Bene nobiscum nouit sanctitas uestra, dominum nostrum et saluatorem Iesum Christum medicum esse nostrae salutis aeternae; et ad hoc eum suscepisse infirmitatem naturae nostrae, ne sempiterna esset infirmitas nostra. assumpsit enim corpus mortale, in quo occideret mortem. "et quamuis crucifixus est ex infirmitate nostra," sicut ait apostolus; "sed uiuit ex uirtute dei." eiusdem apostoli uerba sunt: "et quia iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur." haec ergo bene nota sunt fidei uestrae. simul et hoc consequens est, ut nouerimus omnia miracula, quae corporaliter fecit, ualere ad admonitionem nostram, ut percipiamus ab eo quod non est transiturum, neque finem habiturum. oculos reddidit caecis, quos erat utique mors aliquando clausura: resuscitauit Lazarum, iterum moriturum. et quaecumque ad salutem corporum fecit, non ad hoc fecit, ut sempiterna essent: cum tamen daturus sit etiam ipsi corpori in fine sempiternam salutem. sed quia illa quae non uidebantur, non credebantur; per ista temporalia quae uidebantur aedificabat fidem ad illa quae non uidebantur.

nemo itaque, fratres, dicat, non facere ista modo dominum nostrum Iesum Christum, et propter hoc praesentibus ecclesiae temporibus priora praeponere. quodam quippe loco idem dominus uidentibus, et ideo credentibus, praeponit eos qui non uident et credunt. namque usque eo illo tempore discipulorum eius mutabat infirmitas, ut quem uidebant iam resurrexisse, etiam contrectandum putarent, ut crederent. non sufficiebat oculis, quod uiderent, nisi et manus admouerentur membris, et cicatrices recentium uulnerum tangerentur: ut ille qui dubitabat discipulus, repente tactis et cognitis cicatricibus exclamaret, "dominus meus et deus meus." cicatrices ostendebant eum, qui omnia uulnera in aliis sanauerat. numquid non poterat dominus sine cicatricibus resurgere? sed in corde discipulorum uulnera nouerat, propter quae sananda cicatrices in corpore suo seruauerat. et quid dominus illi iam confitenti ac dicenti, "dominus meus et deus meus? quia uidisti me," inquit, "credidisti: beati qui non uident, et credunt." quos dixit, fratres nisi nos? non quia solos nos, sed et post nos. post paruum enim tempus, posteaquam ab oculis mortalibus recessit ut firmaretur fides in cordibus, quicumque crediderunt, non uidentes crediderunt, et magnum meritum habuit fides eorum: cui fidei comparandae, cor tantum admouerunt pium, non et palpantem manum.

haec ergo fecit dominus, ut inuitaret ad fidem. haec fides nunc feruet in ecclesia, toto orbe diffusa. et nunc maiores sanitates operatur, propter quas non est dedignatus tunc exhibere illas minores. sicut enim animus melior est corpore; sic et melior salus animi, quam salus corporis. modo caro caeca non aperit oculos miraculo domini; et cor caecum aperit oculos sermoni domini. modo non resurgit mortale cadauer; resurgit anima, quae mortua iacebat in uiuo cadauere. modo aures corporis surdae non aperiuntur: sed quam multi habent aures clausas cordis, quae tamen uerbo dei penetrante patescunt, ut credant qui non credebant, et bene uiuant qui male uiuebant, et obediant qui non obediebant? et dicimus, ille credidit; ac miramur, cum audimus de his quos aliquando duros noueramus. cur ergo nunc miraris credentem, innocentem, deo seruientem; nisi quia conspicis uidentem, quem noueras caecum; conspicis uiuentem, quem noueras mortuum; conspicis audientem, quem noueras surdum? nam uidete aliter mortuos, de quibus mortuis dicebat dominus cuidam ideo tardanti, ne dominum sequeretur, quia sepelire patrem uolebat: "sine," inquit, "mortuos sepelire mortuos suos." certe mortui sepultores non sunt corpore mortui: quia si hoc essent, mortua corpora sepelire non possent. tamen mortuos eos uocat: ubi, nisi intus in anima? sicut enim etiam uisibiliter plerumque in domo integra et salua dominus eiusdem domus mortuus iacet; sic in corpore integro multi habent intus animam mortuam: et hos sic excitat apostolus, "surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus." ipse illuminat excaecatum, qui excitat mortuum. eius enim uoce per apostolum clamatur ad mortuum, "surge, qui dormis." caecus luce illuminabitur, cum surrexerit. surdos autem quam multos ante oculos suos dominus intuebatur, cum diceret: "qui habet aures audiendi, audiat." quis enim ante illum sine corporis auribus stabat? quas ergo alias aures nisi interioris hominis requirebat?

