Magnum illud (optime Musarum pridem alumne, nunc patrone) imo plane maximum nobis vitium inest, altius naturae (penitus corruptae) defixum, et defossum, cum iniurias imo, et memori sub corde, beneficia summa tantum lingua, et primoribus vix labris repon imus. in illis retinendis quam tenaces, pertinaces! in his (praesertim divinis) quam lubrici, et prorsus elumbes! illa gentis Israeliticae tyrannide plusquam ferrea (ad vitae taedium) depressae in liberatatem vindicatio (proh Deus immortalis) qualis, quanta! Aegyptios, regemque adeo ipsum tumentem odiis ferocemque plurimis, cruentisque admodum plagis maceratos, quam lenes viderant, et humanos? maximos hostium exercitus (totumque adeo Aegypti robur) sine hoste devictos, sine ferro deletos conspexerant: fluctuum ipsi moenibus vallati, illos molibus depressos et demersos spectaverant: rupem sitientibus in flumina liquatam, solum esurientibus pane coelesti, epulisque instructissimis constratum, imo (ut nunc moris est) ferculis in cubitos coacervatis plane contectum degustarant. quam dubita tamen oblivione haec omnia prorsus evanuerunt! miracula sane magna, et stu penda; sed (ut nobis in proverbio est) non ad triduum durantia. id nobis hodie vitii est: celebris illa anni octogesimi octavi pugna, imo potius sine pugna victoria, penitus nobis excidit. hui! quam cito! vidimus Hispanos ante praelium ovantes, dictisque, imo scriptis §pinik¤oiw priusquam solverunt triumphantes: sed quod nos de Martio dicimus, rabie plusquam leonina mensem auspicari, abire vel agnella leniorem, id divino adiutorio classi Invictae contigit. quin et sulphurea quidem illa, Tartarea imo sane nullo unquam dae mone vel sperata machinatio divinis solum oculis patens, divina solum manu patefacta quam cito, quam prorsus intercidit! vix ulla (atque illa certe exesa, penitusque contempta) proditionis tam horrendae, liberationis tam stupendae monumenta restant. negant impu dentes Papistae, pernegant, eiurantque. quin et nos diem tanto beneficio illustrem quam pigri et enervosi ab illorum mendaciis, calumniisque vindicamus! ignoscent igitur mihi aequi iudices, si poetarum minimus scelerum omnium longe maximum, crassa (ut aiunt) Minerva contextum ad perpetuam Iesuiticae Pietatis memoriam, ad animos Britannorum excitandos, honoremque Deo Servatori restaurandum, in lucem emiserim.
      ignoscent alii, tu vero equitum nobilissime, aliquod fraterni, sive paterni potius genii vestigium agnosces, et vultu non illaeto munusculum accipies ab homonuculo,

tuae dignitati devotissimo,

PHINEAS FLETCHER

panditur inferni limen, patet intima Ditis
ianua, concilium magnum, Stygiosque Quirites
accitos, rex ipse nigra in penetralia cogit.
olli conveniunt, volitant umbrosa per auras
numina, Tartareoque tumet domus alta senatu.    5
confidunt, numeroque omnes subsellia iusto
(concilium horrendum) insternunt, causamque fluendi
intenti expectant. solio tum Lucifer alto
insurgens, dictis umbras accendit amaris,
manesque increpitans cunctantes: "cernitis," inquit,    10
"(coelo infensa cohors, exosa, expulsaque caelo)
cernitis, ut superas mulcet Pax aurea gentes?
bella silent, silet iniectis oppressa catenis
inque Erebum frustra e terris redit exul Erinnys.
divino interea resonant sacraria verbo,     15
indomitus possessa tenet suggesta minister,
et victus victorque novos vocat impiger hostes.
et nunc ille minis stimulans, nunc laeta reponens,
scite animos flectit monitis, et corda remulcet.
     "quin etiam sancti vulgata scientia scripti    20
invexit superos terris, et luce corusca
dissolvit tenebras, noctemque excussit inertem.
crescit in immensum Pietas, finesque recusat
relligionis amor; fugit Ignorantia, lucis
impatiens, fugit Impietas, artusque pudendos     25
nuda Superstitio, et nunquam non devius Error.
vim patitur, gaudetque trahi coeleste rapique
imperium. quin et gentes emensa supremas,
Virginiam (nostras, umbrae, tot secula sedes)
aggreditur, mox Cocytum Stygiasque paludes     30
tranabit, vix hunc nobis Acheronta relinquet.
     "nos contra immemori per tuta silentia somno
sternimur interea, et media iam luce supini
stertentes, festam trahimus, pia turba, quietem.
quod si animos sine honore acti sine fine laboris    35
poenitet, et proni imperii regnique labantis
nil miseret, positis flagris, odiisque remissis
oramus veniam, et dextras praebemus inermes.
fors ille audacis facti, et iustae immemor irae,
placatus, facilesque manus et foedera iunget.    40
fors solito lapsos (peccati oblitus) honori
restituet, coelum nobis soliumque relinquet.
at me nulla dies animi, coeptique prioris
dissimilem arguerit: quin nunc rescindere coelum,
et coniurato victricem milite pacem     45
rumpere, ferventique iuvat miscere tumultu.
