Innumeros cineres sanctorum Romula in urbe
      uidimus, o Christi Valeriane sacer.
Incisos tumulis titulos et singula quaeris
      nomina: difficile est, ut replicare queam.
Tantos iustorum populos furor inpius hausit,
      cum coleret patrios Troia Roma deos.
Plurima litterulis signata sepulcra 1oquuntur
      martyris aut nomen aut epigramma aliquod,
sunt et muta tamen tacitas claudentia tumbas
      marmora, quae solum significant numerum.
Quanta uirum iaceant congestis corpora aceruis,
      nosse licet, quorum nomina nulla legas.
Sexaginta illic defossas mole sub una
      reliquias memini me didicisse hominum,
quorum solus habet conperta uocabula Christus,
      utpote quos propriae iunxit amicitiae.
Haec dum lustro oculis et sicubi forte latentes
      rerum apices ueterum per monumenta sequor,
inuenio Hippolytum, qui quondam scisma Nouati
      presbiter attigerat nostra sequenda negans,
usque ad martyrii prouectum insigne tulisse
      lucida sanguinei praemia supplicii.
Nec mirere senem peruersi dogmatis olim
      munere ditatum catholicae fidei.
Cum iam uaesano uictor raperetur ab hoste
      exultante anima carnis ad exitium,
plebis amore suae multis comitantibus ibat;
      consultus quaenam secta foret melior,
respondit: 'fugite, o miseri, execranda Nouati
      scismata, catholicis reddite uos populis!
Vna fides uigeat, prisco quae condita templo est,
      quam Paulus retinet quamque cathedra Petri.
Quae docui, docuisse piget: uenerabile martyr
      cerno, quod a cultu rebar abesse dei.'
His ubi detorsit laeuo de tramite plebem
      monstrauitque sequi, qua uia dextra uocat,
seque ducem recti spretis anfractibus idem
      praebuit, erroris qui prius auctor erat,
sistitur insano rectori christicolas tunc
      ostia uexanti per Tiberina uiros.
Illo namque die Roma secesserat, ipsos
      peste Suburbanos ut quateret populos,
non contentus humum celsae intra moenia Romae
      tinguere iustorum caedibus assiduis.
Ianiculum cum iam madidum, fora, rostra, Suburam
      cerneret eluuie sanguinis affluere,
protulerat rabiem Tyrreni ad litoris oram
      quaeque loca aequoreus proxima portus habet.
Inter carnifices et constipata sedebat
      officia extructo celsior in solio,
discipulos fidei detestandique rebelles
      idolii ardebat dedere perfidiae.
Carcereo crinita situ stare agmina contra
      iusserat horrendis excrucianda modis.
Inde catenarum tractus, hinc lorea flagra
      stridere, uirgarum concrepitare fragor,
ungula fixa cauis costarum cratibus altos
      pandere secessus et lacerare iecur.
Ac iam lassatis iudex tortoribus ibat
      in furias cassa cognitione fremens --
nullus enim Christi ex famulis per tanta repertus
      supplicia, auderet qui uitiare animam --
inde furens quaesitor ait: 'iam, tortor, ab unco
      desine, si uana est quaestio, morte agito.
Huic abscide caput, crux istum tollat in auras
      uiuentesque oculos offerat alitibus;
hos rape praecipites et uinctos conice in ignem,
      sit pyra, quae multos deuoret una reos.
En tibi, quos properes rimosae inponere cumbae
      pellere et in medii stagna profunda freti.
Quos ubi susceptos rabidum male suta per aequor
      uexerit et tumidis caesa labarit aquis,
dissociata putrem laxent tabulata carinam
      conceptumque bibant undique naufragium.
Squamea caenoso praestabit uentre sepulcrum
      belua consumptis cruda cadaueribus.'
Haec persultanti celsum subito ante tribunal
      offertur senior nexibus inplicitus.
Stipati circum iuuenes clamore ferebant
      ipsum christicolis esse caput populis:
si rorer extinctum propere caput, omnia uulgi
      pectora Romanis sponte sacranda deis.
