Argumentum Aeneidos cum XII librorum argumentis
scripsit Carolus Ruaeus (soc. Iesu.) ex libro "ad usum serenissimi Delphini,"
Philadelphia MDCCCXXXII p. Ch. n.

Aeneis poema heroicum, sive epicum, ab Aenea Troiano, Veneris et Anchisae filio, Priami genero, nomen habet:  non quod actiones illius omnes comprehendat, sed unam inter omnes praecipuam, scilicet regnum in Italia fundatum.  Scripta est a Virgilio in gratiam, tum Romanae totius gentis, tum familiae imprimis Iuliae, quae originem referebat suam ad Iulum sive Ascanium, Aeneae filium ex Creusa Priami filia.  In hanc porro familiam adscitus a Iulio Caesare avunculo fuerat Octavianus, tunc rerum potens, atque Egypto subacta, M. Antonio et Cleopatra interfectis, unus orbis Romani dominus.  Scribi capta est, Anno U. C. 724 exeunte, Virgilii 40, Octaviani 33, (id est, 31 a. Ch. n.) cum Octavianus in Asia non longe ab Euphrate hiemaret;  atque ita Virgilius post adhibitam Georgicis extremam manum, continuo animum Aeneidi videtur applicuisse;  in eaque annos, ut habet Servius, undecim collocasse, quot ab eo tempore ad mortem Virgilii omnino numerantur.  Secutus est Virgilius, ut in Bucolicis Theocritum, in Georgicis Hesiodum;  ita in Aeneide Homerum, cuius Odysseam sex prioribus libris, Iliadem sex posterioribus, expressit, an etiam superavit?  id vero ambigitur inter doctos.

(verba 174)

(Sequuntur excursiones De Natura poematis epici atque De Natura Aeneidos, quas non rescripsi.)

Liber I:
Propositione et invocatione praemissis, narratio incipit a septimo Aeneae expeditionis anno, quo tempore, Troianis e Sicilia in Italiam solventibus, Iuno tempestatem excitat conciliato sibi Aeolo.  Sedat tempestatem Neptunus.  Naves Aeneae septem in portum Africae se recipiunt, reliquis alio disiectis.  Venus apud Iovem de filii calamatate queritur.  Solatur eam Iupiter, exposita Aeneae eiusque posteritatis futura felicitate.  Mittitur Mercurius, qui Carthaginensium animos Troianis placabiles reddat.  Venus habitu venatricis occurrit Aeneae, regionem cum Achate exploranti.  Indicataque Didonis ac regionis conditione, utrumque nebula septum Carthaginem dimittit.  Illic Aeneas, templum ingressus, primum in belli Troiani picturas incidit, deinde in Didonem, et in socios, quos fluctibus oppressos putaverat, Didone supplicantes.  Dat se in conspectum Aeneas.  A Regina benigne excipitur.  Accersitur per Achatem Ascanius, cuius in locum dolo Veneris Cupido substituitur, ut Aeneae amorem Didone inspiret.  Abeunt omnes in aulam ad convivium.

(verba 135)

Liber II:
Narrat Didoni Aeneas Troiani excidii seriem;  ea est eiusmodi.  Graeci decennali bello paene fracti, dolo capere urbem constituunt.  Fugam simulant;  circa Tenedum insulam latent;  equum relinquunt in castris, foetum intus militibus.  Quo, per fraudem Sinonis, cui fidem mors Laocoontis faciebat, in urbem inducto.  Noctu reserato eius utero Graeci erumpunt.  Admissoque exercitu, Troiam ferro et igne populantur.  Admonetur in somnis Aeneas ab Hectore, ut fuga sibi consulat.  Aeneas mortem fugae praeferens, coacta manu, Graecos aliquot caedit.  Sumptisque eorum armis, suorum telis fere obriutur.  At vastata regia, Priamo Pyrrhi manu interfecto, Aeneas domum revertitur, Anchisae patri sacra Penatesque committit, suis eum imponit humeris;  et cum Ascanio filio, Creusaque uxore, fugam arripit.  Mox amissa inter eundum Creusa, iter ad eam quaerendam relegit.  Occurrit mortuae uxoris umbra, monetque se a Cybele in Phrygia detineri.  Redit ille in montem Idam, et cum sociis mari fugam parat.