item quales oculos quaerebat, cum loqueretur utique uidentibus, sed uidentibus per oculos carnis? nam cum ei diceret Philippus, "domine, ostende nobis patrem, et sufficit nobis:" bene quidem hoc intelligebat, ut demonstratus pater posset sufficere; sed cui non sufficiebat aequalis patri, quomodo sufficeret pater? quare autem non sufficiebat? quia non uidebatur. quare non uidebatur? quia nondum erat sanus oculus, unde posset uideri. hoc enim quod in carne domini uidebatur his oculis, non soli discipuli uiderunt qui honorauerunt, sed et Iudaei qui crucifixerunt. qui ergo aliter se uideri uolebat, alios oculos requirebat. et ideo sic respondit dicenti, "ostende nobis patrem, et sufficit nobis: tanto tempore uobiscum sum, et non me cognouistis? Philippe, qui me uidit, uidit et patrem." et ut interim fidei oculos sanaret, prius admonetur secundum fidem, ut possit ad speciem peruenire. et ne sic putaret Philippus cogitandum deum, quomodo uidebat in corpore dominum Iesum Christum, statim subiecit: "non credis quia ego in patre, et pater in me est?" iamdudum dixerat, "qui me uidit, uidit et patrem." sed nondum habebat Philippus sanum oculum, unde uideret patrem: atque ideo nec unde uideret ipsum filium patri coaequalem. itaque aciem mentis adhuc sauciam, et tantam lucem aspicere non ualentem, sanandam atque firmandam fidei medicamentis fomentisque suscepit, et ait, "non credis quia ego in patre, et pater in me est?" qui ergo nondum potest uidere quod demonstraturus est dominus, non quaerat prius uidere quod credat: sed prius credat, ut possit oculus sanari quo uideat. sola enim forma serui exhibebatur seruilibus oculis: quia ille qui non rapinam arbitratus est esse aequalis deo, si ab eis quos sanari uoluit iam uideri posset aequalis deo, non opus haberet semetipsum exinanire, et formam serui accipere. sed quia non erat unde uideretur deus, et erat unde uideretur homo; qui deus erat, factus est homo, ut id quod uidebatur, sanaret illud unde non uidebatur. ipse enim alio loco ait: "beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt." poterat utique Philippus respondere, et dicere, domine, ecce te uideo: talisne est pater, quale est hoc quod uideo; quoniam dixisti, qui me uidit, uidit et patrem? antequam hoc responderet Philippus, uel fortasse antequam cogitaret, cum dixisset dominus, "qui me uidit, uidit et patrem;" continuo subiunxit, "non credis quia ego in patre, et pater in me est?" illo enim oculo nondum uidere poterat, nec patrem, nec aequalem patri filium: sed ut sanaretur oculus ad uidendum, inungendus erat ad credendum. ideo antequam uideas quod uidere non potes, crede quod nondum uides. ambula per fidem, ut peruenias ad speciem. species non laetificabit in patria, quem fides non consolatur in uia. sic enim dicit apostolus: "quamdiu sumus in corpore, peregrinamur a domino." statimque subnectit quare adhuc peregrinamur, quamuis iam crediderimus: "per fidem," inquit, "ambulamus, non per speciem."

