Desine, qui valeam clausum narrare Iugurtham,
    haec dum describis, quaerere saepe, soror.
Lux ignota viget, vivi quae corporis ossa
    detegit et rerum vel per opaca meat.
Ignota temptant animos quoque luce poetae;
    ipsa vatem morte latere potest.

"Hercule, quam frigent" dixit "tua balnea, Roma!":

sensit iners mediis deorsum demissus in umbris

invenitque solum pede, luxque evanuit omnis.

Stridula compactis crepuere repagula valvis.

5

At longis sonor ille diu tinnitibus aures

perculit, ut tonitru cum nox gemit excita caelumque

in tremulas resonante polo devolvitur undas,

post ubi facta quies, aether silet; ecce sub ima

ingruit atque inopina repens immugit humo vox.

10

Haud aliter longum tum regi stridere carcer

visus et in tenebris tacitae resonare cavernae.

Quamquam et bacchatae furor urbis et undique plausus

et clamor geminatus "io io" et pede tellus

plurima pulsa virum, simul aggere dura resultans

15

ungula mugitusque boum strepitusque rotarum

absenti miscent inferna silentia voce.

Vix tandem seque ipse memor deprendit, ut aures

indoluit laceras et bracchia laesa catenis,

agnovitque imo fremibundum corde Iugurtham.

20

Flammescunt veteres obliti pectoris irae

undique, venalisque subit Maurusius et nunc

Gaetulam fremit ore fidem, nunc ille Quiritem,

nunc repetit fera verba Mari, nunc subdola Sullae,

aut Numidas magna compellat voce fugaces,

25

aut diro sequitur Marianos omine mulos.

Nec non et Scauros duplices et fulmina Memmi

incusat, numeratque dolos causasque retractat,

iamque iterum obsessum perimit te rursus, Adherbal.

Tum tenebrae plenae regem videre silenti:

30

rex oculos circum nequiquam volvit apertos.

Tum demum turpi cohiberi membra sepulcro

horruit et tabo dilabi viva futuro.

Obstruit ipse oculos, avidos vetat ipse videre,

ut se posse putet, velit modo: comprimit aures

35

inscius et tacita surdas avertit ab umbra.

Ut tandem vires animo revocavit, at illi

spes aliquo taetram lustrabat lumine cellam.

Enecto quid enim victori opus esse Iugurtha

crediderit? fuerat: iam terve quaterve necassent:

40

quidve per ambages et longa morte tenerent?

Hinc tenebris inhiare nigris, hinc si qua ferat fors

rimari sonitus, post secum plurima ringi

atque exauditas nulli ferus edere voces.

Mox iras gravis excepit sopor: ecce soporem

45

somnosque obscuros oblivia longa secuntur.

Adsidua quin ille dies in nocte latentes

nequiquam veteremque diu spem quaerere pergit.

Heu dum conives, animis dilapsa vagantis,

nunc oculos caeci volitans eludit apertos!

50

Sed iam nec regnum antiquum nec sceptra nec ipsa

iura sui patriamve cupit lucemve diei:

optat vel nigro respersum furfure panem,

vel qua vescentes Mariis captivus in armis

viderat hastatos sua per fastidia pultem.

55

Dira fames vigilisque necant ieiunia ventris.

O sibi si valvis praeberet hiantibus aegro

per rimas inserta manus vel pauperis offam,

si fastiditam canibus demitteret escam!

Nil rapiat de luce; suas premat ore querellas,

60

si licet obiecto letum vix pane morari.

Expectat; nec mente dapes depellit inanes

longaque ieiunus celebrat convivia secum.

Auscultat: quid? nonne fores crepuere? quid? umbra

nonne micat? solidam sed noctem continuat nox.

65

Ast iam nec quaerit caeco solatia ventri

nec lucem tantum reseratis postibus optat,

non patrias optat tantum sibi redditus oras:

arma cupit, cupit arma furens; procul agmina cogit,

infrenos equites formidatasque sagittas.

70

Quin caesis iterum Gaetulo litore turmis,

protinus aeriis existit ab Alpibus alter

Hannibal atque urbem ferro populatur et igni.

Tum vero, ut mentem vana de caede resumpsit,

olli radebat siccas sitis arida fauces.

75

Stratus humi querulam taciturna per omnia guttam

auribus hausit iners; nec primum credere passus

obturat digitis aures avidasque moratur.

Mox sensim laxavit hians iter: ecce per umbram

putrida prorupto singultu gutta cadebat.

80

Repere tum coepit, sicca si lambere lingua

udam detur humum, si iam contingat aventi

deciduo patulas fauces supponere rori.

Reptabat genubus sonitus vestigia rauci

aure legens, tacitam quae singultata per umbram

85

ducebant caecis cludebantque latebris

exanimum: tandem labris procumbit hiulcis

aridus. Ast querulum recidens prope gutta sonabat.

Ille autem in solis positum se viderat absens

desertisque locis, nudaque iacebat harena.

90

Fluxerat illi omnis siccato gutture sanguis.

Pantheraene lacer saevo seu dente leonis,

incertum: procul obscenae baubantur hyaenae.

Nox erat an nimium praestringit lumina sidus?

At fons haud longe querula crystallinus unda

95

visus abesse. Ter ille caput conatus et aegrum

tollere corpus humo et cubito fulcire, ter haesit.

Interea lunae quaedam surgebat imago,

quae loca suffiret nebulis et sulphure late.

Tum coram vidit virides astare columnas

100

et patulo patrias agnovit vertice palmas;

aera camelorum resonant ubi pendula collis,

udum ubi fons unda subterlabente papyros

murmur agit: notis miscentur vocibus aurae.

Tum dirae facies illum clamare volentem

105

continuo cohibent; Numidis nam saeptus Hiempsal

ipse suis, palma visus sedisse sub alta.

Ille viam rivo longam solatur et umbra

applicitus trunco; quin procubuere cameli

et Numidae circum per gramina membra dederunt.

110

Quos omnes notosque viros torvosque camelos

in se conversos et defixisse videbat

in se reflexis oculos cervicibus uno.

Unus aquam longis gelidam ducebat Hiempsal

haustibus, et nondum tacitus respexerat; at iam

115

cervices flexas oculis oculosque secutus,

vertere se coepit: subito cum gurgite palmae

corruerunt haustae; rarescunt litore formae;

nullum litus erat: notoque in carcere caecum

singultim recidens hinc illinc gutta vocabat.

120

Nequiquam: vincti sunt artus compede mortis.

Vivit dira sitis; resonant singultibus aures.

Immo age: nec prope nec procul inde tumultus equorum

ingruit: ipse fugit per inhospita tesca rapitque

verbere cornipedem; sequitur cita turma citatum.

125

Arduus ille micat; volat usque volantibus illis:

sed pigrior mutare pedes equus, atque reniti:

extremum sistit saxeo compar ostento.

Tum properare pedes; tum ferrum stridere; clamat;

et lucem rapit atque eliso gutture linquit.

130

"Ten mihi sex vixisse dies?" ita servus, et angit:

"Durus eras," inquit "sed durior, Hercule, Roma est".