Quum forte ego et Eryxias Stiriaeus in porticu Iovis Liberatoris deambularemus, ad nos Critias, et Erasistratus Phaeacis Erasistrati fratris filius, venerunt: quorum Erasistratus, qui tunc recens ex Sicilia, illisque locis erat, propius accedens, dixit, Salve, o Socrates. Et tu inquam ego, salve: ecquid novi nobis referas? Maxime: sed vultis, inquit, sedeamus? Adhuc enim sum de via fessus heri Megara profectus. Ita fiat, si videtur. Quid igitur, inquit, primum ex his, quae illic sunt, vultis audire? utrum quae Siculi exerceant, an quo pacto illi erga Rempublicam nostram sint affecti? Nam mihi illi erga nos non aliter esse affecti videntur, quam sint vespae: quae si leviter irritae provocentur, fiunt invictae, donec eas aliquis aggressus funditus extinguat. Sic igitur et Syracusani sunt affecti. Nisi aliquis bellum et quidem ingens gesturus, eo cum maxima classe fuerit profectus, nunquam civitas illa in nostra ditione ac potestate est ventura: sed potius parvis hisce classibus irri tabitur ita, ut nobis quam molestissima sit futura. Nunc vero illi ad nos legatos miserunt, eo quidem (ut mihi videtur) consilio, ut nostra civitatem decipiant. Interea, dum nos ita colloqueremur, ipsi Syracusanorum legati casu advenerunt. Quare nobis Erasistratus unum illorum ostendens, dixit: Ille, o Socrates, Siculorum omnium, et Italorum est ditissimus. Qui vero, inquit, non sit is ditissimus, cui sit ager ita latus, ut dare facultatem possit, si quis agriculturam longe lateque velit exercere: isque talis, qualis alius in tota Graecia non ita facile reperiri posset: cuique alia, quae ad divitias pertiennt, sint separatim, mancipia, equi, aurum, et argentum. Hunc ego, videns eo adductum iam esse, ut plura de hominis opibus dicturus videretur, ita rogavi: Quid Erasistrate? Homo ille qualis tandem esse in Sicilia videtur? Siculorum, inquit, omnium, et Italorum tanto nequissimus videtur esse, et est, quando est et ditissimus: usque adeo, ut si quem Siculorum roges, quemnam nequissimum et ditissimum esse censeat, nemo alium atque illum esse dicat. Hunc ego arbitratus non parvis de rebus verba facere, sed de his, quae maximae videntur, virtute et divitiis: quaesivi, utrum existimaret ditiorem esse hominem, cui duo sint argenti talenta, an cui sit ager, qui duobus talentis aestimetur. Cui sit ager, inquit, existimo. Hac igitur, inquam ego, ratione, si cui sint pallia, vel stragulae vestes, vel alia quae pluris sint, quam quae illi sunt peregrino, sit et hic ditior. Ista quoque est assensus. Sed si tibi, inquam, aliquis horum daret optionem, utrum velles? Quod plurimi est, inquit. Utro te modo credens ditiorem fore? Hoc. Nunc utique nobis, ut quisque, quae plurimi sunt, possidet, ita ditissimus habendus videtur. Videtur, inquit. Sani igitur, inquam ego, aegris sunt ditiores: si quidem sanitas pluris est quam sint aegri pecuniae. Nullus est enim, qui non malit, parum quid argenti possidens, recte valere, quam Regis magni pecunias habens, aegrotare: manifesto videlicet indicans, sanitatem sibi pluris aestimari. Neque enim praeponeret, nisi maioris esse illam pretij, quam pecunias existimaret. Non sane quidem. Si vero constet, aliud quippiam esse, quod pluris sit, quam sanitas, isne, qui idipsum possideat, sit ditisssimus? Sit sane. Sed si iam nunc aliquis hunc accedens, nos roget, o Socrates, Eryxia, et Erasistrate, potestis mihi dicere, quid sit homini plurimi? id est, cuius possesor optime deliberet, qua ratione commodissime et sua ipsius, et amicorum negotia conficiat? quid hoc esse dicemus? Mihi quidem, o Socrates, homini felicitas esse plurimi v idetur. Nec, male quidem, inquam ego: sed eosne hominum felicissimos possumus existimare, qui quam optime faciant? Possumus, meo quidem iudicio. Nonne igitur illi optime faciunt, qui minimum et in se ipsi, et in alios homines peccant: quique plurima recte gerunt? Maxime quidem. Qui mala igitur, et bona sciunt, et quae facienda, et quae non facienda sunt, nonne ij possunt res rectissime gerere, et minimum peccare? Haec quoque concessit. Nunc omino iam nobis iidem videntur esse et sapientissimi viri, et qui optimi faciunt, et felicissimi, et ditissimi, si quidem sapientia esse plurimi videtur. Esto, inquit, excipiens Erasistratus: sed quae utilitas homini sit, o Socrates, si Nestore quidem sit sapientior: quae vero ad vivendum sunt necessaria, non habeat, cibos, potus, et vestes, et siquid aliud est huiusmodi? Quid