Helvetiae celebris pietate Rodolphus alumnus
principis Hapsburga nomen ab arce tulit.
cuius in acclivi sita vertice saxa vetusta,
despiciunt ripas Ara propinque tuas.
imperii postquam sed Caesar adeptus habenas
ex humili meruit sceptra tenere loco,
haud illum puduit manifesto teste fateri,
deberi meritis, urbs Tigurina, tuis.
vindice qua toties pepulisset finibus hostes,
ipse quibus impar Marte futurus erat.
cuius et auspiciis duxisset et aere cohortes,
cum caperet regni tradita sceptra novi.
hinc te divitiis, amplis et honoribus auxit,
militiaeque tibi splendida signa dedit.
insuper Helvetios alios sibi foedere iunxit,
Martia quos acres norat ad arma viros.
quorum saepe fidem laudavit, et ardua facta,
aspera cum ferro res peragenda fuit.
Caesar at hinc postquam superas concessit ad oras,
perdidit iniustos fraude subacta viros.
iussa tributa quibus, et vectigalia solvit,
et largas dempto fine pependit opes.
corpora quin dominis obnoxia facta tyrannis
pondere servitii succubuere gravi.
iamque aliquis solito subigens bove rura colonus
occidit, et proprio sanguine tinxit humum.
saepe latrociniis, et iniqui praesidis astu,
cives in mediis occubuere viis.
ex stabulis armenta rapi, sua tecta cremari
flevit, et ereptos rustica turba lares,
utque maritorum pollutos caede penates,
ut taceam foedi crimen adulterii.
invitis quoties vis est illata puellis
et matris frustra virgo occupavit opem?
hic fuit Helvetiae status: haec quibus aspera visa
forma, quibus cordi iusque piumque fuit,
supplicium vel morte luunt, vel carcere pendunt,
sunt quibus exilii poena parata fuit.
sed cum pressa malis virtus humana fatiscit,
auxilio praesens tunc solet esse Deus.
impia Grisleri fugiunt quem facta tyranni,
(nam fuit Helvetia praeses et ipse soli?)
arboris a viridi suspensum fronde galerum
a populo voluit praetereuntque coli.
iamque frequens illum vulgus, formidine poenae,
fama refert flexo praeteriisse genu.
Thellius 'una Deo debetur gloria' dixit:
'pileus arcendis imbribus aptus erit.'
intumuit praeses, totusque in imagine poenae,
'perfidiae pretium filius' (inquit) 'erit.'
dixerat: expediunt famuli mox iussa tyranni.
proh scelus: insanum non timuere nefas.
ducitur hinc teneris vinctus post terga lacertis
filius, et patrios sistitur ante pedes.
praeses ait: 'toto memorabile nomen in orbe
arte sagittandi nuper adeptus habes,
utque puto gestas ferientes cuncta sagittas,
figis et in iusso qualibet arte loco.
si quid habent igitur vulgi praeconia veri,
et potes: eia age, nunc experiare licet.
natus ab adversi sistetur robore trunci,
(non procul in molli gramine truncus erat)
eius et in capitis ponetur vertice pomum.
quod feries telis ingeniose tuis.' -
Thellius imperio stupuit non secius isto,
quam si membra sibi diripienda forent.
nec mirum: sceleris mentem perstrinxit imago,
omnis et in nato cura paterna stetit.
quid faceret? rigidum tentat mollire tyrannum
paucaque pro nato verba rogantis ait.
praeses ait contra: 'sic sic dabis improbe poenas,
discet ab exemplo cetera turba tuo.'
nec mora, frondenti signatur limite meta,
est et uterque suum iussus adire locum.
digressurus erat, parvo prius oscula nato
dat pater, et lacrimis immaduere genae.
scena theatrali densatur plurima circo:
quisquis adest (tacito sed tamen ore) favet.
stat puer et largis humectas flectibus ora,
impediunt teneras vincula dura manus,
sed pater imperio quod erat parere necesse,
promit de pharetra spicula bina sua.
altera post tergum medio thorace recondit,
allatura tibi, saeve tyranne, necem.
temperat adducto missurus at altera nervo:
iam spes in puero nulla salutis erat.
haud mora, per medium malum pennata sagitta
quaerit iter: patitur vulnera nulla puer.
scena favet, novitate rei commota, sed irae
non posuit praeses fulmina saeva suae.
'experiar' dixit 'quid et haec sibi tela secunda
(viderat a tergo tela reposta) velint.' -
'ipse peremissem si natum' Thellius inquit
'exitio fuerant illa parata tuo.' -
dixerat: et constat non haec impune locutum,
vincla per astrictas sentit adacta manus.
impositusque rati, periturus carcere fertur,
perque Lucernatum stagna vehendus erat.
colligitur subito ventis surgentibus imber,
et rapit instabilem per vada caeca ratem.
iamque fatigatis humero sub utroque lacertis
navita, sollicitum deficit inter opus.
praeses in ambiguo quid nam iubeatve petatve,
namque laborantis pars quoque puppis erat.
'si quis adest' clamat 'navis sibi sumat habenas.'
qui tamen id posset Thellius unus erat.
'vincla tibi dementur' ait, 'nos eripe leto,
si modo nobiscum non tibi vile mori.'
redditus ipse sibi clavo subit: altera caelo
exhibita facies coeperat ire die.
est scopulus, premit unda latus: pars plurima summis
extat aquis: illuc Thellius ire parat.
quo simul ac venit saltum dedit: ipsa carina
icta per immensa concita fertur aquas.
nec mora longa fuit, terrae fortissimus heros
sistitur, et quid agat resque locusque docent.
convocat ausuros patriae succurrere, quorum
pectora non dubia noverat ante fide.
qui coeunt, feriuntque datae rata foedera dextrae,
inque vicem sibi dant accipiuntque fidem.
post etiam praeses portuque domoque receptus.
tandem qua meruit morte perire, perit.
sic Deus iniusti vindex, sic arbiter aequi,
Helvetiam merita caede piavit humum,
sic bona pacato rediit concordia vultu,
indigenis sic sunt reddita sceptra viris,
qui nunc unanimes rerum moderantur habenas
et domito passim nomen ab hoste ferunt.