     "quo tanti cecidere animi? quo pristina virtus
cessit, in aeternam qua mecum irrumpere lucem
tentastis, trepidumque armis perfringere coelum?
nunc vero indecores felicia ponitis arma,     50
et toties victo imbelles conceditis hosti.
per vos, per domitas coelesti fulmine vires,
indomitumque odium, proiecta resumite tela.
dum fas, dum breve tempus adest, accendite pugnas,
restaurite acies, fractumque reponite Martem.     55
ni facitis, mox soli, et (quod magis urit) inulti
aeternum (heu) vacuo flammis cruciabimur antro.
ille quidem nulla, heu, nulla violabilis arte,
securum sine fine tenet, sine milite regnum;
a nullo petitur, nullo violatur ab hoste.     60
competitur tamen, inque suis violabile membris
corpus habet: nunc o totis consurgite telis,
qua patet ad vulnus nudum sine tegmine corpus,
imprimite ultrices, penitusque recondite flammas.
accelerat funesta dies, iam limine tempus     65
insistit, cum nexa ipso cum vertice membra
naturam induerint coelestem, ubi gloria votum
atque animum splendor superent, ubi gaudia damno
crescant, deliciaeque modum, finemque recusent.
at nos supplicio aeterno, Stygiisque catenis     70
compressi, flammis et vivo sulphure tecti
perpetuas duro solvemus carcere poenas.
hic anima, extremos iam tum perpesse dolores,
maiores semper metuit, queriturque remotam,
quam toto admisit praesentem pectore mortem;     75
oraque caeruleas perreptans flamma medullas
torquet anhela siti, fibrasque atque ilia lambit.
mors vivit, moriturque inter mala mille superstes
vita, vicesque ipsa cum morte, et nomina mutat
cum vero nullum moriendi conscia finem     80
mens reputat, cum mille annis mille addidit annos,
praeteritumque nihil venturo detrahit aevum,
mox etiam stellas, etiam superaddit arenas,
iamque etiam stellas, etiam numeravit arenas;
poena tamen damno crescit, per flagra, per ignes,    85
per quicquid miserum est, praeceps ruit, anxia lentam
provocat infelix mortem; si forte relabi
possit, et in nihilum rursus dipersa resolvi.
     "aequemus meritis poenas, atque ultima passis
plura tamen magnis exactor debeat ausis;     90
Tartareis mala speluncis, vindictaque coelo
deficiat. nunquam, nunquam crudelis inultos
immeritosve Erebus capiet: meruisse nefandum
supplicium medios inter solabitur ignes,
et, licet immensos, factis superasse dolores.     95
nunc agite, o proceres, omnesque effundite technas,
consulite, imperioque alacres succurrite lapso."
     dixerat, insequitur fremitus, trepidantiaque inter
agmina submissae franguntur murmure voces.
qualis ubi oceano mox praecipitandus Ibero     100
immineat Phoebus, flavique ad litora Chami
conveniunt, glomerantque per auras agmina muscae,
fit sonitus; longo crescentes ordine turbae
buccinulis voces acuunt, sociosque vocantes
undas nube premunt; strepitu vicinia rauco     105
completur, resonantque accensis litora bombis.
     postquam animi posuere, sonique relanguit aestus,
excipit Aequivocus, quo non astutior alter
Tartareos inter technas effingere patres.
illi castra olim numero farcibat inerti,     110
crescens in ventrem monachus, simul agmine iuncti
tonsi ore, et tonsi lunato vertice fratres.
at nunc felici auspicio Iesuitica princeps
agmina ducebat, veteranoque omnia late
depopulans, magnas passim infert milite clades.     115
illum etiam pugnantem, illum admirata loquentem
circuit et fremitu excepit plebs vana secundo.
surgit, et haud laeto Aequivocus sic incipit ore:
     "o pater, o princeps umbrarum, Erebique potestas,
ut rebare, omnes nequicquam insumpsimus artes:     120
nil tanti valuere doli. nihil omnibus actum
magnorum impensis operum, verum omnia retro
deterius ruere, inque bonum sublapsa referri.
     "non secus adverso pictum tenet amne phaselum
anchora, si funem aut mordaces fibula nexus     125
solverit, atque illum prona trahit alveus unda.
nec quenquam accusa, tentatum est quicquid aperta
ut fieri, aut pressa potuit quod tectius arte.
ille pater rerum, cui frustra obnitimur omnes
(sed frustra iuvat obniti) vim magnus inanem     130
discutit, et coelo fraudes ostendit aprico.
quin soliti lento reges torpescere luxu,
Palladiis nunc tecti armis, Musisque potentes,
in nos per mediam meditantur praelia pacem.
nec tamen aeternos obliti absiste timere     135
unquam animos -- fessique ingentes ponimus iras?
nec fas, non sic deficimus, nec talia tecum
gessimus, in coelos olim tua signa sequuti.
est hic, est vitae, et magni contemptor Olympi,
quique oblatam animus lucis nunc respuat aulam,     140
et domiti tantum placeat cui regia coeli.
ne dubita, nunquam fractis haec pectora, nunquam
deficient animis: prius ille ingentia coeli
atria, desertosque aeternae lucis alumnos
destituens, Erebum admigret noctemque profundam,    145
et Stygiis mutet radianta lumina flammis.
quod si acies, fractasque iterum supplere catervas
est animus, sciteque malas dispergere fraudes,
non ego consilii, armorum non futilis author.
nec veteres frustra, genitor, revocabimus artes,    150
sed nova, sed nulli prorsus speranda priorum
aggredienda mihi conamina. non ego lentos
nequicquam adstimulem fratres, alvumque sequentes
distentam monachos: dum nox, dum plurima terris
incumbens caligo animos sopivit inertes,     155
non ingratus erat fratrum labor, omnia nobis
artibus ignavis dederat secura, trahensque
invisam coelo lucem, tenebrisve nitentem
involvens, iam nube diem, iam nocte premebat.
