Jam se, post clades tantas, tot vulnera gentis
Ausoniae, et strages populorum, absumserat ipsum
Civilis furor; et terris pax alma refulsit.
Defessis iterum rebus sperare quietem
Coperunt populi; non tristia bella timebant,              5
Omnia dum tenuit Caesar; nec in orbe potestas
Altera, nec fuerit communis Roma duobus.
Hunc supra invidiam Fortuna evexerat; hujus
Regnum amat, ut tutum, populus: nam quem magis optent
Custodem pacis, quam qui fortissimus armis              10
Semper erat, nulloque unquam devictus ab hoste?
Plebs libertatem, solâ contenta salute,
Romula projecit; nec, post tot prolia, pacem,
Quamvis cum domino veniat pax ista, recusat.
Nec solum vulgus domino servire paratum              15
Caesaris imperium votis amplectitur: illud
Et procerum pars magna cupit; tranquillaque Patres
Tempora lassati exoptant; quos (fulgura summos
Ut feriunt montes) feriunt discrimina saevi
Praecipue belli, et gaudens feralis Enyo              20
Sanguine nobilium semper: nec nomen inane
Jam libertatis (dudum ipsa eversa fuisset)
Sanguine jam retinere student: vix ipsa videtur
Libertas tanti: neque ficto Caesaris augent
Obsequio titulos: sed vero pectore tantos,              25
Ne sibi rege minor videatur Caesar, honores
Decernunt, quantos nequeat privatus habere.
Perpetuum dictatorem, patriaeque parentem
Appellant Patres; denos ut consul in annos
Designaretur, statuunt; altâque curuli              30
Ipse ut supremus Romanâ censor in urbe,
Veste triumphali indutus, lauroque sederet
Perpetuâ ornatus. Necnon, de principe Numen
Ut fieret victor, donant altaria, sacra,
Atque templa, quibus pulcherrima juncta Dearum              35
Illius adstabat statuae Clementia sacrae.
Caesareo faciunt Vestales nomine vota;
Et quo quaeque die victoria contigit illi
(Civilis quamquam) celebrantur festa per Urbem.
Crederet hoc aliquis? cum sint feralia fastis              40
Et Trebia et Cannae Romanis nomina; Mundae,
Thessaliae, Thapsique, dies jam laeta vocentur
Tempora? Pompeiique necem, sanctique Catonis,
Scipiadaeque, albis designet Roma lapillis!
Nullus restat honor, quem non assumere possit              45
Jam sibi; victori tanta est concessa potestas.
Quid nunc imperio securam Caesaris urbem,
Et tandem optatâ, pro libertate, quiete
Laetantem, possit civilia rursus in arma,
Rursus in horrendas populos impellere clades?              50
Quid tantas victoris opes, stabilitaque regna
Eruere? an non tam facile est suprema tueri
Quam dare Dîs Superis; an non mortalibus ulla
Firma datur, nullisque malis violanda, potestas?
Nullane livorem poterit transcendere virtus?              55
Nec tantum meriti spatium est, quod non capit ulla
Invidiae rabies? O summis lubrica semper
Et minitans statio! non te tua plurima virtus
Securum, Caesar, praestat, non robur in armis,
Non bonitas, tantasque aequans elementia vires.              60
Supplicibus frustra veniam, victisque salutem,
Exsulibusque Urbem permittis; Romula frustra
Imperia exornare studes, dum legibus orbem
Emendas prudens, aut oppida diruta condis
Magnificus. Tantis jamdudum exstincta ruinis,              65
Per te stat Carthago, novisque impleta colonis
Exsurgit, nuribus non jam metuenda Latinis.
Tu quoque restauras, Latiisque habitanda Corinthi
Monia das bimaris; nec famam auctoribus ullam
Detrahis antiquis; sed adhuc retinere vetusta              70
Nomina permittis totum vulgata per orbem.