tota igitur opera nostra, fratres, in hac uita est, sanare oculum cordis, unde uideatur deus. ad hoc sacrosancta mysteria celebrantur; ad hoc sermo dei praedicatur; ad hoc exhortationes ecclesiae morales, id est, pertinentes ad corrigendos mores, ad emendandas carnales concupiscentias, ad renuntiandum non uoce tantum, sed mutata uita huic saeculo; ad hoc agunt quidquid agunt diuinae sanctaeque litterae, ut purgetur illud interius ab ea re quae nos impedit ab aspectu dei. sicut enim oculus factus ad hanc lucem temporalem uidendam, et quamuis coelestem, tamen corpoream atque conspicuam, non solum hominibus, sed etiam uilissimis animantibus - ad hoc enim factus est, ut hanc lucem uideat - ; tamen si aliquid iniectum fuerit, uel irruerit, unde turbetur, secluditur ab hac luce; et quamuis eum sua praesentia circumfundat, ille tamen se auertit, atque absens est: non solum autem absens fit perturbatione sua a luce praesenti; sed etiam poenalis illi est lux, ad quam uidendam factus est: sic et oculus cordis perturbatus atque sauciatus auertit se a luce iustitiae, nec audet eam contemplari, nec ualet.

quid turbat oculum cordis? cupiditas, auaritia, iniquitas, concupiscentia saecularis turbat, claudit, excaecat oculum cordis. et tamen quomodo quaeritur medicus, cum oculus carnis turbatus est, quomodo non differtur ut aperiatur atque purgetur, ut sanetur unde lux ista uideatur? curritur, nemo requiescit, nemo differt, si uel stipula in oculum cadat. solem certe, quem sanis oculis uidere uolumus, deus fecit. multo est utique lucidior ille qui fecit: nec huius generis lux est, quae pertineat ad oculum mentis. lux illa est aeterna sapientia. fecit autem te deus, o homo, ad imaginem suam. daretne tibi unde uideres solem quem fecit, et non tibi daret unde uideres eum qui te fecit, cum te ad imaginem suam fecerit? dedit et hoc: utrumque dedit tibi. sed multum hos oculos exteriores diligis, multum illum interiorem negligis: detritum portas atque sauciatum. poena tibi est, si se uoluerit ostendere fabricator tuus: poena est oculo tuo, antequam curetur atque sanetur. nam et in paradiso peccauit Adam, et abscondit se a facie dei. cum haberet ergo cor sanum purae conscientiae, gaudebat ad praesentiam dei: postquam peccato oculus ille sauciatus est, coepit lucem formidare diuinam, refugit in tenebras atque in densa lignorum, ueritatem fugiens, umbras appetens.

ergo, fratres mei, quoniam et nos inde nati sumus, et sicut dicit apostolus, "in Adam omnes moriuntur:" omnes enim nos duo homines aliquando fuimus si noluimus obtemperare medico, ut non aegrotaremus; obtemperemus, ut ab aegritudine liberemur. dedit nobis praecepta medicus, sanis: dedit praecepta medicus, ne medico indigeremus. "non opus est," inquit, "sanis medicus, sed aegrotantibus." sani praecepta contempsimus, et experimento sensimus in quantam perniciem nostram praeceptum illud contempserimus. aegrotare iam coepimus, laboramus, in lecto infirmitatis sumus: sed non desperemus. quia enim ad medicum uenire non poteramus, ipse ad nos uenire dignatus est. non contempsit saucium contemptus a sano. non destitit dare alia praecepta languenti, qui prima custodire noluit, ne langueret: tanquam diceret, certe experimento sensisti uerum me dixisse, quando dixi, noli tangere hoc. sanare ergo tandem, et reuiuisce. ecce porto infirmitatem tuam: bibe amarum calicem. tu enim tibi fecisti praecepta illa mea, quae sano data sunt tam dulcia, tam laboriosa. contempta sunt, coepisti laborare: sanari non potes, nisi amarum calicem biberis, calicem tentationum, quibus abundat haec uita, calicem tribulationum, angustiarum, passionum. bibe, inquit, bibe, ut uiuas. et ne responderet ei languidus, non possum, non fero, non bibo: prior bibit medicus sanus, ut bibere non dubitaret aegrotus. quid enim amarum est in tali poculo, quod ille non biberit? si contumelia: prior audiuit cum daemones expelleret, "daemonium habet," et quod "in Beelzebub eiicit daemonia." unde ut ipse consolaretur aegros, ait, "si patremfamilias Beelzebub uocauerunt, quanto magis domesticos eius?" si dolores amari sunt: ligatus et flagellatus et crucifixus est. si mors amara est: etiam mortuus est. si genus mortis exhorrescit infirmitas: nihil illo tempore fuit ignominiosius quam mors crucis. non enim frustra commendans eius obedientiam apostolus addidit, dicens: "factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis."

