuide a combolg indsin.
Uidím .i. ainm don roid triasa teit incrand bís forsincléith intan bíther oca dúnad.
[pag. 10. col. 2.]6
Ur .i. tréide fordingair .i. úr cetamus .i. talam 7 ur cech nua unde dicitur imm úr. Ur .i. cech nolc inde dicitur lan daorthæ cachnur .i. cachnolc.
Uch ab eo quod est aucha .i. aurgat feda.
Uball quasi aball. aball autem o burg Etaile dianit ainm Abellanium isas tucad sil naball leo. no uball .i. eoball .i. eo crand 7 ball de. no uball .i. Eba eil .i. iarsindi roellustar Eba fair isindimarbus.
Uim .i. uma.
Uinchi etha .i. uaite ethæ.
Ucht nosnæ .i. ucht osmenta .i. smuaineth smuaines .i. scrudan scrudas infile anaircetal. Inbaile din indit scruta[n] is do is nomen ucht nossnæ.
[Codex A ends thus: -- . . hosnae 7 araile F.i.n.it. amen.]
NOTES
1. There is here a marginal gloss which I cannot read.
2. Here there is a note in the margins of which I can only read...
athgabail .i. ina .vi. ba tuisecha rogab Asal ar Mug mac Nuadad.
3. This is corrupt and unintelligible in the Academy ms.
4. ms. meas
5. This passage stands as follows in H. 2. 16: -- isin curach luaithidir lochaid iar forgarmain combai isin curach ba suaill tra corroibdithe incurach conalucht arindi rombrogsat roimesium isindara leth inlestair 7 inleth naill dosum 7 atbertatar amail bid ahaongiun dotrorbai peist a Senchain bid si domuinnter uile acht conernam no conerlam docum tire. Is desin tra robai dosum Senchan torpest .i. senchan dororba peist no paist. recait iarom iManaind fonacbat a coblach itir.
The passage in the text enclosed in brackets is now illegible. My copy is taken (with a few slight corrections) from a transcript made some ago by Mr. Curry.
6. From this down to hosnæ is now almost entirely illegible. My copy is made from codex B, (T.C.D.) H.2.16. col. 86-87.
SOURCE
Stokes, Whitley. Three Irish Glossaries.