     "at nebulas postquam Phaebus dimovit inanes,    160
Tartareae immisso patuerunt lumine sordes,
nec patitur lucem miles desuetus apertam.
nunc alio imbelles tempus supplere cohortes
milite, et emeritos castris emittere fratres.
nunc Iessuitarum sanctum prudentia numen     165
arma, manusque placent: iuvat ipsum invadere coelum,
sideraque haerentemque polo detrudere solem.
iam mihi sacratos felici milite reges
protrahere, atque ipsum coeli calcare tyrannum
sub pedibus videor. nihil isto milite durum,     170
nil sanctum, clausumque manet, quin oppida late
praesidiis, urbesque tenent. iam limina regum,
iamque adyta irrumpunt, vel mollibus intima blandi
corda dolis subeunt, vel ferro et caede refringunt.
hi vetulae fucum Romae, pigmentaque rugis     175
aptantes, seros effoetae nuper amores
conciliant, lapsumque decus formamque reponunt.
ni facerent (noctem coelique inamabile lumen
testor) mox aliae sedes, nova regna per orbem
exulibus quaerenda, soloque atque aethere pulsis:    180
Cocytus tantum nobis Erebusque pateret.
quin tu (magne pater) Stygias reclude cavernas,
ac barathrum in terras Orcumque immitte profundum;
insueti totum superi mirentur Avernum.
     "hic solita infidis inspiret praelia Turcis;     185
Sarmatas hic, gelidosque incendat Marte Polonos,
Germanosque duces, hic reges inflet Iberos;
regnorumque sitim, et nullo saturabile pectus
imperio stimulet, diroque intorqueat aestu.
ite foras, Stygiae (princeps iubet) ite catervae,    190
vipereas inferte manus, serite arma per agros,
et scelerum et foeti dispergite semina belli.
ast ego Tarpeium Tiberina ad flumina patrem,
conciliumque petam solus, mea regna, Latinum,
murice vestitum, rubeoque insigne galero.     195
mox scelere ingenti atque ingenti caede peracta
regrediar, Stygiasque domus et inania late
undique collectis supplebo regna colonis.
at tu, magne pater, fluitantes contrahe manes,
praecipitesque vias latosque extende meatus,     200
ut patulo densum volitantes Orcus hiatu
corripiat rabidus mentes, intusque recondat."
     dixit, et illaeti perfracto limine Averni
exiliit primus, lucemque invasit apertam.
insequitur deforme Chaos, ruit omne barathrum,     205
foeda, horrenda cohors. trepidant pallentia coeli
lumina, et incerto tellus tremit horrida motu.
ipse pater pronos laxatis Phaebus habenis
praecipitat currus, et caelo territus exit.
succedit nox umbrarum, coelumque relictum     210
invadit, multaque premit caligine terras.
     non secus Aeoliis emissi finibus Austri
omnia corripiunt, terrasque undasque tumultu
miscent; arboreos foetus, segetemque resectam
turbine convellunt rapido, verruntque per auras.    215
ast oculis longe moestus sua vota colonus
insequitur, totoque trahit suspiria corde.
senserat adventum, subitoque inferbuit aestu
terra, odiisque tumet, foeto iam turgida bello,
circum umbrae volitant, fraudesque et crimina spargunt.    220
     hic gelidos semper nivibus glacieque Polonos
exacuit, taciteque subit Iesuitica totus
pectora, iamque dolos caedesque inspirat; at illa
arripiunt avide flammas, notaeque per ossa
discurrunt furiae, inque sinus inque ilia serpunt.    225
     iamque in cognatos meditantur bella Suevos,
Sarmaticasque ardent Romano adnectere gentes
pontifici, et Graecas templis expellere leges.
fictitam regis sobolem, consutaque belli
crimina supponunt, vafri, mentitaque veris     230
texunt, Sarmaticosque implent rumoribus agros.
caedibus accrescit bellum, regnique medullis
haeret inexpletum; semper nova praelia victus
integrat, erubuere nives iam sanguine tinctae
purpureo, et tepida solvuntur frigora caede.     235
ast alii Graias olim cognomine terras
Graias, Pieriis gratissima nomina Musis,
nunc domitos tutus consedit Turca per agros.
invisunt alacres bello loca foeta perenni,
et tenero caedem inspirant et praelia regi.     240
nunc oculo, nunc voce ferox, nunc fronte minatur,
non epulis luxuve puer, non ille paterna
desidia gaudet, sed bella, sed aspera cordi
ira sedent, saevamque superbia Turcica mentem
inflat, et ingentes volvit sub pectore motus.     245
aut is linigeras aptabit classibus alas,
aut galeas finget clypeosque, et (fulmina belli)
tormenta, impositis strident incudibus aera.
et nunc ille ferox Persas Asiamque rebellem
subiciens, totum spirat de pectore Martem,     250
exultansque animis multa se suscitat ira.
heu quae Christicolis caedes, quam debita pestis
imminet? heu quantus tanto timor instat ab hoste,
ni tu, Christe, malum avertas, tu fulmina, Christe,
dispergas, et vana manu conamina ludas?     255
     interea toto dum bella seruntur in orbe,
Italiam Aequivocus magnam et Tiberina fluenta
adveniens intrat feralis moenia Romae.
nec mora, nota subit mitrati tecta tyranni,
quaque incedit ovans, adytisque vagatur opacis,     260
insperata Erebo vel aperto crimina sole
gaudet ubique tuens, messemque expectat opimam.
dicite, Pierides, quis nunc tenet Itala primus
arva? quibus tandem gradibus, quo principe reges
exuit, et pingues aptans sibi Roma cucullos     265
subiicitur raso modo facta sororcula fratri?
siccine decrepiti puerascunt tempore mores,
pontifice Augustum ut mutent, monachoque monarchum?
     postquam res Latii totum porrecta per orbem
creverat, et terras urbi subiecerat uni,     270
substitit, et iusto librata in pondere sedit, 
at mox prona ruens, in se conversa, relabi
coepit, et effoetam vix iam, vix sustinet urbem.
haud secus alternis crescentes fluctibus undae
incedunt, facilesque Actae superantia clivos     275
aequora prorepunt tacite, mox litora complent,
subiectasque procul despectant vertice terras:
iamque viarum incerta haerent, mox prona recedunt,
defervensque undis paulatim in se ipse residit
Nereus, et nulli noto caput abdidit alveo.<     280
interea patrum manibus coelestia passim
semina sparguntur, surgit cum foenore campis
laeta seges, plenisque albescunt messibus arva.
