S. Quidnam lex apud nos est?

M. De qua lege interrogas?

S. Estne aliquid quo lex a lege secundum quod lex est, differt? Adverte plane quid quaeram. Sic enim interrogo, ac si dicam, quid est aurum: et si tu eodem modo de quo auro quaeram roges, haud recte te percontari censere. Neque enim aurum ab auro, qua aurum, neque lapis, qua lapis, a lapide quicquam differt: eodemque modo lex a lege nil discrepat, sed omnes idem sunt. Etenim lex unaquaeque illarum similter est, nec una magis et alia minus. De hoc ipso igitur universo, quid lex est, generatim interrogo: Quod si in promptu nunc habes, explica.

M. Et quid aliud lex o Socrates esset, quam lege recepta et approbata?

S. An sermo tibi videtur ea esse quae sermo dicuntur, vel visus quae videntur, vel auditus quae audiuntur? aut aliud sermo, aliud pronunciata, aliud visus, aliud visa, et auditus similiter atque qudita, necnon lex aliud, alid lege recepta? Sicne, an aliter tibi videtur?

M. Sic utique.

S. Non ergo lex est, quae lege recepta.

M. Non videtur.

S. Quid itaquesit lex, in hunc modum consideremus. Si quis de iis quae modo diximus, perconteur dicens: postquam visu asseritis quae videntur percipi: quid est visus quo illa percipiuntur: responderemus utique esse sensum huiusmodi qui per oculos colores declarat: et de auditu interrogati, sensum qui per aures vocem haurit. Eodemque pacto si roget, postquam lege legitima constituuntur, quid est lex qua recepta recipiuntur, utrum sensus aliquis, vel declaratio, quemadmodum quae discuntur, declarante scientia compraehenduntur, et inveniuntur inventione monstrante: quemadmodum salubria et noxia medicina monstrantur: quae vero dii cogitant, ut vates ferunt, divinandi facultate noscuntur. Vaticinium namque rerum talium inventio est: an non?

M. Prorsus.

S. Quae horum praecipue legem esse praesumimus? institutane ista atque decreta?

M. Mihi quidem videntur.. Quid enim aliud quispiam legem esse dixerit? Ex quo apparet id totum quod rogabas, legem civitatis institutum esse.

S. Opinionemne civitatis legem vocas?

M. Equidem.

S. Et forte recte loqueris: forsitan vero in hunc modum melius intelligemus. Aliquos sapientes vocas?

M. Voco.

S. Nonne sapientes sapientia sapientes sunt?

M. Ita.

S. Et iusti iustitia iusti?

M. Prorsus.

S. Ergo et legitimi lege legitimi?

M. Nempe.

S. Iniqui autem iniquitate iniqui?

M. Certe.

S. Legitimi vero iusti?

M. Ita.

S. Iniqui autem iniusti?

M. Iniusti.

S. An non pulcherrimum quiddam lex atque iustitia?

M. Sic est.

S. Turpissimum vero iniustitia atque iniquitas?

M. Turpissimum.

S. Et illud quidem civitates, ac reliqua omnia servat, hoc autem pervertit atque corrumpit?

M. Ita.

S. Ergo legem oportet, ut pulchrum aliquid cogitare, et ut bonum quaerere.

M. Quidni?

S. An non institutum civitatis legem esse diximus?

M. Diximus.

S. Nonne decreta quaedam bona, nonnulla etiam mala sunt?

M. Sunt certe.

S. Lex tamen mala non erat.

M. Non certe.

S. Non igitur ita simpliciter asserendum est, legem civitatis institutum esse.

M. Nequaquam mihi videtur.

S. Neque enim congruit iniquam constitutionem legem esse.

M. Non.

S. Verumtamen opinio quaedam lex mihi quoque videtur: cumque prava opinio minime sit, an non perspicuum est, si quidem est opinio, probam opinionem esse?

M. Constat.

S. Proba vero opinio, nonne vera opinio est?

M. Est.

S. At opinio vera veritatis inventio.

M. Certe.

S. Lex itaque veritatis inventio esse vult.

M. At quomodo, o Socrates, si lex veritatis inventio est, non iisdem semper legibus circa eadem utimur, cum rerum veritas inventa sit?