(verba 141)

Liber III:
Pergit Aeneas ennare Didoni casus suos, quorum altera pars hoc libro continetur, nempe navigatio.  Aeneas incensa Troia, classe vidinti navium ad urbem Antandrum clam fabricata, defertur in Thracim.  Ubi cum urbem conderet, territus prodigio caesi a Polymnestore rege Polydori, navigat in insulam Delum, consulturus oraculum Apollinis.  A quo monitus ut antiquam matrem exquireret, Anchisae interpretatione Cretam esse insulam ratus, Troianae gentis originem, eo contendit, urbemque novam aedificat.  At inde peste depulsus, monitus in somnis a Diis Penatibus, Italiam vera esse Troianorum cunabula, Italiam petit.  In itinere actus tempestate in insulas Strophades, infestas habet Harpyias, quarum ex una audit se non prius in Italia fixurum sedes, quam fame coactus fuerit mensaas absumere.  Hinc delatus ad Actium promontorium, ibi ludos celebrat.  Tum in Epirum appulsus, Andromachen reperit, iam Heleni uxorem, et mortuo Pyrrho in Chaonia Epiri parte regnantem.  Audit ab Heleno, rege eodem ac vate, sedem sibi a Diis in Italia paratam:  eo loco, ubi suem albam inveniret triginta foetus enixam.  Admonetur ab eodem, ne in proxima Italiae parte considat Graecorum metu, qui ventis eo disiecti fuerant;  tum ne Siculum traiiciat fretum, metu Scyllae et Charybdis;  sed deflexo ad occasum cursu Siciliam circumeat.  Igitur relicta Epiro, Tarentum, quae in vicina Italiae ora est, et Siciliae partem Aetnae monti proximam praetervectus.  Hinc supplicem recipit Achemenidem, socium Ulyssis, ab eoque de feritate Cyclopum edoctus, observatis omnibus Heleni praeceptis, tandem Deparnum, occidentalem Siciliae portum, obtinet, ubi moritur Anchises.  Atque hinc media aestate solvens Aeneas in Italiam, tempestate in Africam eiicitur.  Et hic finis est narrationis.

(verba 250)

Liber IV:
Dido amores in Aenam suos Annae sorori aperit.  Eiusque consilio animum adiicit ad nuptias Iuno, ut Aeneam ab Italia deducat, agit cum Venere de conciliandis inter utrumque nuptiis.  Aeneas ac Dido venatum abeunt, subortaque Iunonis artibus tempestate, confugiunt in antrum.  Ibidemque falsum illud infaustumque coniugium perficitur.  Iarbas, Getulorum rex, Iovis Ammonis filius, Didonis procus, advenam sibi praeferri indignans, apud Iovemm graviter queritur.  Iupiter, et eius precibus et fatis urtentibus adductus, Mercurium ad Aeneas mittit, qui eum abire in Italiam iubeat.  Parat clam Aeneas omnia ad navigationem necessaria;  quod suspicata Dido, precibus et lachrymis deterrere eum ab incepto, tum per se, tum per sororem conatur.  Aeneas, iterum a Mercurio in somnis admonitus, nocte intempesta anchoras solvit.  Dido doloris impatiens, extructam simulatione sacri magici pyram conscendens, ipso Aeneae gladio sibi vitam adimit.

Unus hic e libris omnibus plurimum artis habet ac suavitatis, motusque animi tenerrimos quosque ac violentissimos;  praesertim in octo Didonis orationibus, quibus:

I.
Sorori amorem aperit, v. 9
II.
Dissuadet Aeneae profectionem, v. 305
III.
Eidem multa exprobrat, et multa comminatur, v. 365
IV.
Sororem adhibet apud Aeneam conciliatricem, v. 416
V.
Desperatis omnibus, specie sacri magici, moriendi consilium sorori dissimulat, v. 478
VI.
Secum ipsa noctu varia consilia agitat, v. 534
VII.
Fugientum Troianorum aspectu extremum furit, v. 590
VIII.
Stricto ense sibi imminens in verba novissima erumpit, v. 651
Accusant Virgilium aliqui, quod ex Argonauticis Apollonii libro 4 multa decerpserit;  quos damnat Scaliger:  neque convenit argumentum, nisi hoc uno, quod hospitem hic Dido, illic Medea, suum ament.  At nihil admodum, praeter comoparationes pauculas, inde excerptum est, qualia etiam nonnulla ex Calypsus et Ulyssis amoribus, Ody. lib. 5 tum ex Euripidis Medea et Hyppolyto, et Catulli carmine de Pelei nuptiis, excerpta sunt.