Non tamen haec fatum avertunt, nec regna tueri
Usurpata diu possunt: non mentibus ulla
Conciliare jugum generosis munera possunt;
Nec libertatem clementia pensat ademtam.              75
Invidiae stimulos ergo ut lenire furentis,
Et capite insidias, quas maturare quietem
Non nescit, Caesar factis avertere possit,
Necnon externo maculas abstergere bello
Civilies; cum jam Crassi vindicta perîsset              80
Debita jamdudum Latio; jussu ille senatûs,
(Ne Patrum imminui videatur sacra potestas)
Decretoque togae, mandari Parthica bella
Suppliciter petiit, felix ut, more retento
Romulei antiquo populi, legionibus iret              85
Tessera: sicque alacri compellat voce senatum:
"Si mihi, conscripti Patres, quaesita potestas
"Esset, ut immani saevâque tyrannide solus
"Regnarem; ut quodcumque jubet furor impius, aut mens
"Aegra metu, aut suadet luxus, vel prava libido,              90
"Exsequerer; tanto non tempore dissimulata
"Consilia, et furiae latuissent pectoris hujus;
"Jamdudum gladios sensisset Roma nefandos.
"Sed non nos vitiis famulantia gessimus arma,
"Nec factura Urbi, sed detractura, tyrannos.              95
"Libertatis erit custos victoria nostra,
"Et legum: nec, si non haec perspecta fuissent
"Numinibus, nostrae favissent Numina causae.
"Cur gravis metuenda, Patres, sit nostra potestas,
"Quae vitam tot devictis dedit hostibus, et tot              100
"Exsulibus reditum? quis jussu Caesaris unquam,
"Dun siluêre tubae, jugulatus concidit hostis?
"Scipiadae chartas post Thapsi bella cremavi
"Non lectas, ne quos victor deprendere possem,
"Et punire hostes: potius quam caede tueri              105
"Nobilium hanc vitam, nescire pericula nostra
"Elegi: necnon invitus (Numina testor)
"Civilem sumsi gladium, dum praemia justa
"Bellorum bello conquirere, proque triumphis,
"Quos tot trans Alpes annos, Pontumque Britannum,              110
"Et Rhenum merui vincendo, vincere cogor
"Rursus; et invidiam his armis, quibus ante feroces
"Edomui Britonas, Suevos, Gallosque, domare.
"His îsdem forsan, vobis mandantibus, armis
"(Si non in patriam paucorum injuria bellum              115
"Vertisset) Latiis Babylon spoliata tropaeis
"Jamdudum nostros lenisset clade dolores,
"Ultimaque Ausonias tremuissent Bactra secures.
"Haec jam bella mihi Numen peragenda reliquit.
"Ad Parthos, Patres, si vos decernitis, ibo;              120
"Et simul ac Tauri de cornibus aureus exit
"Phoebus, ad Eoas victricia signa pharetras
"Convertam. Ausonias aquilas, amissaque signa,
"Aut referam, aut moriar; dignis aut cladibus ultus
"Tunc erit, aut caeso comitatus Caesare, Crassus."              125
Assensêre Patres: placuit tam nobile bellum,
Et tantus ductor: cui Parthica bella senatus
Nequidquam mandat. Coeptis ingentibus obstant
Fata; nec Ausoniae decus hoc, nec Caesaris armis,
Concedunt. Iterum redeunt civilia bella,              130
Et populi abrumpit tristis Fortuna quietem.
Sola quies jam Caesar erat; cum Caesare rursus
Pax Romana perit: cujus mors dira pianda est
Cladibus innumeris, laceroque cruentior orbi,
Quam tot viventis feralia bella fuissent.              135
Fata ducis mortem accelerant; pars magna senatûs
Conjurat trepidi; nec qui de parte stetissent
Adversâ solum, et noti jam Caesaris hostes,
Spurius, et Naso, Rubrius, Servilius audax,
Donatusque semel veniâ Ligarius, atque              140
Caecilius; sed qui vulgo creduntur amici
Illius, adjungunt sese. Trebonius inter
Hos fuit, et Casca, et Cimber; nec Cassius acer
Defuit insidiis, qui libertatis ademtae
(Quamvis urbanâ praeturâ a Caesare nuper              145
Donatus) vindex nunquam non esse volebat.