S. Nihilominus lex veritati, inventio esse vult. Quod si non iisdem, ut videtur, legibus homines utuntur, non semper veritatem, quam lex expetit, reperire possunt. Sed age videamus, an hinc nobis liquidius pateat, sive iisdem semper, sive alias aliis vivamus legibus, et num cuncti homines eiusdem, aut aliis alii.

M. Verum neque id cognitu difficile est, o Socrates, quod neque iidem semper eisdem, nec alii semper aliis legibus vivunt, Neque enim leges nostrae hostia humana sacrificare permittunt, sed nefarium est: apud Carthaginenses autem iustum sanctumque habetur, adeo, ut eorum nonnulli Saturno filios litent, quod ipse forsitan audivisti. Nec modo Barbari homines diversas ac nos leges sequuntur, verumetiam qui Lyciam incolunt: illi Athamatis successores qualia sacra offerunt, quum tamen Graeci sint? Nos quoque audivisti quales quondam leges circa inferias servaverimus, hostias iugulantes antequam efferetur cadaver, praeficasque accersentes. Et qui iis antiquiores, defunctos etiam domi sepeliebant, quorum nos his temporibus nihil omnino servamus. Innumerabilia praeterea huiusmodi exempla referre possemus. Latissimus enim demonstrandi campus est, quod nec nos iisdem semper nobiscum, nec homines invicem legibus vitam agunt.

S. Nil mirum est, o vir optime, si tu recte loqueris, me vero id latuit. Verum donec ipse per teipsum quae tibi videntur, prolixa oratione narrabis, egoque rursus idem faciam, nunquam, ut arbitror, consentiemus. At si communis disceptatio proponatur, forsitan congruemus: itaque si id vis, interrogans ipse me, communiter una mecum considera: sin autem respondere mavis, responde.

M. Volo equidem, o Socrates, ad quodcunque libuerit respondere.

S. Age igitur, num iusta putas iniusta, iniusta vero duntaxat iniusta?

M. Equidem quae iusta sunt, iusta: necnon iniusta, quaecunque iniusta sunt.

S. An non quemadmodum hic, sic et ubique gentium existimatur?

M. Ita.

S. Et apud Persas nonne?

M. Et apud Persas.

S. An non et semper?

M. Et semper.

S. Utrum quae plus trahunt, graviora hic censentur: quae minus leviora: vel huius oppositum?

M. Non, immo plus trahentia graviora, minus trahentia leviora.

S. Num et in Lycia, et Carthagine idem?

M. Idem.

S. Pulchra quippe ut videtur, ubique pulchra putantur: turpia contra, turpia: non autem pulchra turpia, vel turpia pulchra.

M. Ita est.

S. Nonne per omnia generatim quae vera sunt, esse censentur: non autem quae minime vera, tum apud nos, tum apud homines universos?

M. Videtur.

S. Ergo quisquis a vero aberrat, a legitimo quoque aberrat.

M. Secundum rationem tuam, o Socrates, eadem legitima semper et inter nos, et inter caeteros esse videntur. At cum nos animadverto absque fine quotidie leges sursum deorsumque mutantes, fidem tibi habere non possum.

S. Forte non percipis, quod haec transposita eadem perseverant. Caeterum sic ipsa mecum intuere: librumne unquam de curatione morborum aliquem nactus est?