sed quia ipse honoraturus erat fideles suos in fine huius saeculi, prius honorauit crucem in hoc saeculo; ut terrarum principes credentes in eum prohiberent aliquem nocentium crucifigi: et quod cum magna insultatione persecutores Iudaei domino procurarunt, magna fiducia serui eius, etiam reges in fronte nunc portant. non tantum apparet modo qualem mortem pro nobis dominus subire dignatus est: sicut ait apostolus, "factus pro nobis maledictum." et cum ei pendenti Iudaeorum caecitas insultaret, posset utique descendere de cruce, qui si nollet, non esset in cruce: sed amplius erat de sepulcro resurgere, quam de cruce descendere. haec ergo dominus faciens diuina, patiens humana, admonet nos corporalibus miraculis et patientia corporali, ut credamus, et sanemur ad conspicienda illa inuisibilia quae carnis oculus nescit. hoc ergo agens curauit caecos istos, de quibus nunc euangelium recitatum est. et in curando uidete quid admonuerit aegrotum interiorem.

attendite ipsius facti exitum et ordinem rerum. sedentes illi in uia duo caeci, transeunte domino exclamabant, ut eorum misereretur. a turba uero, quae cum domino erat, compescebantur ne clamarent. neque hoc sine mysterio derelictum putetis. illi autem compescentem se turbam perseuerantissimo clamore uincebant, ut perueniret uox eorum ad aures domini: quasi non iam ille cogitata praeuenerit. clamauerunt ergo duo caeci ut audirentur a domino, et a turbis comprimi nequiuerunt. transibat dominus, et illi clamabant. stetit dominus, et sanati sunt. nam "stetit" dominus, "Iesus, et uocauit eos, et ait: quid uultis uobis faciam? at illi dixerunt: ut aperiantur oculi nostri." pro fide ipsorum fecit dominus, instaurauit oculos eorum. si intelleximus iam interiorem aegrotum, interiorem surdum, interiorem mortuum; ibi quaeramus et interiorem caecum. clausi sunt oculi cordis: transit Iesus, ut clamemus. quid est, transit Iesus? agit temporalia Iesus. quid est, transit Iesus? agit transitoria Iesus. attendite et uidete quanta eius gesta transierint. natus est de uirgine Maria: numquid semper nascitur? infans lactatus est: numquid semper sugit? per aetates cucurrit usque ad iuuentutem: numquid semper corporaliter crescit? infantiae pueritia, pueritiae adolescentia, adolescentiae iuuentus transeunti cedentique successit. ipsa etiam quae fecit miracula, transierunt: leguntur et creduntur. quia enim talia scripta sunt ut legi possint, transibant cum fierent. postremo ne in multis moremur, crucifixus est: numquid semper pendet in cruce? sepultus est, resurrexit, ascendit in coelum: iam non moritur, et mors illi ultra non dominabitur: et diuinitas eius semper manet, et immortalitas iam corporis eius nunquam deficiet. sed tamen illa omnia quae temporaliter ab eo gesta sunt, transierunt; et legenda scripta sunt, et credenda praedicantur. in illis ergo omnibus transiit Iesus.