at simul hirsutis horrebat carduus agris,
et tribuli loliique nemus, simul aspera lappae     285
sylva, et lethaeos operata papavera somnos.
quippe hominum coelique hostis, dum membra colonis
fessa quies laxat, tritico vilemque faselum
miscuit infestus, viciasque aspersit inanes.
mirantur lolium agricolae, mirantur avenas,     290
mortiferasque horrent mediis in messibus herbas.
     quin etiam imperio Christi Pro-christus eodem
parvus adhuc, claususque utero succrevit opaco;
iamque vias trudens tentaverat, integra Romae
auspicia impediunt, ausisque ingentibus obstant.    295
at Latiis postquam imperium segnesceret arvis,
inque Bisantinas sensim concederet urbes,
exilit, et iusto prodit iam firmior aevo.
mox etiam laxis paulatim assuetus habenis,
Mauricio scelere extincto, duce et auspice Phoca,     300
excutit aurigam, inque rotas succedit inanes.
et nunc rasorum longus producitur ordo
pontificum, magicaque rudem, Stygiaque popellum
arte ligans, Itala solus dominatur in aula.
iamque furens animis, et torquens fulmina, sceptrum    305
Paulus habet, clavesque manu violentus inanes
proiiciens Petri, gladio succinctus acuto
intonat, et longe distantes territat urbes.
stulte, quid aeterni crepitantia fulmina patris,
coelestesque minas, et non imitable numen     310
ignibus, ah, fatuis simulas? Venetosque sagaces,
et non fictitio terrendos igne Britannos
exagitas? ast hi contra, cum debita poscunt
tempora (non illi voces, verbosaque chartae
fulmina) tela alacres, verasque in moenia Romae     315
incutient flammas, carnesque et viscera mandent.
     arma foris regum meretrix vetula, arma dolosque
exercet, Circaea domi sed carmina et artes
infandas magicis dirum miscendo susurris.
at cum feralis languet saturata libido,     320
in facies centum, centum in miracula rerum
corpora Lethaeo transformat adultera cantu.
aut asini fiunt, vulpesve, hirtive leones,
atque lupi, atque sues, atque exosae omnibus hydrae.
illi capta quidem dextro, sed acuta sinistro     325
lumine, deformis caecae Ignorantia portae
excubat, et nebulis aditus et limen opacat.
filius huic Error comes assidet; ille vagantes
excipit hospitio, et longis circum undique ducit
porticibus, veterumque umbras simulacraque rerum     330
mirantes variis fallit per inania ludis.
intrantem prensat mores venerata vetustos
stulta Superstitio, properanteque murmura voce
praecipitans, voti superos precibusque fatigat.
     interius Scelus imperitat, foecundaque regnant     335
flagitia, et mentes trudunt, rapiuntque nefandas.
inficit hic coelos audax, Christumque venerans
porrigit immistis regi sacra tanta cicutis.
lethalem ille deum, atque imbutam morte salutem
ore capit, multoque lavat peccata veneno.     340
hic clavos, virgasque, crucemque, tua (optime Iesu)
supplicia, hastamque innocuo sub corde refixam,
hic truncum, hic saxum (saxo contemptior ipso)
propitium implorat supplex, Stygiisque ululantes
speluncis flexo veneratur poplite manes.     345
hic Cereri et fluido procumbit stultus Iaccho,
quosque colit vorat ipse deos, et numina plenus
(ah scelus!) abscondit venis, alvoque reponit.
hic caligantes, coelum execratus apertum,
te magicos, Iesu, te immitens sagus in ignes,     350
umbras imperiis audax, Stygiumque nefando
ore Iovem, totumque vocat de sedibus Orcum.
Romulidum ille patrum, primaeque haud immemor urbis,
et fovet ipse lupas, atque ipse fovetur ab illis.
hic sobolem impurus prohibens castosque hymenaeos,    355
ah, pathicos ardet pueros, et mascula turpis
scorta alit; (heu facinus terris coeloque pudendum
ausus!) purpureo quin mox pater ille galero
emeritos donat, proceresque, oviumque magistros
esse iubet, mox dura pater Musisque tremenda     360
laudat, et incestis tutatur crimina Musis.
     nec requies, fervent nova crimina, fervet honorum
nummorumque infanda sitis; tument improba fastu
conculcans stratos immensa superbia reges.
venerat huc, laetusque animi vetera agmina lustrans    365
Aequivocus falsi subiit penetralia Petri.
quem super Anglorum rebus, Venetoque tumultu
ardentem curae, et semper nova damna coquebant.
huic Stygias sub corde faces, omnesque nefando
pectore succendit furias, ille improbus ira     370
concilium vocat. agglomerant imberbia fratrum
agmina, concurrunt veteranis ordine longo
insignes ducibus Iesuitae, animisque parati
sive dolo libeat seu Marti fidere aperto
duscumbunt, sedet in mediis diademate Paulus     375
tempora praefulgens triplici, vultuque dolorem.
praefatus, sic tandem iras atque ora resolvit:
     "nil pudet incepto victos desistere? fessos
deficere, extremoque fere languere sub actu,
nec posse instantem Romae differre ruinam?     380
fata vetant: mene incertis concedere fatis?
inclusus latebris monachus tot vertere praedas,
tot potuit patri Romano avellere gentes?
ast ego, quem strato venerantur corpore, sacris
blanda etiam pedibus libantes oscula reges,     385
quem superi, quem terra tremit manesque profundi,
qui solio Christi assideo, Christo aemulus ipsi,
tot mala quotidie, et semper crescentia inultus
damna fero: et quisquam Romanum numen adoret?
aut vigiles supplex munus suspendat ad aras?     390
iam Veneti iuga detrectant, et iussa superbi
destituunt, Batavus nulla revocabilis arte
effugit, longeque escas laqueosque recusat.