Jungitur his Decimus, notissimus inter amicos
Caesaris, ingratus, cui Transalpina fuisset
Gallia Caesareo nuper commissa favore.
Non illum conjuncta fides, non nomen amici,              150
Deterrere potest. Nec adhuc sat firma videtur
Conjurata manus, quamvis pars tanta senatûs,
Totque simul proceres sanxissent foedera dira:
Te quoque, flos juvenum Latiorum, et nobile nomen,
Brute, petunt coepti socium, caedisque nefandae              155
Participem; ut tantae pietatem obtendere culpae,
Et dare jus sceleri, posset venerabile Bruti
Nomen apud populos. Hic libertatis ademtae
Et patriae vindex natalibus esse videtur
A Superis designatus; tua, maxime Brute,              160
Progenies, primus qui nomine consulis annos
Signâsti Latios, pulsis ex urbe tyrannis.
Urbis erat praetor Brutus: cui Cassius arctis
Junctus amicitiis, (ut eodem junctus honore)
Et tunc immensis cupiebat jungier ausis.              165
Hunc quoque, cum notas intravit Cassius aedes,
Invenit moestum, et tacite surgentia regna
Damnantem. Tales versat dum pectore curas,
Cassius aggreditur: "Non vanis, Brute, querelis
"Tempus eget. Sat jam votis tacitoque dolori              170
"Concessum est, sat consiliis: nunc vindice dextrâ
"Utendum. Ultorem sperat te Roma; tuamque
"Libertas oppressa manum jam, Brute, requirit.
"Hoc a te exspectat populus, tacitque precatur.
"Haec sellis statuisque tuis inscripta legebas,              175
"Auctore ignoto. Non a te munera vana,
"Venatus ludosque, petunt, aut talia: sola,
"Reddita libertas, Bruto praetore, videtur
"Dignum munus eis. Forsan, dum regna relinquat
"Caesar, et imperium, quod per tot bella petebat,              180
"Deponat sponte, exspectas. Non sufficit illi
"Dictatoris honor, quis libera novit honorem
"Roma illum. Quodcumque potest donare senatus,
"Posse negare putat; nec jam suprema potestas
"Victori satis est, nisi sit quoque sola potestas.              185
"Vera ideo imperii quaerens insignia, sceptrum
"Et diadema petit: probat hoc (quod vidimus omnes)
"Sacra tribunorum (dum detraxêre coronam
"Caesareae nuper status) violata potestas.
"An coram populo (quamvis tum respuit) illi              190
"Obtulit invito diadema Antonius audax?
"An non, ut populum tentaret, ut ambitiosis
"Artibus hoc sciret, quo vultu regna, priusquam
"Se regem faceret, pateretur Romula pubes?
"Mactetur dominus: libertatemque (paratae              195
"Servitio quamvis) reddat mors Caesaris Urbi.
"Et festinanda est; si paulum, Brute, moramur,
"Dum redeat laeto post Parthica bella triumpho,
"Majore invidiâ caedes peragenda manebit."
Ingemuit Brutus, tristique has pectore voces              200
Edidit: "O Cassi! frustra, quod Numina nobis
"Imposuêre, jugum jam detrectamus acerbum.
"An libertatem Superi, causamque senatûs,
"Tot damnaverunt bellis, tot cladibus, ut jam
"Insidiis possint et proditione tueri?              205
"Ah! potius bello pereat, quo crevit, aperto
"Libertas populi Latii, quam caede dolosâ,
"Fraudibus, et gladio occulto videatur egere.
"Talibus insidiis hostes, civesque nefandos,
"Vincere Romani duxêre ignobile prisci.              210
"Incertae potius patriam permittere belli
"Fortunae voluit, quam si te tollere, Pyrrhe,
"Fabricius: nec non, quamvis Sertorius audax
"Hostis erat patriae, turpis Perpena vocatur
"Proditor a cunctis. Quis tanto sanguine Sullam              215
"Carnificem imbutum positurum regna putavit?