M. Equidem.

S. Nostin' cuius artis libet ille sit?

M. Novi quod medicinae.

S. Medicos vocas qui haec sciunt?

M. Voco.

S. Qui sciunt, eadem de eiusdem, an diversi diversa constituunt?

M. Eadem.

S. Utrum Graeci soli cum Graecis, aut etiam Barbari, et secum et cum Graecis de iis quae sciunt, conveniunt?

M. Necesse est omnino eadem de iis quae sciunt Graecos Barbarosque censere.

S. Probe respondisti, sed nonne et semper?

M. Et semper.

S. Nonne medici circa valetudinem conscribunt, quae esse censent?

M. Immo.

S. Scripta igitur medicorum leges medicorum sunt?

M. Sunt.

S. Et geometrica scripta geometrarum leges?

M. Certe.

S. Quorum sunt scripta constitutionesque de cultu hortorum?

M. Horticultorum.

S. Hae igitur leges horticultoriae sunt?

M. Ita.

S. Eorum qui hortis praeesse sciunt?

M. Quidni?

S. Sciunt autem horticultores?

M. Nempe.

S. At quorum sunt de condimentis obsoniorum scripta atque instituta?

M. Coquorum.

S. Coquorum igitur hae leges sunt?

M. Sunt.

S. Eorum videlicet, qui praeparandis obsoniis praeesse sciunt.

M. Procul dubio.

S. Sciunt haec, ut aiunt, coqui?

M. Sciunt. Age igitur, dic quorum sunt conscripta, et instituta de civitatis gubernatione. An non eorum qui administrandis reipublicae periti sunt?

M. Apparet.

S. Num alii quidam praeter civiles atque regios homines id noverunt?

M. Isti soli.

S. Civilia ergo conscripta haec sunt, quae homines regum bonorumque virorum decreta nominant.

M. Vera narras.

S. Qui sciunt, haud alias aliud de iisdem rebus statuunt?

M. Non certe.

S. Non igitur alia atque alia legitima sunt.

M. Nequaquam.

S. Si quos dissentientes mutantesque viderimus, num scire illos, an ignorare dicemus?

M. Nescire.

S. An non, quod in singulis rectum est, id in singulis legitimum nuncupandum? Ut pote quod secundum rationem medici fit, vel coqui, vel horticultoris, id in eis legitimum?

M. Absque dubio.

S. Contra vero, quod minime rectum, haud amplius legitimum appellandum?

M. Haud amplius.

S. Illegitimum itaque sit.

M. Necessarium est.

S. Quamobrem in constitutionibus de iustis atque iniustis, et universe de civitatis ordine et gubernandi ratione tractantibus quodcunque rectum est, regia lex existit: non rectum vero, nequaquam lex regia: quia scientia deest, esse videtur, quippe cum illegitimum sit.

M. Sic est.

S. Probe igitur confessi sumus legem ese veritatis inventionem?

M. Apparet.

S. Praeterea et hoc ad idem consideremus: quis spargendorum in terram seminum peritus est?

M. Agricola.

S. Hic utique convenientia semina unicuique solo distribuit.

M. Sane.

S. Agricola igitur in iis legislator beonus est, iusque leges et ad ista distributionis rectae.

M. Verum.

S. Quis in ipsis ad harmonaim pulsationibus bonus legis conditor est, ac pro dignitate impertit, et cuius leges rectae?

M. Tibicen et citharista haec agunt. Qui ergo in iis maxime legitimus est, is maxime tibicen.

M. Ita.

S. Quis optime corporibus alimenta accomadate potest, nonne qui congrua cuique adhibere novit?

M. Is ipse.

S. Huius partitiones institutionesque optimae: et quicunque circa haec legitimus maxime, is legiis conditor optimus.

M. Prorsus.

S. Quis iste?

M. Paedotriba.

S. Is humani corporis gregem pascere optime novit?

M. Sane.

S. Ei vero qui pecudum gregem pascere novit, quod nomen est?

M. Pastor.

S. Pastoris itaque leges ovibus optimae.

M. Optimae.

S. Et bubulci bobus.

M. Etiam.

S. At cuius potissimum leges animis hominum optimae sunt? an non regis?

M. Regis.

S. Bene dicis: sed num referre potes, quis e priscis hominibus legum circa tibiarum inflationem conditor optimus extitit? forte non tenes, visne tibi memorem?

M. Valde.

S. Marsya, et quem ille maxime amavit Olympus Phrygius.

M. Vera loqueris.

S. Horum sane tibicines harmoniae divinissimae sunt, et solae concitant audientes, qui potissimum Deos qui usui sunt ostendunt, ac solae in hunc usque diem ut pote divinae perstiterunt.