Gallia tot compressa malis, tot cladibus acta
deficit, et iam dimidia plus parte recessit.     395
ille Navarrena infelix ex arbore ramus
(exosum genus, et divis hostile Latinis)
quanquam oculos fingens placidos, vultusque serenat,
aggerat ingentem memori sub corde dolorem.
     "et velut ille fame et vinclis infractus ahenis,     400
oblitusque leo irarum, caudamque remulcens
porrectas manibus captabit leniter escas,
si semel insueto saturaverit ora cruore,
mox soliti redeunt animi, fremit horridus ira,
vincula mox et claustra vorat, rapit ore cruento     405
custodem, et primas domitor lacer imbuit iras.
quid referam tota divisos mente Britannos,
quos neque blanditiae molles, non aspera terrent
iurgia, non ipsos sternentia fulmina reges?
heu sobolem invisam, et fatis maiora Latinis     410
fata Britannorum! centum variata figuris
proditio flammis, ferroque, atroque veneno
nil agit: insensum detorquet vulnera numen.
nil Hispana iuvat pubes, nil maxima classis:
quam tellus stupuit, stupuit Neptunus euntem,     415
miratus liquidum sylvescere pinibus aequor!
quin toto disiecta mari fugit aequore prono,
iamque relaxatos immittens navita funes,
increpitat ventos properans, Eurosque morantes.
tot precibus properat aegre, frustraque redempta.    420
quid laeti tulit illa dies, qua sidus Elisae
occidit, et longo solvit e Roma dolore!
occidit illa quidem, qua nullam Roma cruentam
nostra magis vidit, faustamve Britannia stellam.
sed simul exoritur, quem nos magis omnibus unum     425
horremus, gelida consurgens Phoebus ab Arcto,
quem Pallas, quem Musae omnes comitantur euntem;
Pax simul incedit laeto Saturnia vultu,
lora manu laxans, trahitur captiva catenis
Barbaries, positoque gemens Bellona flagello.     430
non me nequicquam iunctum uno foedere triplex
imperium terret, terret fatale Iacobi,
nec frustra impositam luctantis ab omine nomen.
quin similis patri soboles inimica Latino
     nomina pontifici assumens, radiante superbos     435
Henricos puer et Fredericos exprimit ore.
nunc et equos domitare libet, spumantiaque ora
colligere in nodum, sinuosaque flectere colla,
et teneris hastam iam nunc iactare lacertis.
quin etiam ille minor, sed non minus ille timendus    440
Carolus, haud laeto turbat nos omine, cuius
mortiferam accepit primo sub nomine plagam
Roma, et lethali languens in vulnere, lenta
peste cadit, certamque videt moribunda ruinam.
illa etiam inferior sexu, non pectore, terret,     445
quae reducem nobis foecundam ostentat Elisam,
invisum, maius fatis ac cladibus auctum
nomen, et invictam spondens post praelia pacem.
nec me vanus agit terror, quippe illius ore
praevideo multas nobis, nisi fallor, Elisas.     450
     "quae mihi spes ultra? vel me praesaga mali mens
abstulit, et veris maiora pavescere iussit,
vel calamo pater et Musis, sed filius armis
sternet, et extremis condet mea moenia flammis.
     "hei mihi! sidereae turres, tuque aemula coeli     455
urbs, antiqua deum sedes, reginaque terrae,
quam lana Assyrio pingit fucata veneno,
quam vestes auro stellasque imitante pyropo
illusae decorant, ostro coccoque pudentes,
cui tantum de te licuit? quae dextera sacras     460
dilacerare arces potuit? quo numine turres
deiicere, ingentique vias complere ruina?"
     conticuit: tristisque diu stupor omnibus ora
defixit, mistoque sinus premit ira dolore.
ut rediere animi, strepitus, iunctaeque querelis    465
increbuere minae: dolor iras, ira dolorem
aggerat, alternisque incendunt pectora flammis.
tota minis mistoque fremunt subsellia luctu.
      at sonitus inter medios, et maximus aevo
et sceptris Iesuita potens, cui caetera parent     470
agmina, consurgens ultro sese obtulit: illo
conspecto siluere omnes, atque ora tenebant
affixi. verba Aequivocus versuta loquenti
suggerit, et cordi custos orique residit.
     "o pater, o hominum princeps, o maxime divum    475
conditor, haud minor ipse Deo, iam parva caduco
spes superest regno, neque te sententia fallit:
moenia praecipitem spondent sublapsa ruinam.
nulla igitur lacrymis tempus, quin ocyus omnes
sarcimus veteres, aliasque reponimus arces.     480
quid prohibet quin arte diu tua Roma supersit,
qua vel nunc superest? fatum sibi quisque supremum est,
et sortis faber ipse suae. nunc, optime, nostram
qua fieri possit paucis, pater, accipe mentem.
     "ut qui armis hostile parat rescindere vallum,     485
non ubi confertis armantur moenia turmis,
aut altis cinguntur aquis, sed qua aggere raro,
atque humiles tenui muros cinxere corona,
irruit, incautamque malis premit artibus urbem,
non secus infirmi nutantia pectora sexus     490
blanditiis tentanda, doloque adeunda procaci.
in tenui labor, at lucrum non tenue sequetur.
vincitur, et vincit citius; cito foemina discit
errores, sciteque docet: gremio illa virili
infusa, et niveis cunctantem amplexa lacertis,     495
blanda sinus leviter molles et pectora vellit,
mox domitae imperitat menti, bibit ille venenum,
et rapit errores animo, penitusque recondit.
qui toties septus, toties invictus ab hoste
consitit, armatum qui dente atque ungue leonem     500
Manoides dextra impavidus lacerabat inermi,
pellicis in gremio crinem roburque relinquens,
foeminea infelix (nullis superandus ab armis)
arte, sine ense iacet, sine vi, sine vulnere victus.
his, pater, haud levibus visum est praeludere telis.    505
et quoniam illecebris flecti frangive recusat
vi Batavus, technis subeundus, et arte domandus.