"Quis tamen occultis tantum mactare tyrannum
"Insidiis conatus erat? quis Caesaris audet
"Praeferre imperio crudelia tempora Sullae,
"Ni furias praeferre Deis audebit? Ut illi              220
"Degeneres nimium proceres, pavidique, vocantur,
"Qui tantum subiêre jugum; sic Caesaris ista
"Virtuti et meritis ingrata vocabitur aetas;
"Plusque senes illi damnabunt crimina nostra,
"Tempora qui saevi meminêre immania Sullae.              225
"Sed me praecipue miserum quâ cuncta notabit
"Posteritas famâ, quem tanto Caesar amore,
"Totque sibi meritis semper devinxit? Iniqua
"Est mea sors; liber nequeo gratusque manere.
"O! utinam tunc, cum, plebeiâ casside tectus,              230
"Caesaris intentus jugulo per tela ruebam,
"Thessalicâ Brutus cecidisset strage, priusquam
"Donâsset vitâ victor; tunc liber ad umbras
"Venissem Stygias; vel, si pia Numina dextram
"Hanc bene rexissent, uno feliciter ictu              235
"(Ni sibi Pompeius regnum quoque victor in illo
"Quaesîsset camo) libertas parta fuisset.
"Exspecta, o Cassi! quid tandem Numina nobis,
"Quidve hostes facient Parthi." Cui talia contra
Cassius; "Exoptes Parthis si, Brute, triumphum              240
"De Latio, patriae es factus, non Caesaris, hostis:
"Quod procul avertant Superi. Rationibus erras,
"Brute, tuis: ingrata vocas, quae justa vocabit
"Posteritas: et, dum vis non ingratus haberi,
"Impius es: nec, quae patriae sunt debita, donis              245
"Privati debere potes: corrupta vocatur
"Haec, non justa, fides. Quo plus te dona ligârunt
"Illius, hoc magis es patriae justusque piusque.
"Heu! quantam, tibi si non esset Caesar amicus,
"Detrahet famam facto Fortuna merenti!              250
"Cum plus privatis affectibus indulgere,
"Quam patriae servire tuae, te crederet orbis.
"Si tamen exemplis opus est, illum adspice priscum
"Brutorum generis, libertatisque, parentem,
"Romanos primus qui nomine consulis annos              255
"Signavit. Proprios natos, dum regna fovebant,
"Supplicio affectos spectavit fronte serenâ.
"Exuit ille patrem Brutus, dum civis haberi
"Vult pius. An tibi plus sunt munera Caesaris, illi
"Quam natura fuit? Sed justior ultio nostra              260
"Tempore jam facta est. Pro libertate vetustâ,
"Tot confirmatâ magnae per saecula Romae,
"Quid nunc egisset Brutus, qui talia fecit,
"Cum nova libertas, et reges nuper abacti?"
Hac postquam juvenem flexisset Cassius arte,              265
Cum Decimo proceres reliqui venêre; datâque
Acceptâque fide, sanxerunt foedera dira;
Et libertatem amissam, quam sanguine tanto
Tot bellis frustra quaesîssent, quaeque, Deorum
Decretis, nunquam reditura, reliquerat orbem,              270
Caesaris infandâ decepti caede requirunt.
Jamque propinquabant Martis tibi, maxime Caesar,
Fatales Idus; nec tanta instantia possunt
Funera Dî celare; dies nec vatibus illa
Augurisbusque venire potest ignota: loquuntur              275
Hoc solitae volucres, hoc exta minacia fatum.
Has Idus frustra monuit Spurinna timendas.
Sol quoque moesta dedit tantae praesagia mortis:
Lugenti similem, madidâ nunc iride cinctum,
Nunc caput obscurâ tectum ferrugine, solem              280
Attoniti vidêre homines; pecudesque locutae.
Destituêre amnes cursum; terraeque cavernas
Spiritus erumpens detexerat. Imbre tumescens
Eridanus subito vicinos merserat agros:
Et, subito ad ripas rediens, per prata reliquit              285
Innumeros angues, et prodigiosa nigrorum
Corpora serpentûm: totidem prope Tibridis ora
Destituit pisces refluum mare litore sicco.