M. Vera haec sunt.

S. Quis autem ex antiquis regibus legis conditor optimus fuisse fertur, cuius adhuc tanquam divinae institutiones extent?

M. Nequaquam teneo.

S. An nescis, quae Graecorun gentes antiquissimis legibus utantur?

M. Forte Lacaedemonios et Lycurgum Lacaedaemoniorum legum latorem dicis.

S. At haec instituta nondum forte trecentos annos, vel paulo plures impleverunt, sed legum earum praecipuae unde venerunt, nosti?

M. Ex Creta ferunt.

S. Isti itaque ex Graecis omnibus antiquissimis legibus vivunt.

M. Verum.

S. Scis qui apud eos praestantissimi reges extiterint? Minos videlicet et Rhadamanthus Iovis et Europae filii, quorum hae leges sunt.

M. Rhadamanthum quidem, o Socrates, iustum virum fuisse tradunt, Minoem autem agrestem, durum atque iniustum.

S. Atticam, o vir optime, ac tragicam fabulam refers.

M. Nonne haec de Minoe circunferuntur?

S. Non tamen Homerus, aut Hesiodus ista testantur, quanquam locupletiores admodum testes sunt, quam cuncti tragici, quorum testimonio talia loqueris.

M. Et quid isti de Minoe tradunt?

S. Dicam, ne tu, ut alii multi, impia loquaris. Nihil enim hoc magis impium est. Etenim primo cavendum est, ne quid in Deum, aut verbo, aut opere, aliquando peccemus deinde ne quid adversus divinos homines. Quin diligenter cavere decet, quoties virum aliquem laudaturus, aut vituperaturus es, ne aberres. Atque huius gratia in primis cavendum est, ut bonos ac malos homines dignoscamus. Deus quippe nimium indignatur, quoties quispiam illius similem improbat, aut probat dissimilem. Dei vero similis est vir bonus. Neque lapides ac ligna, avesque atque serpentes sacra existimes, homines vero nequaquam. Immo sacratissimum omnium est vir bonus, prophanissimum contra vir malus. Et nunc iam quemadmodum Homerus Hesiodusque Minoem ipsium extollunt, hac de causa referam, ne amplius homo ipse ex homine natus, adversus heroa Iovis filium perperam obloquaris. Nam Homerus ubi de Creta mentionem faceret, quod esset admodum populosa, et in ea nonaginta urbes, inter illas, inquit, est Gnosos ampla civitas, in qua Minos regnavit, novem annos magno cum Iove collocutus. Tanta est haec in Minoe Homeri laus paucis verbis explicata, ut nunquam pari laudatione heroum quenquam extulerit. quod enim Iupiter sophista est, eaque ars praeclarissima, quum alibi saepenumero, tum hoc in loco, vel maxime patefacit. Nam Minoem annos novem cum Iove colloquutum inquit, ad eumque disciplinae gratia proficisci solitum, quasi Iupiter sophista sit. Quod autem tanto munere, hoc est ab Iove eruditum esse, alium heroa nullum Homerus affecit, mira quaedam laus existimanda est. Qinetiam in Odyssea ubi funus describitur, Minoem mortuorum animas iudicantem, aureum sceptrum tenentem induxit. Rhadamanthum vero neque hic, neque alibi iudicantem, aut cum Iove colloquentem inducit. Quamobrem ab Homero prae caeteris omnibus Minoem honoratum assero. Etenim quum Iovis sit filius, quod ab illo duntaxat sit eruditus, non habet magnam laudem. hoc nempe carmen illud significat, Minos regnavit novem annos, magno cum Iove colloqui solitus. Minoem videlicet cum Iove annos novem in sermonibus congressum. oaroi namque sermones sunt, oaristês autem est in sermonibus congrediens. Minos itaque annos novem Iovis antrum erudiendus accessit. Unde et didicit, et docuit inde caeteros, quae ab Iove novem annis acceperat. Nec tamen desunt qui oaristên aliter exponant, compotatorem, comessatoremque, et collusorem Iovis. Verum ex hoc maxime istos non recte exponere coniicere possumus, quod nulli vel Graeci, vel Barbari symposiis, id est, compotationibus, atque eiusmodi ludis abstinent praeter Cretenses, atque Lacedaemonios, qui a Cretensibus didicerunt. In Creta praeterea inter caeteras Minois ipsius leges haec extat, Ne invicem compotetis ad ebrietatem. Constat autem eum quae honesta censebat, civibus suis observanda Creta per omne tempus est felix, ac etiam Lacedamon, ex quo iis legibus, ut pote divinis, uti coepit. Rhadamanthus autem vir quidem bonus extitit, a Minoe siquidem instructus erat: nec tamen regiam disciplinam omnem, sed regi tantum ministrare in iudiciis didicit: unde iudex bonus apellatus est. Eo plane veluti legum custode per urbem usus est Minos, ad reliquam vero Cretam custode Talo. Talos enim ter quotannis pagos omnes lustrabat, leges eorum observaturus, tabulis aereis leges insculptas circumferens: unde aereus nominatus est. Hesiodus praeterea similia quaedam in ipsum Minoem intulit. Nam cum nominis illis mentionem fecisset, inquit: Qui mortalibus regibus praestitit, pluribusque gentibus imperavit, Iovis sceptrum habens, quo civitates regebat. Hic item sceptrum Iovis nihil aliud vocat, quam Iovis doctrinam, qua Cretam omnem moderabatur.