(verba 283)

Liber V:
Aeneas, e Libya in Italiam navigans, deflectere in Siciliam vi tempestatis cogitur;  ubi ab Aceste Troiano benevole exceptus;  patri, quem illic superiore anno mors abstulerat, anniversarium celebrat sacrum, ludosque quattuor, cursum navalem, ac pedestrem, caestuum pugnam, sagittarum eiaculationem, quibus addit Ascanius equestrem decursum.  Interim Troianae mulieres, Iunonis impulsu, hortatu Iridis, taedio navigationis, incendunt naves;  quarum quattuor exuruntur, ceterae immissa a Iove pluvia servantur.  Quare suadet Aenea Nautes, ut avecto secum iuvenum flore, senes ac mulieres i Sicilia relinquat.  Firmat id consilium Anchises in somnis.  Idemque suaded Aeneae ut appulsus in Italiam adeat Sibyllam;  eaque duce descendat ad inferos, ubi posterorum seriem et eventus docebitur.  Paret Aeneas patris monitis, et condita in Sicilia urbe Acesta, Neptuno per Venerem conciliato, solvit in Italiam;  quo in curso Palinurus navis gubernator dormiens in mare excutitur.  Delineatus est hic liber ad exemplum libri Iliad. 23 ubi ludi ab Achille ad tumulum Patrocli celebrantur.

(verba 148)

Liber VI:
Reppulsus Aeneas in Italiam ad Cumas, petit antrum Sibylla Deiphobes.  Dumque varia Phoebo in templo descripta contemplatur, iubetur victimas caedere. Peractisque sacrificiis, consulit Sibyllam de futuris eventibus, deque decensu ad inferos.  Sibylla tria respondet:  Bellum ab Italis instare gravissimum;  ramum aureum, inventu perdifficilem, adeunti inferos parandum esse;  denique unum ex amicis in litore mortem interim obisse.  Redit Aeneas ad suos, mortuum Misenum reperit;  huius extruendo rogo dum exciditur sylva, columbae, aves Veneris, ad auream arborem Aeneam deducunt.  Hic igitur funere perfunctus, nocturnisque sacrificiis ad Avernum antrum inferorum numina veneratus, ad inferos Sibylla duce descendit.  Vidit illic:

I.
In vestibulo, monstra varia.
II.
In ripa fluviorum infernorum, umbras defunctorum aditum petentes;  inque iis, Orontem, Palinurum.
III.
In ipso flumine, Charonia portitorem, quem, secum de aditu rixantem, aurei rami conspectu demulcet.
IV.
In limine, Cerberum, canem, quem sopit obiecta offa.
V.
Ultra limen, sedes varias, quas incolebant:
  1. Infantes
  2. Iniusta morte damnati
  3. Propria manu perempti
  4. Amantes, in quibus Dido
  5. Bellatores, inter quos Deiphobus, alique Troiani et Graeci duces
VI.
Ad sinistram, eminus carcerem vidit impiorum poenis destinatum, quem locum adire non possit;  a Sibylla varia variorum supplicia edocetur, Gigantum, Salmonei, Lapitharum, Ixionis, Thesei, &c.
VII.
Ad dextram verso itinere, pervenit ad Elysios campos, ubi multos heroum nactus, a Musaeo de loci incolarumque conditione, deque Anchisa, certior factus;  in ipsum Anchisen incidit.
VIII.
Anchises multa de animarum natura iuxta Pythagorae documenta praefatus, clarissimum quemque posterorum ad usque Augustum ei ostendit.
IX.
Denique perlustratis omnibus, per eburneam somni portam Aeneas ad suos revertitur, et e Cumano litore, ad Caietanum navigat.
(verba 260)