Insolitum leti poscunt genus et noua poenae
      inuenta, exemplo quo trepident alii.
Ille supinata residens ceruice: 'quis', inquit,
      'dicitur?' adfirmant dicier Hippolytum.
'Ergo sit Hippolytus, quatiat turbetque iugales
      intereatque feris dilaceratus equis.'
Vix haec ille, duo cogunt animalia freni
      ignara insueto subdere colla iugo,
non stabulis blandius manu palpata magistri
      imperiumque equitis ante subacta pati,
sed campestre uago nuper pecus e grege captum,
      quod pauor indomito corde ferinus agit.
Iamque reluctantes sociarant uincula bigas
      oraque discordi foedere nexuerant:
temonis uice funis inest, qui terga duorum
      diuidit et medius tangit utrumque latus,
deque iugo in longum se post uestigia retro
      protendens trahitur transit et ima pedum.
Huius ad extremum, sequitur qua puluere summo
      cornipedum refugas orbita trita uias,
crura uiri innectit laqueus nodoque tenaci
      adstringit plantas cumque rudente ligat.
Postquam conposito satis instruxere paratu
      martyris ad poenam uerbera, uincla, feras,
instigant subitis clamoribus atque flagellis
      iliaque infestis perfodiunt stimulis.
Vltima uox audita senis uenerabilis haec est:
      'hi rapiant artus, tu rape, Christe, animam!'
Prorumpunt alacres caecoque errore feruntur,
      qua sonus atque tremor, qua furor exagitant.
Incendit feritas, rapit impetus et fragor urget
      nec cursus uolucer mobile sentit onus.
Per siluas, per saxa ruunt, non ripa retardat
      fluminis aut torrens oppositus cohibet,
prosternunt saepes et cuncta obstacula rumpunt,
      prona, fragosa petunt, ardua transiliunt.
Scissa minutatim labefacto corpore frusta
      carpit spinigeris stirpibus hyrtus ager.
Pars summis pendet scopulis, pars sentibus haeret,
      parte rubent frondes, parte madescit humus.
Exemplar sceleris paries habet inlitus, in quo
      multicolor fucus digerit omne nefas,
picta super tumulum species liquidis uiget umbris
      effigians tracti membra cruenta uiri.
Rorantes saxorum apices uidi, optime papa,
      purpureasque notas uepribus inpositas.
Docta manus uirides imitando effingere dumos
      luserat et minio russeolam saniem.
Cernere erat ruptis conpagibus ordine nullo
      membra per incertos sparsa iacere situs.
Addiderat caros gressu lacrimisque sequentes,
      deuia quo fractum semita monstrat iter.
Maerore attoniti atque oculis rimantibus ibant
      inplebantque sinus uisceribus laceris.
Ille caput niueum conplectitur ac reuerendam
      canitiem molli confouet in gremio;
hic umeros truncasque manus et bracchia et ulnas
      et genua et crurum fragmina nuda legit.
Palliolis etiam bibulae siccantur harenae,
      ne quis in infecto puluere ros maneat.
Si quis et in sudibus recalenti aspergine sanguis
      insidet, hunc omnem spongia pressa rapit.
Nec iam densa sacro quidquam de corpore silua
      obtinet aut plenis fraudat ab exequiis.
Cumque recensetis constaret partibus ille,
      corporis integri qui fuerat numerus,
nec purgata aliquid deberent auia toto
      ex homine extersis frondibus et scopulis,
metando eligitur tumulo locus, ostia linquunt,
      Roma placet, sanctos quae teneat cineres.
Haud procul extremo culta ad pomeria uallo
      mersa latebrosis crypta patet foueis.
Huius in occultum gradibus uia prona reflexis
      ire per anfractus luce latente docet.
Primas namque fores summo tenus intrat hiatu
      inlustratque dies limina uestibuli.
Inde ubi progressu facili nigrescere uisa cst
      nox obscura loci per specus ambiguum,
occurrunt celsis inmissa foramina tectis,
      quae iaciant claros antra super radios.