     "apta nec ansa deest: manet illic forte, scholisque
imperitat vafri ingenii fideique labantis
Arminius, quem magna stupet sequiturque caterva,    510
amphibium genus, et studiis hostile quietis.
hi suetis stimulandi odiis, scitisque fovendi
laudibus ac donis onerandi, rebus Iberis
ut faveant, sceptrum Hispano obsequiumque reponant.
     "Proximus in Gallos labor et, quos agmine pleno    515
aversos, iterum ad Romam matremque reducam.
Parisios vobis facile succidere flores,
liliaque Hispano dabimus calcandi leoni;
et trunca, ad solitum decusso vertice morem,
stemmata radicemque arvis transferre Granatis.     520
ille Navarrena infelix ex arbore planta
ense recidenda est, flammisque urenda supremis.
dumque tener flectique potest, nescitque reniti
surculus, in truncum mox immittatur Iberum.
oblitus primi Hispanum propagine succum     525
imbibat, Hispanis excrescant germina ramis.
quin modo qui secta viduus manet arbore ramus,
Hispano discat, si fas, inolescere libro,
et duplex pietas duplicato crescat amore.
     "hic tragicae prologus scenae: maiora paramus,     530
non facinus vulgare sero, quod nulla tacebit,
credet nulla dies, magnum populisque tremendum
omnibus incepto. nequicquam verba minasque
conterimus, nequicquam artes proiecimus omnes:
tempora nos urgent mortis suprema, supremum     535
tendandum scelus est. tollatur quicquid iniqui
obstiterit. nec te larvati nomen honesti
terreat aut sceleris; quin tu moderator honesti,
regula tu iusti. per fas, pater optime, nobis
perque nefas tentanda via est, qua frangere duros    540
possimus, Latiumque ipsis inferre Britannis.
illi hostes, illi telisque dolisque petendi,
vindicatam reliqui tantam videantque, tremantque.
nec mihi mens solum gelidis auferre cicutis
aut armis regem, cultrove invadere: magnum,     545
sed prius auditum est facinus. certissimus ultor
et sceptris odiisque puer succedet avitis.
sed regem pariter, pariterque inflexile semen,
sed proceres, patresque equitesque et quicquid ubique
prudentis vulgi est, ictu truncabimus uno.     550
quin domitos sine telo omnes, sine vulnere victos
flagitio, pater, una uno dabit hora Britannos.
qua facere id possim, paucis adverte, docebo.
     "stat bene nota domus, saxo constructo vetusto,
marmore caelato, et Pariis formosa columnis,     555
qua celebris Thamo generatus et Iside nympha
Thamesis inflexo Ludduni moenia fluctu
alluit, ingentemque excurrere moenibus urbem,
crescentesque videt semper splendescere turres.
quaque Austros patulis immittit aperta fenestris,    560
fronte superba alte submissas despicit undas.
      "huc fluere, et primis omnes concurrere regnis
et proceres terrae et patres plebemque Britannae.
ipse etiam primum tota cum prole senatum
regina simul ingreditur comitante Iacobus.
     "hic lapsos revocant mores, Romaeque cruentas     565
imponunt leges, et poenas sanguine poscunt.
at latebrae subter caecae magnisque cavernae
excurrunt spatiis, multo loca foeta Lyaeo.
his tacite nitrum et viventia sulphura tectis     570
subiiciam, Stygioque implebo pulvere sedes.
     "ut numero primum crescunt subsellia iusto,
et semel intumuit pleno domus alta senatu,
tecta ruam: iuvat horrendos procul aure fragores
excipere, et mistas latoribus aere leges     575
correptas spectare. iuvat semusta virorum
membra, omnesque supra volitantes aethere reges
cernere: rupta gemet tellus, et territa coeli
dissilient spatia, ast alto se gurgite praeceps
Thamisis abscondet, mirabitur aethera Pluto,    580
et trepidi fugient immisso lumine manes."
dixerat. applaudunt omnes, magis omnibus ipse
consilium laudat sanctus pater, ipse labantis
patronum Romae laeto sic ore salutat:
"dii patribus fausti semper, cultique Latinis,     585
non omnino tamen moriturae moenia Romae
deseritis, tales cum animos, et tanta tulistis
pectora. iam versis Latium florescere fatis
aspicio, effoetamque iterum iuvenescere Romam.
     "ast ego quas tandem laudes pro talibus ausis,     590
quae paria inveniam? quin tu mox aureus aede
stabis, victrici succinctus tempora lauro.
ipse ego marmoreas, meritis pro talibus, aras
adiiciam, ipse tibi vota, et pia thura frequenter
imponam, et summos iam nunc meditabor honores.     595
     "salve praesidium fidei columenque Latinae:
incipe iam coelo assuesci, stellasque patentes
ingreditor, manibusque coli iam disce supinis."
     interea Aequivocus manes atque infima Ditis
regna petens magnis Erebum rumoribus implet,     600
inventum facinus, cuius caelumque solumque
atque umbras pudeat steriles, quod cuncta, quod ipsas
vicerat Eumenidas, totoque a crimine solvat.
     at Iesuita memor sceleris, coeptique nefandi,
lucifugae devota Iovi patrique Latino     605
pectora de tota excerpit lectissima gente,
digna quidem proles Itala de matre Britanna.  
hic dirum a facibus certo trahit omine nomen,
ille hyemes referens, magnos portenderat imbres,
raptaque perpetua minitatur lumina nocte.     610
hic trahit a fossis, raucis hic nomina corvis.