quid duo caeci iuxta uiam sunt, nisi duo populi, ad quos sanandos uenit Iesus? ostendamus hos duos populos in scripturis sanctis. est in euangelio scriptum, "habeo alias oues, quae non sunt de hoc ouili; et illas oportet me adducere, ut sit unus grex et unus pastor." qui sunt ergo duo populi? unus Iudaeorum, et alius gentium. "non sum missus," ait, "nisi ad oues quae perierunt domus Israel." quibus hoc dixit? discipulis: quando illa Chananaea clamabat, quae se esse canem confessa est, ut micas de mensa dominorum mereretur. et quia meruit, iam duo demonstrati sunt ad quos uenerat: Iudaicus scilicet populus, de quo ait, "non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel:" et gentium populus, cuius typum praetendebat haec mulier, quam primo respuerat, dicens, "non est bonum panem filiorum mittere canibus:" et cui dicenti, "ita, domine, nam et canes edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum;" responderat; "o mulier, magna est fides tua, fiat tibi sicut uis. } inde enim erat et ille centurio, de quo dicit idem dominus: "amen dico uobis, non inueni tantam fidem in Israel. } quia ille dixerat: "non sum dignus ut intres sub tectum meum; sed tantum dic uerbo, et sanabitur puer meus." ita ergo dominus ante passionem et clarificationem suam duos iam populos designabat: unum, ad quem uenerat propter promissa patrum; et alterum, quem propter misericordiam non repellebat: ut impleretur quod promissum erat Abrahae, "in semine tuo benedicentur omnes gentes." propterea et apostolus iam post resurrectionem domini et ascensionem, ubi contemptus est a Iudaeis, perrexit ad gentes. nec tamen ecclesiis quae de Iudaeis crediderant, tacuit: "eram," inquit, "ignotus facie ecclesiis Iudaeae, quae sunt in Christo. tantum autem audiebant quia qui aliquando nos persequebatur, nunc euangelizat fidem quam aliquando uastabat: et in me," inquit, "magnificabant deum." sic et angularis lapis dicitur Christus, qui fecit utraque unum. angulus enim duos parietes copulat de diuerso uenientes. quid tam diuersum, quam circumcisio et praeputium, habens unum parietem de Iudaea, alterum parietem de gentibus? sed angulari lapide copulantur, "lapidem" enim "quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli." angulus in aedificio non est, nisi cum duo parietes ex diuerso uenientes in unum conueniunt, et quadam unitate iunguntur. isti ergo duo parietes secundum typum, duo caeci erant clamantes ad dominum.

attendite nunc, dilectissimi. dominus transibat, caeci clamabant. quid est, transibat? transitoria opera faciebat, sicut iam diximus. secundum haec transitoria opera fides nostra aedificatur. credimus enim in filium dei, non tantum quia uerbum dei est, per quem facta sunt omnia: si enim semper in forma dei manens aequalis deo, non semetipsum exinaniret formam serui accipiens; nec sentirent caeci, ut possent clamare. sed cum operaretur transitoria, id est, humiliaret se, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, clamauerunt duo caeci, { miserere nostri, fili Dauid." quia et hoc ipsum quod dominus et creator Dauid, etiam filius Dauid esse uoluit, in tempore hoc egit, transiens hoc fecit.

quid est autem, clamare ad Christum, fratres, nisi gratiae Christi congruere bonis operibus? hoc dico, fratres, ne forte simus strepentes uocibus, et muti moribus. quis est qui clamat ad Christum, ut pellatur interior caecitas transeunte Christo, id est, dispensante nobis temporalia sacramenta, quibus admoneamur ad aeterna capienda? quis est qui clamat ad Christum? qui contemnit mundum, clamat ad Christum. qui spernit saeculi uoluptates, clamat ad Christum. qui dicit non lingua, sed uita, "mihi mundus crucifixus est, et ego mundo;" clamat ad Christum. quid dispergit, et dat pauperibus, ut iustitia eius maneat in saeculum saeculi; clamat ad Christum. qui enim audit, et non surdus audit, "res uestras uendite, et date pauperibus; facite uobis sacculos non ueterascentes, thesaurum non deficientem in coelo:" tanquam uestigiorum sonitum Christi transeuntis audiens clamet ad haec caecus, id est, faciat ista. uox eius in factis sit. incipiat mundum contemnere, inopi sua distribuere, pro nihilo habere quae homines amant; contemnat iniurias, non appetat uindicari, paret maxillam percutienti, oret pro inimicis; si quis ei abstulerit sua, non repetat; si quid alicui abstulerit, reddat quadruplum.