Caesaream propiora necem sed signa notabant.
Nam, quos victor equos finito Marte sacrârat              290
Caesar, et emeritos bellis permiserat alto
Depasci nemore, et per dulcia rura vagari,
Ante necem domini multis luxêre diebus.
Non illis amnes, non illis pascua curae;
Sed lacrymis prata humectant: caedemque cruentam              295
Praecedente die, cum lauri regia ramum
Ore avis exiguum volitans gestaverat, illam
E silvis volucrum crudelis turba secuta est,
Et Pompeianâ captam laceravit in aulâ.
Horrida prodigiis adexerat nox ultima vitae              300
Caesareae; diris turbata Palatia monstris
Excutiunt somnum cunctis; et flebile totis
Aedibus auditur murmur. Patuêre reclusae
Sponte fores; raucum dederant crepitantia Martis
Arma sonum; moestisque canes ululatibus implent              305
Atria; ferales effundit saepe querelas
Strix nocturna suas, infaustaque carmina bubo.
Morpheus intravit mediâ jam nocte cubile,
Quo Tyrio formosa cubans Calpurnia lecto
Carpebat magno teneros cum conjuge somnos.              310
In faciem occisi vertens se Caesaris, adstat
Ante torum miserae, lacertâ veste cruentus:
Vulnera mille patent, qualem te crastina, Caesar,
Lux populo ostendet. Diris exterrita visis
Ingemit, et lacrymans Calpurnia brachia somno              315
Per lectum, prensura virum, movet; invenit illum
Incolumem; sed vix (nam jam turbata soporem
Excussit) putat incolumem; vix sensibus ipsa
Credidit; attonitae tam somnia fixa manebant.
Oscula dat moestae Caesar, causamque doloris              320
Quaerenti, visum narrat Calpurnia triste.
Quod dum narrat, adhuc trepidat, lacrymasque recentes
Effundit; pectusque ulnis amplexa virile
Sidereis, orat ne vana haec somnia credat,
Neve ostenta Deûm contemnat; Martis ut Idus,              325
Quae male tunc aderant, et quid Spurinna moneret,
Quidque alii vates, reputet; nec jam sua, tantis
Praemonitus signis, nescire pericula vellet;
Utque manere domi placeat; lucemque sequentem
Hanc unam, si non propriae donare saluti,              330
Conjugis at saltem vellet onare timori.
Hispanas iterum, dum tanta pericula restant,
Dimissas nuper monuit revocare cohortes,
Et stipatores fidos: non esse pavoris,
Sed pietatis, opus, Divorum ostenta timere.              335
Cuui Caesar contra: "Plus me, Calpurnia, luctus
"Et lactymae movêre tuae, quam tristia vatum
"Responsa, infaustae volucres, aut ulla dierum
"Vana superstitio poterant, Ostenta timere
"Si nunc inciperem, quae non mihi tempora posthac              340
"Anxia transirent? quae lux jucunda maneret?
"Aut quae libertas? frustra servire timori
"(Dum nec luce frui, nec mortem arcere, licebit)
"Cogar: et huic capiti, quod Roma veretur, aruspex
"Jus dabit, et vanus semper dominabitur augur.              345
"Si mortem mihi Roma paret, dubiaene saluti
"Proderit una dies? aut cur differre laborem,
"Quam nequeo vitare, necem? semperne timere
"Exoptem potius, quam certâ occumbere morte?
"Cur tamen insidias timeam? cur Roma salutem              350
"Non potius nostram exoptet? partâque quiete,
"Caesaris imperio, post tot civilia bella,
"Post rabiem tantam, lassatus gaudeat orbis?
"Pax mundi mea sola salus; nece Caesaris, enses
"Stringentur rursus; rursus lacerabitur orbis;              355
"Moestaque Romano tingetur sanguine tellus.
"Sed, si non homini satis esset cura diei,
"Ni nocturna alias facerent insomnia curas,
"Dic mihi, nam Morpheus nobis contraria misit
"Somnia, queis potius credes? hac nocte volâsse              360
"Ad coelem, dextramque Jovis tetigisse, serenâ
"Et majestate indutus sedisse videbar.