his Iesuita nefas aperit, totumque recludens
consilium, horrendisque ligans Acherontica diris
vota, truces ipso caedes obsignat Iesu.
     iamque illi, ruptae media inter viscera matris,     615
accelerant, duros (agrestia tela) ligones
convectant, Orco vicini, dirius Orco
infodiunt alte scelus, interiusque recondunt.
dumque operi incumbunt alacres, crescuntque ruinae,
nescio quos multa visi sub nocte susurros     620
percipere, et tenui incertas cum murmure voces.
vicinos illi manes, Erebumque timentes
diffugiunt trepidi, refluunt cum sanguine mentes.
iamque umbris similes ipsi vitantur, ut umbrae,
et vitant, ipsique timent, ipsique timentur.     625
hic medio lapsus cursu immotusque recumbens
pressa anima, clausisque oculis, iam flagra sequentis
Tisiphones, uncasque manus, et verbera sperat.
ille cavas quaerit latebras, cupaque receptus
nitrosa trepidos intra se contrahit artus.     630
sic cum membra silent placida resoluta quiete,
terrenus nigra inficiens praecordia fumus
invadit mentem, iamque umbram effingit inanem,
taeda umbram Stygia armatam, sanieque madentem,
omnia turbantur subito, volat ille per auras     635
exanimis demensque metu, frustraque refixos
increpat usque pedes. praesens insultat imago,
iam tergum calcemque terens, vox ore sepulta
deficit, et dominum fallaci prodit hiatu.
     ut reduci mox corde metus sedantur inertes,     640
paulatim apparent rari latebrasque relinquunt,
incertique metus tanti, sed pergere certi,
cautius arrecta captabant aure susurros.
laeti abeunt, ortoque die vicina Lyaeo
sacrata ediscunt latis excurrere cellis.     645
conducunt, nitrumque avide sulphurque recondunt,
et ligno scelus et coniecto vimine celant.
iamque nefas felix stabat, promptumque seniles
temporis increpitant gressus, lucemque morantem.
     sed quid ego nullo effandum, sed nullo tacendum     650
tempore flagitium repeto? quid nomina, Diris
vota, et perpetuis repeto celebranda tenebris?
at frustra celabo tamen quod terra stupescit,
quod superi exhorrent, quod Tartarus ipse recusat
eiuratque nefas: incisum marmore crimen     655
vivet in aeternum, pariter Iesuitica longum
simplicitas vivet, rerumque piissima Roma.
     iamque optata dies aderat, qua more vetusto
conveniunt magno proceresque patresque senatu.
ipse sacris princeps devinctus tempora gemmis,     660
aut phalerato insignis equo, curruve superbus
ingreditur, laterique haeret pulcherrima coniux,
et sobole et forma fortunatissima princeps.
proximus incedit facie vultuque sereno
ille animum ostantans patrium matrisque decores,     665
mistaque concordi felicia praelia pace,
Henricus, placidoque refulgens Carolus ore.
virgineasque simul, magnatum incendia, turmas,
insignes forma nymphas, formosior ipsa
flagrantes perfusa genas inducit Elisa,     670
et nivibus roseum commiscuit ore pudorem.
haud secus innumeris coelo stipata sereno
ignibus incedit, radiosque argentea puros
diiaculans, cunctis praefulget Cynthia stellis.
mox procerum accrescunt multo splendentia luxu     675
agmina, gemmisque insignes et murice fulgent,
conciliumque petunt conferti, effusus euntes
prosequitur plaususque virum, clangorque tubarum,
et faustis mistus precibus ferit ardua clamor
sidera, tota fremit festis urbs quassa triumphis.    680
     nox erat, et Facii titan scelerisque propinqui
avolat impatiens, stimulisque minisque iugales
exagitans, latet adverso iam tutus in orbe.
quaque volat, patulae lustrans tot crimina terrae,
nullum aequale videt, Thracesque Getasque cruentos,     685
quique Platam, Gangem, rapidum qui potat Oraxem,
qui Phlegetonta, omnes omni iam crimine solvit.
diffugiunt stellae, nequicquam impervia tentans
aequora collectis nebulis extinguitur ursa.
manibus et sceleri nox apta, at nigrior ipsa     690
nocte facem plumbo septam, taedamque latentem
veste tegens, cellam Facius crimenque revisit.
dumque opus effingit tragicum, facinusque retexit,
multa timet speratque: hinc poena, hinc praemia pectus
sollicitant, dubio desciscunt viscera motu.     695
iamque vacillantem Aequivocus coenamque precesque
coecumque obsequium menti, Papamque reponens
fulcit, et iniectis obfirmat pectora diris.
     ast oculos summo interea deflexit Olympo
ille pater rerum, certo qui sidera cursu     700
magna rotat, terrasque manu et maria improba claudit.
confectasque videns fraudes, caecisque cavernis
crimina vicino matura tumescere partu,
mox aquilam affatur, solio quae sternitur imo
advigilans, liquidasque alis mandata per auras     705
praecipitat: "confestim Anglos pete nuncia clivos,
et proceres summis curam de rebus habentes
aggressa, ambiguo fraudes sermone recludas,
atque acres coeco turbes aenigmate sensus.
ipse ego dum voces alto sub pectore versant,     710
ipse oculos mentemque dabo, qua infanda Iacobus
ausa, et Tarpeii evolvat conamina patris."
     dixerat: at levibus volucris secat aethera pennis,
ocyor et vento, et rapido Iovis ocyor igne.
iamque simul niveas Luddini assurgere longe    715
aspicit, aspectasque simul tenet impigra turres.
     penniger hic primum contractis nuncius alis
constitit, et formosa videns fulgescere tecta
coctilibus muris, parilique rubentia saxo,
ingreditur, magno posuit quae splendida sumptu     720
qui patriis maior succrevit laudibus herois,
prudentis soboles patris prudentior ipse.