cum ista facere coeperit, omnes sui cognati, affines, amici commouentur. qui diligunt saeculum, contradicunt. quid insanis? nimius es: numquid alii non sunt Christiani? ista stultitia est, ista dementia est. et caetera talia turba clamat, ne caeci clament. turba clamantes corripiebat: sed eorum clamores non uincebat. intelligant quid faciant, qui uolunt sanari. et nunc Iesus transit: qui iuxta uiam sunt, clament. hi sunt enim qui labiis honorant, cor autem eorum longe est a deo. ipsi sunt iuxta uiam, quibus praecipit dominus obtritis corde. nam cum recitantur ea quae fecit dominus transeuntia, semper nobis exhibetur transiens Iesus. quia usque in finem saeculi non desunt caeci sedentes ad uiam. opus ergo est ut clament illi iuxta uiam sedentes. turba quae cum domino erat, compescebat clamorem quaerentium sanitatem. fratres, uidetis quid dicam? nescio enim quomodo dicam: sed plus nescio quomodo taceam. hoc dico, et aperte dico. timeo enim Iesum transeuntem et manentem: et ideo tacere non possum. bonos Christianos, uere studiosos, uolentes facere praecepta dei, quae in euangelio scripta sunt, Christiani mali et tepidi prohibent. turba ipsa quae cum domino est, prohibet clamantes; id est, prohibet bene operantes, ne perseuerando sanentur. clament illi, non deficiant, neque ducantur quasi auctoritate turbarum; nec eos qui priores Christiani facti sunt, male uiuentes, et bonis operibus inuidentes imitentur. non dicant: quomodo isti uiuunt tam multi, sic uiuamus. quare non potius quomodo dicit euangelium? quare uis uiuere secundum increpationem turbae prohibentis, et non secundum uestigia domini transeuntis? insultabunt, uituperabunt, reuocabunt: tu clama quo usque peruenias ad aures Iesu. nam qui perseuerauerint in faciendo talia qualia praecepit Christus, et non attenderint turbas prohibentes, neque magnipenderint quod Christum uidentur sequi, id est, quod Christiani appellantur; sed plus amauerint lucem quam Christus est redditurus, quam timuerint strepitum prohibentium: nullo modo separabuntur, et stabit Iesus, et sanabit eos.

quomodo enim sanantur oculi nostri? quomodo per fidem sentimus Christum transeuntem temporali dispensatione; sic intelligamus Christum stantem incommutabili aeternitate. ibi enim sanatur oculus, quando intelligitur Christi diuinitas. percipiat hoc charitas uestra: attendite quod dicam grande sacramentum. omnia temporaliter gesta a domino nostro Iesu Christo, fidem nobis inserunt. credimus in filium dei, non solum in uerbum per quod facta sunt omnia; sed in ipsum uerbum factum carnem, ut habitaret in nobis, natum de uirgine Maria, et caetera quae fides habet, quae nobis exhibita sunt, ut Christus transiret, et ut caeci uestigia transeuntis audientes, clamarent operibus, uita professionem fidei commemorantes. iam ut clamantes sanentur, stat Iesus. etenim iam stantem uidet Iesum, qui dicit: "et si noueramus Christum secundum carnem, sed iam nunc non nouimus." Christi enim diuinitatem uidebat, quantum in hac uita potest. est diuinitas Christi, est humanitas Christi. diuinitas stat, humanitas transit. quid est, diuinitas stat? non mutatur, non conuellitur, non recedit. non enim sic ad nos uenit, ut a patre discederet: nec ita ascendit, ut loco moueretur. assumpta carne, locum mutauit: deus autem assumens carnem, quia in loco non est, nec mutat locum. tangamur stante Christo, sanentur oculi nostri. sed quorum oculi? clamantium scilicet, cum transit: id est, bene operantium per eam fidem, quae dispensata est temporaliter ad erudiendos nos paruulos.