hic sapientia prodesse possit? vel quonam ille pacto sit ditissimus, quem nihil mendicitate prohibeat, cuique nihil eorum quae sunt necessaria, suppeditetur? Hic magnum quid dicere videbatur: Sed, inquam ego, nunquid is, qui sap ientiam teneat, si horum sit indigens, hoc, quod dicis, patiatur: siquis vero Pulytionis domum possideat, atque domus auri et argenti sit plena, rei nullius indigeat? At illum, inquit, nihil vetat quam primum ita quidem auctionari, ut pro his, quae possideat, vel ea ipsa, quibus eadem sibi possit comparare, atque adeo statim rebus omnibus abundare. Ita sit, inquam, si quidem contingat, ut sint homines, qui malint domum huiusmodi, quam sapientiam illius habere: verum si sint ij, qui pluris viri sapientiam, et quae ab ea proficiscuntur, faciant, nae multo ille commodius poterit auctionari, si cuius rei indigebit, ob idque volet ipsam, et eius opera vendere. Nam domus quidem usus cum multus est, et necessarius: tum commoda quae ab vitam pertinent, homini magna sunt, si in tali domo potius, quam in parva, et vili casa habitet: sapientiae vero usu haud ita magni fit, et commoda parva videntur, sive sapiens, sive imperitus rerum maximarum sis, quod eam rem homines non modo emere, sed e tiam contemnant: cupressam vero, quae domui sit ornamento, et pentelicos lapides multi quasi egentes et optent, et libenter emant. Si quis igitur sit peritus gubernator, neque medicinam, vel aliam quampiam huiusmodi artem bene et pulchre possit pertractare, hic nulla ex his rebus, quae maxime in divitiis habentur, non erit pretiosiior, vendibliorque. Qui vero possit bene et ipse de se, et de altero deliberare, et constituere, quonam pacto optima faciat, hoc ipsum, quum volet, vendere non poterit? Excipiens autem Eryxias, et tanquam si iniuria affectus fuisset, iratus aspiciens: Tu, inquit, o Socrates, si te verum dicere oporteat, te Callia Hipponici filio ditiorem esse diceres. At quamvis nulla in re maximis te rudiorem, sed sapientiorem esse affirmares, ob id tamen nihilo esse ditior. Fortasse, inquam ego, existimas hosce sermones, quos nunc conferimus, iocosos esse: quod non vere putes ita, ut dicuntur, habere: sed potius talis quibusdam persimileis esse, quos qui ferat, facile possit collusores ita vincere, ut illi amplius non habeant , quid ad eos obiicere possint. Fortasse, inquam, et tu divitibus idem censes, rem quidem ita, ut dicitur, non habere: sed sermones quosdam huiuscemodi esse nihilo magis veros, quam falsos: quos qui dicta homo adversarios ita circumscribat, ut persuadeat, qui sint sapientissimi, eosdem etiam nobis ditissimos esse, atque id ipsum, quum mentiatur ipse, et illi vera dicant. Quin nihil forte mirum sit, hoc persimile esse, ac si duo de literis disputent: atque alter quidem, S, alter vero, A, primam in Socrate literam esse contendat: utrius sermo plus rationis is habeat: eiusne, qui A dicat: an illius, qui S principium esse velit? Tum vero ridens simul, et erubescens Eryxias, et eos, qui aderant, perinde quasi ipse his, quae dicta fuerant, non interfuisset, circunspiciens: Ego, inquit, o Socrates non arbitrabar oportere inter nos sermones eos haberi, quos qui dicat, neque sibi ipse prodesse, neque cuiquam ex his qui praesentes sint, persuadere quippiam possit. Qui enim mortalium unquam, qui modo sapiat, persuaderi possit, qui sapientissimi sint, eosdem nobis ditissimos esse? sed eos potius, quibus, quando de acquirendis divitiis disserimus, ostendi possit, unde id honeste fiat, et utrum sit bonum, an malum. Sit sane, inquam ego, ut dicis. Nos igitur posthac cautius agemus. Et mehercule tu benfacis, qui nos mones. Sed tu ipse, qui novum inducis sermonem quique censes ea, quae prius dicta sunt, nihil ad te pertinere, cur ad dicendum non aggrederis, Virum acquirere divitias bonum, an malum esse videatur? Mihi quidem, inquit, acquirere diviatis esse bonum videtur. Volentem illum adhuc nescio quid dicrere, ita Critias interpellans interrogavit: Dic mihi Eryxia, tune divitias acquirere esse bonum existimas? Insaniam profecto, inquit, si aliter existimem: quum opinor neminem esse qui non idem affirmet. Opinor ego quoque inquit alter neminem esse, quem inducere non possim, ut mecum sentiat, quibusdam hominibus malum esse, divitias acquirere. Quod si bonum prorsus esset, nunquam profecto malum esse aliquibus nostrum manifesto a ppareret. Tunc ego illis dixi: Si quidem vos de hoc dissentiretis, uter vestrum de