Quamlibet ancipites texant hinc inde recessus
      arta sub umbrosis atria porticibus,
at tamen excisi subter caua uiscera montis
      crebra terebrato fornice lux penetrat.
Sic datur absentis per subterranea solis
      cernere fulgorem luminibusque frui.
Talibus Hippolyti corpus mandatur opertis,
      propter ubi adposita est ara dicata deo.
Illa sacramenti donatrix mensa eademque
      custos fida sui martyris adposita
seruat ad aeterni spem uindicis ossa sepulcro,
      pascit item sanctis Tibricolas dapibus.
Mira loci pietas et prompta precantibus ara
      spes hominum placida prosperitate iuuat.
Hic corruptelis animique et corporis aeger
      oraui quotiens stratus, opem merui.
Quod laetor reditu, quod re, uenerande sacerdos,
      conplecti licitum est, scribo quod haec eadem,
Hippolyto scio me debere, deus cui Christus
      posse dedit, quod quis postulet, adnuere.
Ipsa, illas animae exuuias quae continet intus,
      aedicula argento fulgurat ex solido.
Praefixit tabulas diues manus aequore leui
      candentes, recauum quale nitet speculum,
nec Pariis contenta aditus obducere saxis
      addidit ornando clara talenta operi.
Mane salutatum concurritur: omnis adorat
      pubis, eunt, redeunt solis adusque obitum.
Conglobat in cuneum Latios simul ac peregrinos
      permixtim populos religionis amor.
Oscula perspicuo figunt inpressa metallo,
      balsama defundunt, fletibus ora rigant.
Iam cum se renouat decursis mensibus annus
      natalemque diem passio festa refert,
quanta putas studiis certantibus agmina cogi
      quaeue celebrando uota coire deo!
Vrbs augusta suos uomit effunditque Quirites,
      una et patricios ambitione pari
Confundit plebeia falanx umbonibus aequis
      discrimen procerum praecipitante fide.
Nec minus Albanis acies se candida portis
      explicat et longis ducitur ordinibus,
exultant fremitus uariarum hinc inde uiarmn,
      indigena et Picens plebs et Etrusca uenit.
Concurrit Samnitis atrox, habitator et altae
      Campanus Capuae iamque Nolanus adest,
quisque sua laetus cum coniuge dulcibus et cum
      pigneribus rapidum carpere gestit iter.
Vix capiunt patuli populorum gaudia campi
      haeret et in magnis densa cohors spatiis.
Angustum tantis illud specus esse cateruis
      haud dubium est, ampla fauce licet pateat.
Stat sed iuxta aliud, quod tanta frequentia templum
      tunc adeat cultu nobile regifico,
parietibus celsum sublimibus atque superba
      maiestate potens muneribusque opulens.
Ordo columnarum geminus laquearia tecti
      sustinet auratis suppositus trabibus.
Adduntur graciles tecto breuiore recessus,
      qui laterum seriem iugiter exsinuent,
At medios aperit tractus uia latior alti
      culminis exsurgens editiore apice.
Fronte sub aduersa gradibus sublime tribunal
      tollitur, antistes praedicat unde deum.
Plena laborantes aegre domus accipit undas
      artaque confertis aestuat in foribus
maternum pandens gremium, quo condat alumnos
      ac foueat fetos adcumulata sinus.
Si bene commemini, colit hunc pulcherrima Roma
      Idibus Augusti mensis, ut ipsa uocat
prisco more diem, quem te quoque, sancte magister,
      annua festa inter dinumerare uelim.
Crede, salutigeros feret hic uenerantibus ortus
      lucis honoratae praemia restituens.
Inter sollemnes Cypriani uel Chelidoni
      Eulaliaeque dies currat et iste tibi.
Sic te pro populo, cuius tibi credita uita est,
      orantem Christus audiat omnipotens;
sic tibi de pleno lupus excludatur ouili
      agna nec ulla tuum capta gregem minuat;
sic me gramineo remanentem denique campo
      sedulus aegrotam pastor ouem referas;
sic, cum lacteolis caulas conpleueris agnis,
      raptus et ipse sacro sis comes Hippolyto.