sanatis autem oculis, quid pretiosius habere poterimus, fratres? lumen hoc qui uident quod factum est, quod fulget de coelo, uel quod exhibetur de lucerna, gaudent. et quomodo miseri uidentur, qui hoc uidere non possunt? ego autem quare loquor, quare ista dico, nisi ut horter omnes uos ad clamandum, cum transit Iesus? lucem commendo sanctitati uestrae amandam, quam forte non uidetis. credite, dum nondum uidetis; et clamate, ut uideatis. quanta putatur infelicitas hominum, qui lucem istam corporalem non uident? excaecatus est aliquis: continuo dicitur, iratum deum habuit, aliquid mali commisit. hoc uxor Tobiae dicebat uiro. clamabat ille propter haedum, ne de furto esset; nolebat sonum furti audire in domo sua: illa defendens factum suum, opprobrio percutiebat maritum: et cum ille diceret, reddite, si de furto est; illa respondebat insultans, ubi sunt iustitiae tuae? quam caeca erat, quae furtum defendebat: et quam lucem uidebat, qui furtum reddi imperabat. illa erat foris in luce solis: ille erat intus in luce iustitiae. quis eorum erat in luce meliore?

ad hanc lucem, fratres, amandam hortamur dilectionem uestram; ut clametis operibus, cum dominus transit: sonet uox fidei; ut stans Iesus, id est, incommutabilis manens dei sapientia, et maiestas uerbi dei, per quod facta sunt omnia, aperiat oculos uestros. idem Tobias monens filium suum, ad hoc monebat ut clamaret: id est, ad bona opera monebat. dicebat illi ut daret pauperibus, praecipiebat ut eleemosynas faceret indigentibus, et docebat dicens: "fili, eleemosynae non sinunt ire in tenebras." consilium percipiendae atque obtinendae lucis caecus dabat. { eleemosynae," inquit, "non sinunt ire in tenebras." si ei filius responderet miratus, quid ergo, pater, tu eleemosynas non fecisti, ut modo caecus loquaris? tu nunc nonne in tenebris es, qui mihi dicis, "eleemosynae non sinunt ire in tenebras?" nouerat ille de qua luce doceret filium, nouerat in interiore homine quod uidebat. filius patri porrigebat manum, ut ambularet per terram; et pater filio, ut habitaret in coelo.

breuiter, ut concludam, fratres, sermonem istum, ex eo quod nos plurimum tangit atque angit, uidete esse turbas quae corripiant caecos clamantes. omnes qui in hac turba sanari uultis, non uos deterreant: quia multi sunt nomine Christiani, et operibus impii; non uos deterreant a bonis operibus. clamate inter turbas compescentes, reuocantes, insultantes, male uiuentes. non enim solis uocibus comprimunt bonos Christianos mali, sed et malis operibus. non uult bonus Christianus ire spectare. hoc ipsum quod frenat concupiscentiam suam, ne pergat ad theatrum; clamat post Christum, clamat ut sanetur. alii concurrunt, sed forte pagani, forte Iudaei. imo uero tam pauci essent in theatris, ut erubescendo discederent, si Christiani ad theatra non accederent. currunt ergo et illi, portantes sanctum nomen ad poenam suam. clama ergo non eundo, premens in corde tuo temporalem concupiscentiam; et tene te in clamore forti et perseueranti ad aures saluatoris, ut stet Iesus, et curet te. inter ipsas turbas clama, ne desperes de auribus domini. non enim et illi caeci ex illa parte clamauerunt, ubi turba non erat, ut ex ea parte audirentur, ubi non esset impedimentum prohibentium. inter ipsas turbas clamauerunt: et tamen dominus audiuit. sic et uos etiam inter peccatores et luxuriantes, inter amatores saecularium uanitatum, ibi clamate, ut sanet uos dominus. nolite per aliam partem clamare ad dominum, nolite ad haereticos ire, et ibi clamare ad dominum. attendite, fratres, quia in illa turba quae clamare prohibebat, ibi sanati sunt qui clamabant.