studio equitandi veriora diceret, hoc est, quonam pacto quis optime equitet, atque ego huiusce rei peritus essem, rogarem vos, ut dissensioni finem imponeretis. Puderet enim me, nisis praesens pro mea virili vois a contentione prohiberem: vel si de alia quapiam re contendentes, inimici ex amicis facti essetis abituri, nisi in eadem re consentiretis. Nunc vero, quum vos de ea re contendatis, qua tota in vita uti sit necesse, magnique referat, utrum res ea ut utilis, an ut inutilis curanda sit: atque haec non parva illa quidem, sed omnium maxima Graecis esse videantur: (quippe quum patres hoc primum filiis mandent suis, ut, quum primum ad eam aetatem pervenerint, qua sibi intelligere videnatur, iam tunc circumspiciant, unde divites fieri possint: propterea quod si quid habes, viges: sin nihil, iaces:) quum haec, inquam, tam valde expetantur, vos vero caetera quidem consentientes, hac de re ta magna di screpetis, pareterea de acquirendis divitiis dissentiatis: nec vos quidem, utrum acquirere divitias nigrum sit, an album: nec utrum leve sit, an grave, sed utrum malum sit, an bonum, et quidem ita, ut inimicitias inter vos suscepturi videamini, si perseveretis de malis et bonis contendere, atque id ipsum, quum et amicissimi, et affines sitis: Ego igitur, quantum est in me, non negligerem, nec inter vos discordes esse permitterem, si ita possem dicere, quomodo res habeat, ut vos a dissensione revocarem. Nunc vero, quando id ego ipse praeterea non possum, vestrumque uterque putat se posse alterum inducere, ut consentiat, paratus sum, quantum possim, opitulari, ut tandem inter vos, quo pacto res habet, conveniat. Tu igitur, inquam, Critias, aggredere, ut es professus, facere, ut consentiamus. At libenter, inquit, hunc ego Eryxiam, quemadmodum coepi, interrogarem. An ipsi homines iusti et iniusti esse videantur. Videntur sane, inquit, et quidem valde. Quid autem iniuste agere? utrum esse tibi malum an bonum videtur? Malum, Homo, qui proximor um uxores argento civitatis, et stupret, atque id ipsum contra mores civitatis et leges, iniustene tibi agere an non, videtur? Iniuste agere. Homo igitur, inquit, iniustus, et cupidus, si dives sit, et argentum possit impendere, facile peccat: sin dives non sit, nec habeat unde impendat, haud ita facile potest, quae cupit, perficere, ob idque minus peccat. Unde fit, ut magis expediat homini non esse divitem, si quidem minus efficiet, quae cupit, quum praesertim flagitiosa cupiat. Aegrotare praeterea utrum malum, an bonum esse diceres? Malum. Quid? videnturne homines quidam esse intemperantes? Videntur. Si melius igitur sit huic huiusmodi homini valetudinis causa, cibo, et potu, caeterisque rebus, quae suaves putantur, abstinere, atque hic propter intemperantiam non possit, utilius omnino sit huic non esse, unde haec suppeditentur, quam magnam rerum neccessariarum abundantiam esse: sic enim ipsi nulla sit facultas peccandi, neque si maxime velit. Sic igitur bene et pulchre disserer e Critias videbatur. Quare Eryxias, nisis qui praesentes erant, esset veritus, nulla re prohiberi potuisset, quin surgens Critiam verberaret, adeo se magna quadam re privatum existimabat, postquam manifesto deprehendit, se prius de acquirendis divitiis non recte sensisse. Verum ego, quum Eryxiam ita esse affectum cognovissem, cavens, ne maior aliqua obiurgatio et contentio fieret: Hunc, inquam, sermonem Prodicus Ceus vir sapiens quum paulo ante in Lyceo haberet, his, qui aderant, ita visus est nugari, ut nemo illorum induci potuerit, ut vera illum dicere crederet. Quin accessit ad eum quidam admodum adolescens, et facetus: qui, quum prope sedisset, coepit illum deridere, et illudere, et mox etiam excitare, volens ab eo rationem eorum quae dicebat, accipere. Qua quidem in re multo plus laudis ille, quam Prodicus, ab auditoribus est consecutus. An eum nobis sermonem, inquit Erasistratus, possis referre? Possim equidem, si memoria repetam. Iam res ita, ut arbitror, fuit. Illum adolescens interrogavit, quonam tandem modo divitias acquirere m alum esse putaret, et bonum. Tunc ille respondens, Eodem quo tu nunc, modo, dixit, Honestis quidem viris, et bonis, hisque, qui ubi nummis uto oporteat, sciunt, bonum, improbis vero, et his qui nesciunt uti, malum. Res autem, inquit, etiam aliae se sic habent. Quales enim sunt, qui utuntur, tales etiam res ipsis fiat, necesse est. Praeclare vero, inquit, mihi Archilochus illud videtur cecinisse.