Liber VII:
Aeneas e Cumano litore ad occidentem provectus, tumulata in Auruncorum litore Caieta nutrice sua praetergressus montem Circaeum, Circes habitatione et veneficiis infamem, ad ostia Tyberis appellitur.  Tunc Latinus illinc Aboriginibus imperabat.  Huic unica erat filia Lavinia, Fanni oracuis destinata externo marito, Amatae tamen matris voluntate promissa Turno Rutulorum regi.  Mittit Aeneas oratores Laurentum, in urbem Latini regiam.  Latinus Aeneam non modo in socium, sed, oraculi memor, in generum admittit.  Interim Iuno, prosperis Troianorum rebus offensa, evocat Alecto ex inferis.  Alecto promum Amatam Latini uxorem ita concitat, ut illa Bacchi sacra simulans filiam abscondat in montibus.  Turnum deinde furiis iisdem agit in bellum;  et Troianos Latinosque invicem committit, occiso per Ascanium cervo, qui Tyrrhei pastoris regii filiae erat in deliciis..  Omnibus bellum frementibus, Latinus unus obstitit;  tamen Iunone ipsa belli portas aperiente, rem fatis permittere cogitur.  Confluunt ad Turnum ex omnibus Italiae partibus auxilia:  Mezentius, eiusque filius Lausus, cum Agyllinus;  Catillus et Coraas, cum Tyburtinus;  Caecullus cum Praenestinis;  &c.

(verba 158)

Liber VIII:
Turnus Venulum ad Diomedem mittit, ut eum ad belli societatem alliciat.  Aeneas, Tyberini fluvii monitu, iter eodem consilio suscipit ad Evandrum, qui ex Arcadia profugus in Palation monte consederat.  Evander, sacris Herculis tum intentus, Aeneam iisdem adhibet.  Eorum originem edocet, victoriam scilicet Herculis de Caco, regionis illius insigni olim praedone.  Tum Aeneam quadringentorum equitum subsidio iuvat.  Iisdem Pallentem filium praeficit.  Aeneam ad Tyrrhenos, expulso Mezentio, regem poscentes, cum certa regni auxiliique spe dimittit.  Aeneas postridie parte altera copiarum secundo flumine ad suos remissa, cum altera Tyrrhenos adit.  Interim Venus arma Aenea suo defert, a Vulcano fabricata:  clypeum imprimis, in quo Aeneas res praeclare olim gerendas a Romanis posteris mira arte coelatas admiratur.  Praecipuus eo in opere locus est Augusto, cuius egregiam de Antonio et Cleopatra Aegypti regina vectoriam, triplicemque triumphum fulgentius poeta describit.

(verba 133)

Liber IX:
Aenea conquirendis auxiliis apud Arcadas ac Tuscos occupato, Turnus admonetur a Iunone per Iridem, ut in castrensia novae Troiae munimenta impetum faciat.  Troianis, ex Aeneae praescripto non egredientibus ad pugnam, Turnus eorum naves, oppidi lateri admotas, parat incendere;  sed illae, cum ex Idaeae sylvae materia fabricatae olim fuissent, Idaeae matris beneficio mutantur marinas in Nymphas.  Tum nocte imminente, circa oppidum excubiae disponuntur.  Interim Troiani, de revocando per nuntios Aenea soliciti, dum inter se consultant, Nisus et Euryalus, par nobile amicorum, ultro suscipiunt hanc provinciam.  Laudati ab Ascanio, dimissique, caedem Rutulorum noctu magnam faciunt.  Eorumque spoliis induti dum pergunt porro, a Latinis equitibus obviis occiduntur.  Capita hastis affixa, et in castris erecta, agnoscuntur procul a Troianis, et ingentem in oppido luctum excitant, praesertim matris Euryali.  Turnus oppugnationem mane instaurat.  Ascanius Numanum insolentius illudentem, emissa e muris sagitta configit.  Quo successu elati, Pandarus et Bitias portas recludunt, et Rutulos subeuntes magna strage propellunt.  Turnus facto impetu tandem irrumpit, sed clausis portis, hostium multitudine circumventus, paulatim recedit in eam oppidi partem quam Tyberis alluebat, et ut erat armatus in flumen desiliens ad suos natatu revertitur.