hunc, ubi consilium pleno de pectore promit,
mirantur Britones laeti, mirantur Iberi,
et laudant animos trepidi, metuuntque sagaces.     725
ille etiam gazam (maior tamen ipse) Britannam,
ille etiam Musas tutatur, et otia Musis,
Chamus ubi angustas tardo vix flumine ripas
complet, decrepitoque pater iam deficit amne.
ille mihi labro teretes trivisse cicutas,     730
ille modos faustus calamo permisit agresti.
huc ubi perventum est, mutato nuntius ore
perplexa attonito descriptas arte tabellas
tradidit heroi, et mediae sese ocyus urbi
proripiens, suetis iterum se condidit astris.     735
     ille legens caeci stupuit vestigia scripti,
atque iterum voces iterumque recolligit omnes,
iamque hoc, iamque illud, iam singula pectore versat,
quid te frustra, heros, angis? non si Oedipus author
spondeat, hos animo speres rescindere nodos.     740
non minimum est crimen crimen praesumere tantum,
nec virtus minima est scelus ignorasse profundum,
quod bene cum scieris, non sit tibi credere tantum.
postquam fessa oculos nihil ipsa excerpere nigris
suspicio scriptis potuit, nihil omnibus actum     745
consiliis, ipsi referunt aenigmata regi.
     ille oculo nodos facili scelerumque nefandas
percurrens animo ambages (dum nubila spargit
lux lucis, mentemque aperit) mox omnia pandit
monstra, aperitque nefas solus, tenebrasque resolvit.     750
     quin medias inter technas iam nocte profunda
artificem sceleris prendunt, patet alto nitroso
pulvere foeta domus, penitusque recondita soli
crimina miranti, et coelo ostenduntur aperto.
     non secus atque Euris media inter viscera pressis     755
rupta patet tellus, magnoque fatiscit hiatu,
dissultant pavidi montes, penitusque cavernis
immittunt Phoebum, furiasque umbrasque recludunt.
apparent deforme Chaos Stygiique penates,
apparet barathrum, et diri penetralia Ditis,     760
miranturque diem perculso lumine manes.
iamque ipso pariter cum crimine, criminis author
protrahitur, circum populus fluit omnis euntem:
expleri nequeunt animi frontemque tuendo
torvam, squalentesque genas, nemorosaque setis     765
ora, et Tartareas referentia lumina taedas.
ille autem audenti similis, similisque timenti,
nunc fremitu turbam et dictis ridere superbis,
diductisque ferox inhiantem illudere labris;
nunc contra trepidare metu, tremulosque rotare     770
circum oculos, iam flagra miser dextramque parati
carnificis medios inter saevire cruores
sentit, iamque Erebum spectat furibundus hiantem,
et semesa inter labentes membra dracones
percipiens, aeternae horret primordia poenae.     775
     o pater, o terrae et summi regnator Olympi,
quas tibi pro meritis laudes, quae munera laeti
tanta servati dabimus de clade Britanni?
non nos, non miseri (nec tanta superbia lapsis)
sufficimus meritis: sed, quas prius ipse dedisti,    780
quas iterum solas repetis, pater, accipe mentes.
dum domus aeterno stabit pulcherrima saxo,
pulvere sulphureo, et tanti erepta ruinis,
dum tumidis Nereus undarum moenibus Anglos
sospitet, et tundat liventes aequore clivos,     785
semper honos, semperque tuum solenne Britannis
nomen erit. te, magne pater, te voce canemus,
factaque per seros dabimus memoranda nepotes.
tu, pater, Aeolia fratres sub rupe furentes
tu premis, inmensoque domas luctantia claustro     790
pectora, tu vastos turbata ad litora montes
frangis, aquasque inhibes, rector, retrahisque rebelles.
tu, pater, hibernae tu laxas vincula nocti,
et lenta aestivo tardas vestigia soli.
te reduces iterum flores te terra iubente     795
pubescit, virides crinescunt vertice fagi.
imperiis sol ipse tuis immitior ignes
diiaculat Nemeum medius, Cancrumque rubentem
inter, et effoetas tumido de semine fruges
evocat, ac teneras duro coquit aridus aestu.     800
mox iterum ignoto dilapsus tramite Phoebus
declinat, iamque Aethiopes, Nilique fluenta,
desertasque Libum propior despectat arenas.
nos anni premit effoeti properata senectus:
flavent pampineae frondes, salicesque recurvae,     805
decrepitae fluxis calvescunt crinibus ulmi.
     tu, pater, invictas quas iactat Iberia classes
frangis, et ingentes dispergis in aethera motus,
iamque etiam erepta (sacro mihi nomine) Elisa,
ingentem meritos cladem, ingentemque timentes     810
restituis, placidoque ferens tria septra Iacobo,
multiplicem nobis reddis placatus Elisam.
     salve, summe heros, aetatis gloria nostrae,
o decus Anglorum, princeps, patriaeque beatus
Musarumque pater. placidam tu pacis olivam     815
Angligenis infers felix, maioraque votis
gaudia, et aeternos firmas in prole triumphos.
tu bifidum clauso nobis premis obice Ianum,
Pieridumque potens armis, feralia sacrae
moenia prosternis Romae, regumque lupanar     820
diruis, et nimio meretricem vulnere figis.
accipe pubentem tenera lanugine Musam,
quae salices inter spretas, ulvamque palustrem,
(non lauros palmasque ambit) proludere discit,
et tentans sese innatos depascitur ignes,     825
qua pater externis Chamus vix cognita rivis
flumina demulcens, regales alluit hortos,
templaque submissis veneratur regia lymphis.
mox ubi pennatis crevit maturior alis,
te canere audebit, tua (princeps) condere facta;     830
exhaustoque tumens Helicone, undantia pleno
carmina diffundet fluvio. coelum audiet omne,
audiet omne nemus, resonabilis accinet Eccho.