Sylla Forum statuit Cornelius; hoc Itali urbem
     uocant ab ipso conditoris nomine.
Hic mihi, cum peterem te, rerum maxima Roma,
     spes est oborta prosperum Christum fore.
Stratus humi tumulo aduoluebar, quem sacer ornat
     martyr dicato Cassianus corpore.
Dum lacrimans mecum reputo mea uulnera et omnes
     uitae labores ac dolorum acumina,
erexi ad caelum faciem, stetit obuia contra
     fucis colorum picta imago martyris
plagas mille gerens, totos lacerata per artus,
     ruptam minutis praeferens punctis cutem.
Innumeri circum pueri---miserabile uisu---
     confossa paruis membra ligebant stilis,
unde pugillares soliti percurrere ceras
     scholare murmur adnotantes scripserant.
Aedituus consultus ait: 'quod prospicis, hospes,
     non est inanis aut anilis fabula;
historiam pictura refert, quae tradita libris
     ueram uetusti temporis monstrat fidem.
Praefuerat studiis puerilibus et grege multo
     saeptus magister litterarum sederat,
uerba notis breuibus conprendere cuncta peritus
     raptimque punctis dicta praepetibus sequi.
Aspera nonnumquam praecepta et tristia uisa
     inpube uulgus mouerant ira et metu;
doctor amarus enim discenti semper efybo
     nec dulcis ulli disciplina infantiae est.
Ecce fidem quatiens tempestas saeua premebat
     plebem dicatam christianae gloriae.
Extrahitur coetu e medio moderator alumni
     gregis, quod aris supplicare spreuerat.
Poenarum artifici quaerenti, quod genus artis
     uir nosset alto tam rebellis spiritu,
respondent: 'agmen tenerum ac puerile gubernat
     fictis notare uerba signis inbuens.'
'Ducite', conclamat, 'captiuum ducite, et ultro
     donetur ipsis uerberator paruulis.
Vt libet, inludant, lacerent inpune manusque
     tinguant magistri feriatas sanguine;
ludum discipulis uolupe est ut praebeat ipse
     doctor seuerus, quos nimis coercuit.'
Vincitur post terga manus spoliatus amictu,
     adest acutis agmen armatum stilis.
Quantum quisque odii tacita conceperat ira,
     effundit ardens felle tandem libero.
Coniciunt alii fragiles inque ora tabellas
     frangunt, relisa fronte lignum dissilit,
buxa crepant cerata genis inpacta cruentis
     rubetquc ab ictu curta et umens pagina.
Inde alii stimulos et acumina ferrea uibrant,
     qua parte aratis cera sulcis scribitur,
et qua secti apices abolentur et aequoris hyrti
     rursus nitescens innouatur area.
Hinc foditur Christi confessor et inde secatur,
     pars uiscus intrat molle, pars scindit cutem.
Omnia membra manus pariter fixere ducente
     totidemque guttae uulnerum stillant simul.
Major tortor erat, qui summa pupugerat infans,
     quam qui profuuda perforarat uiscera,
ille leuis, quoniam percussor morte negata
     saeuire solis scit dolorum spiculis,
hic, quanto interius uitalia condita pulsat.
     plus dat medellae, dum necem prope applicat.
'Este, precor, fortes et uincite uiribus annos,
     quod defit aeuo, suppleat crudelitas!'
Sed male conatus tener infirmusque laborat,
     tormenta crescunt, dum fatiscit carnifex.
'Quid gemis?' exclamat quidam, 'tute ipse magister
     istud dedisti ferrum et armasti manus.
Reddimus ecce tibi tam milia multa notarum,
     quam stando, flendo te docente excepimus.
Non potes irasci, quod scribimus; ipse iubebas,
     numquam quietum dextera ut ferret stilum.
Non petimus totiens te praeceptore negatas,
     auare doctor, iam scholarum ferias.
Pangere puncta libet sulcisque intexere sulcos,
     flexas catenis inpedire uirgulas.
Emendes licet inspectos longo ordine uersus,
     mendosa forte si quid errauit manus,
exerce imperium, ius est tibi plectere culpam,
     si quis tuorum te notauit segnius.'
Talia ludebant pueri per membra magistri
     nec longa fessum poena soluebat uirum.
Tandem luctantis miseratus ab aethere Christus
     iubet resolui pectoris ligamina
difficilesque moras animae ac retinacula uitae
     relaxat artas et latebras expedit.
Sanguis ab interno uenarum fonte patentes
     uias secutus deserit praecordia
totque foraminibus penetrati corporis exit
     fibrarum anhelans ille uitalis calor.
'Haec sunt, quae liquidis expressa coloribus, hospes,
     miraris, ista est Cassiani gloria.
Suggere, si quod habes iustum uel amabile uotum,
     spes si qua tibi est, si quid intus aestuas!
Audit, crede, preces martyr prosperrimus omnes
     ratasque reddit, quas uidet probabiles.'
Pareo: conplector tumulum, lacrimas quoque fundo,
     altar tepescit ore, saxum pectore.
Tunc arcana mei percenseo cuncta laboris,
     tunc, quod petebarn, quod timebam, murmuro:
et post terga domum dubia sub sorte relictam
     et spem futuri forte nutantem boni.
Audior, 'urbem adeo, dextris successibus utor,
     domum reuertor, Cassianum praedico.