(verba 182)

Liber X:
Iupiter advocato Deorum concilio, frustra conatus Iunonem ac Venerem in concordiam adducere, de Troianorum Rutulorumque rebus inter se dissidentes.  Pronunciat se neutrarum partium fore, sed fatis omnia permissurum.  Rutuli ad oppugnandum, Troiani ad defendendum urbem redeunt.  Aeneas, dies aliquot in Etruria commoratus, collectis inde auxiliis, ad suos redit, triginta navium classe auctus.  Nymphas, e suis navibus eam in speciem paulo ante transformatas in itinere obvias habet.  Ab iis de suorum periculo certior factus;  sub primam lucem provectus in conspectum hostium, exercitum in litus exponit.  Occurrunt Rutuli:  commissoque gravi certamine, Pallas a Turno occiditur;  cuius necem cum ulcisceretur Aeneas magna strage, et Ascanius eruptione facta copias paternis addiunxissit.  Iuno Turnum praesenti periculo eripit, obiecta illi falsa Aeneae imagine;  quam ille fugientem ad usque navem dum sequitur, retinaculis a Iunone ruptis, ad litora Ardeae proxima vi tempestatis abripitur.  Mezentius pugnae pro Turno succedens, et filius Mezentii Lausus, ab Aenea occiduntur.

(verba 148)

Liber XI:
Postera die victor Aeneas de spoliis Mezentii trophaeum Marti eregit.  Pallantis mortui corpus magno apparatu ad Evandri urbem remittit, ubi summo patris luctu excipitur.  Latini oratores duodecim dierum inducias ab Aenea obtinent, et interim uterque exercitus cadavera suorum supremis honoribus prosequitur.  Venulus, e Diomedis urbe redux, nullum inde spem esse auxilii, Latinis refert.  Latinus rex, ea spe destitutus, convocato concilio, legatos ad Aeneam de pacis conditionibus mittendos censit.  Addit Drances huic regis sententiae multa in Turnum belli auctorem convitia;  quae Turnus amare, sed animose refellit.  Paratum se professus singulari cum Aenea certamine commune periculum redimere.  Iis ita rixantibus nuntiatur, Troiani exercitus expeditos equites planis itineribus Laurento imminere, Aeneam cum reliquis copiis per loca montibus impedita eodem contendere.  Turnus cognito Aeneae consilio suas etiam copias bifariam dividit.  Equites sub Camilla et Messapo troianis equitibus opponit.  Ipse cum ceteris montium angustias occupat, ut Aeneam opprimat insidiis.  Diana mortem Camillae praevidens, cum eam impedire non possit, saletm ultione providet:  dimissa e caelo Nympha Opi, quae percussorem illius interimat.  Commisso equestri proelio Camilla ab Arunte occiditur, Aruns ab Opi.  Camillae nece consternati Rutuli fugam arripiunt.  Cuius calamitatis nuntio ad Turnum perlato, is relictis, quas insederat, angustiis, auxilio suorum accurrit.  Eodem subsequitur Aeneas.  Imminente iam nocte castra utrique ante urbem collocant.

(verba 206)

Liber XII:
Fractis gemina pugna Latinis, Turnus cum Aenea singulari certamine dimicare statuit.  Solemni sacramento conditiones certaminis foedusque a Latino, Aenea, Turnoque sancitur.  Foedus a Iuturna, Turni sorore, Iunonis impulsu disturbatur.  Primusque Tolumnius, falso augurio victoriam suis pollicitus, Troianos invadit.  Aeneas sagitta vulneratus excedere cogitur e proelio, quo absente maximam stragem Turnus edit.  Venus dictamno oherba vulnus Aeneae sanat.  Is, refectis viribus, reversus ad pugnam Turnum nominatim vocat.  Sed cum Iuturna, excusso Turni auriga Metisco, currum eius moderaretur, et ab Aeneae occursu detorqueret, ne congredi simul possent.  Aeneas admoto ad urbis moenia exercitu, in propugnacula ignem coniicit.  Hinc Amata, Turnum occisum rata, laqueo vitam sibi adimit.  Turnus, ne urbs in hostium potestatem veniret, ad singulare certamen redit.  Pugnant Aeneas et Turnus.  Aeneas victor, cum Turni iugulo immineret, iamque ipsius precibus motus ad misericordiam deflecteret:  viso in eius humeris Pallantis balteo, repente exardescit, hostemque interficit.

Neo-Latin The Latin Library The Classics Homepage