"Quid nisi fausta et magna mihi haec (si credere vellem
"Talibus omnino) portendere somnia possunt?"
Jam jubar Aurorae pallentia vicerat astra.              365
Prosiluit stratis Caesar, moestaeque reliquit
Conjugis amplexus; magnaeque capacia turbae,
Et tantos pariter mox exceptura clientes,
Magnifico splendent excelsa Palatia cultu.
Festini proceres, magnique ad limina Patres,              370
Luce salutatum primâ venêre, domumque
Admissi implêrunt. Animus non omnibus unus:
Caesareo quidam vere laetantur honore:
Pars alia, invidiae stimulis agitata nefandis,
Quem mactare parant, falso venerantur honore;              375
Et funesta animis, linguis dum fausta, precantur.
Ante alios Decimus, cui fallere nomen amici
Praecipue dederat, ductorem saepe morantem
Incitat: et spretis hortatur adire senatum
Prodigiis. Tandem, Patrum famulante catervâ,              380
Progreditur Caesar. Quamvis ostendere caedem
Venturam Superi non cessavêre minaces,
Progreditur tamen; atque (o mira potentia fati!)
Dum transit, chartam oblatam, quae nomina tanta
Conjuratorum, facinusque ex ordine totum,              385
Detegit, ante sinu, quam sit perlecta, recondit;
Funestamque intrat fatis urgentibus aedem.
Caesaris intenti jugulo stant undique Patres,
Et conjurati proceres; altamque curulem
Circumdant. Primo adspectu cecidêre parumper              390
Audaces animi, et fortes tremuêre lacerti.
Jam paene inceptum damnant. Armare videtur
Ingens fama ducem, majestas laurea frontis,
Terribilis decor, et gestarum gloria rerum.
Nunc fortuna viri nimium comperta, favorque              395
Perpetuus Superûm, terrent: nec, quantus in armis
Caesar, ut audaci stipatus milite turmas
Fuderat hostiles toties, totiesque per omnes
Terrarum tractus victricia signa tulisset,
Mentibus occursat: sed quanta pericula solus              400
Vicit, Fortunâ tantum comitante, Deisque:
Qualiter Aegypti insidias, pontique procellas
Nocturnas, saevosque intra sua castra tumultus
Militis irati evasit. Cur jam caput istud
Numina destituant? Versant dum talia, rursus              405
Pectoribus vindicta redit; pellitque timorem
Libertatis amor nimius. Primusque curulem
Tillius accedens, tamquam pro fratre rogatum,
Purpureum ex humeris subito divellit amictum.
Mirantique duci primum prope guttura vulnus              410
Dat Casca: haud impune quidem; nam brachia Cascae
Transfigit Caesar, primumque ulciscitur ictum.
Prosiliens, alio tardatur vulnere, donec
Circumstare videt strictis mucronibus omnes.
Sentit se Caesar funestâ indagine cingi:              415
Et, qui ferratas acies, densasque catervas,
Rupisset toties campo, tutamque per hostes
Fecerat ense viam, nullâ virtute togatas
Insidias vitare potest. Obvolvit amictu
Tum caput; et vultum, dum Martia pectora praebet              420
Tot manibus fodienda, tegit; reprimitque querelas,
Ne tantam possit gemitu corrumpere famam;
Interea tacito secum haec in pectore volvens:
"Hoc saltem, Fortuna, placet, quod nulla superbo
"Victori capitis nostri est concessa potestas,              425
"Nec domini jussu pereo. Mactatus iniquis
"Insidiis, quas Roma mihi subjecta paravit,
"Occumbo princeps orbis, numerumque Deorum
"Aucturus posthac." Tandem, per vulnera mille,
Spiritus erumpit: saevis qui semper in armis              430
Inviolatus erat, violatae victima pacis
Hîc cadit: atque togae, quas bello laeserat, aedes
Ipse suo moriens perfundit sanguine Caesar.