M. Quam igitur ob causam, o Socrates, fama haec inter homines diffusa est, Minoem ipsum rudem, durumque hominem extitisse?

S. Ob quam et tu, o vir optime, et unusquisque alius cui bona existimatio curae est, si modo sapitis, diligenter cavere debetis, ne poeticum hominem infensum aliquem habeatis. Poetae quippe vim maximam in utranque partem, et ad laudandum et vituperandum habent. Qua in re profecto Minos deliquit, cum huic urbi bellum indiceret, quae cum caeteris sapientibus plurimis, tum vel maxime poetis omnis generis, ac tragicis praesertim referta est. Tragoedia vero hic est antiquissima, nec ut plerique putant a Thespide aut a Phrynicho sumpsit initium: sed si perscrutari volueris, reperies tragediam longe antiquius huius civitatis inventum. Haec autem ex universa poesi populum vehementer oblectat atque allicit auditores, qua nos Minoa ferientes, ulti sumus: sed et huius gratia tributa illa pendere nos coegit. In hoc igitur deliquit Minos, cum nos lacesseret, ex quo evenit quod ipse quaeris, ut infamis evaderet. Quoniam quod vir bonus, atque legitimus, ut supra diximus, et excellens pastor populi fuerit, leges eius argumento sunt, quae immutabiles perseverant, ut pote vera civitatis gubernatione reperta.

M. Verisimilem rationem, o Socrates, invenise videris.

S. Nonne igitur, si vera loquor, videntur tibi Cretenses Minois Rhadamanthique cives antiquissimis legibus uti?

M. Videntur sane.

S. Isti ergo priscorum omnium legum latores excellentissimi fuerunt, hominumque pastores, quemadmodum et Homerus bonum exercitus ducem pastorem populi nuncupat.

M. Prorsus.

S. Age itaque per Iovem amicabilem, si quis bonus legislator et hominum pastor vos roget, circa corporis valetudinem, quid corrpori adhibet ut bonam valetudinemtueatur? responderemus utique recte ac breviter, quod nutrimentum et exercitium, tum intendens, tum remittens, atque ita corpus componens.

M. Probe.

S. Si posthac iterum idem legislator bonus, et hominum pastor ex nobis quaerat, quidnam animae adhibens atque impertiens meliorem efficit? quid nos potissimum respondebimus, ut minus de nobis ipsis deque aetate nostra erubescamus?

M. Quid dicam nescio.

S. At turpe nimium utriusque nostrum animis est si quae sibi ipsis bona, malave sunt ignorare, quae vero ad corpus, et ad alia pertinent, cognoscere videantur.