nam et hoc attendat sanctitas uestra, quid sit perseuerare in clamando. dicam quod multi mecum experti sunt in nomine Christi: non enim cessat ecclesia tales parere. cum quisque Christianus coeperit bene uiuere, feruere bonis operibus, mundumque contemnere; in ipsa nouitate operum suorum patitur reprehensores et contradictores frigidos Christianos. si autem perseuerauerit, et eos superauerit perdurando, et non defecerit a bonis operibus; iidem ipsi iam obsequentur, qui ante prohibebant. tamdiu enim corripiunt et perturbant et uetant, quamdiu sibi cedi posse praesumunt. si autem uicti fuerint perseuerantia proficientium, conuertunt se, et dicere incipiunt: magnus homo, sanctus homo: felix cui deus concessit. honorant, gratulantur, benedicunt, laudant: quomodo illa turba quae cum domino erat. ipsa prohibebat ne caeci clamarent: sed postquam illi ita clamauerunt, ut mererentur audiri et impetrare misericordiam domini, ipsa turba rursum dicit, "uocat uos Iesus." iam et hortatores fiunt, qui paulo ante corripiebant ut tacerent. solus autem ille non uocatur a domino, qui non laborat in hoc saeculo. sed quis in hac uita non laborat in peccatis et in iniquitatibus suis? si autem omnes laborant, omnibus dictum est, "uenite ad me, omnes qui laboratis." si autem omnibus dictum est, quare culpam tuam tribuis inuitatori tuo? ueni. non tibi fit angusta domus eius: pariter ab omnibus, totum a singulis possidetur regnum dei; crescente possessorum numero non minuitur, quia non diuiditur. unicuique integrum est, quod concorditer habetur a multis.

hoc tamen in mysterio lectionis huius cognouimus, fratres, quod aliis librorum sanctorum locis apertissime sonat, esse intus in ecclesia et bonos et malos, quod saepe dicimus frumentum et paleam. nemo ante tempus deserat aream, toleret paleam in tritura, toleret in area. quod enim toleret, in horreo non habebit. ueniet uentilator, qui diuidet malos a bonis. erit etiam corporalis separatio, quam modo spiritualis praecedit. a malis corde semper disiungimini; ad tempus caute corpore copulamini. nec tamen negligentes sitis in corrigendis uestris, ad curam scilicet uestram quoquo modo pertinentibus, monendo, docendo, hortando, terrendo. quibuscumque modis potestis, agite. nec, cum inuenitis in scripturis et in exemplis sanctorum, siue qui ante, siue qui post domini aduentum in hac uita fuerunt, quod mali bonos in unitate non maculant, efficiamini pigri ad corrigendos malos. duobus modis non te maculat malus: si non consentias, et si redarguas: hoc est, non communicare, non consentire. communicatur quippe, quando facto eius consortium uoluntatis uel approbationis adiungitur. hoc ergo nos admonens apostolus ait: "nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum." et quia parum erat, non consentire, si sequeretur negligentia disciplinae: "magis autem," inquit, "et redarguite." uidete quemadmodum utrumque complexus est, "nolite communicare: magis autem et redarguite." quid est, "nolite communicare?" nolite consentire, nolite laudare, nolite approbare. quid est, "magis autem et redarguite?" reprehendite, corripite, coercete.

deinde in ipsa correctione uel coercitione alienorum peccatorum cauendum est, ne se extollat qui alterum corripit; et apostolica illa cogitanda sententia est: "quapropter qui se putat stare, uideat ne cadat." foris terribiliter personet increpatio; intus lenitatis teneatur dilectio. "si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto," sicut dicit idem apostolus; "uos qui spirituales estis, huiusmodi instruite in spiritu mansuetudinis, intendens te ipsum, ne et tu tenteris. alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi." item alio loco: "seruum," inquit, "domini non oportet litigare; sed mitem esse ad omnes, docibilem, patientem, in modestia corripientem diuersa sentientes: ne forte det illis deus poenitentiam ad cognoscendam ueritatem, et resipiscant a diaboli laqueis, a quo capti tenentur ad ipsius uoluntatem." neque ergo consentientes sitis malis, ut approbetis; neque negligentes, ut non arguatis; neque superbientes, ut insultanter arguatis.

qui autem deseruit unitatem, uiolat charitatem: et quisquis uiolat charitatem, quodlibet magnum habeat, ipse nihil est. si linguis hominum loquatur et angelorum, si sciat omnia sacramenta, si habeat omnem fidem, ut montes transferat, si distribuat omnia sua pauperibus, si corpus suum tradat, ut ardeat, charitatem autem non habeat; nihil est, nihil ei prodest. uniuersa inutiliter habet, qui unum illud, quo uniuersis utatur, non habet. amplectamur itaque charitatem, studentes seruare unitatem spiritus in uinculo pacis. non nos seducant qui carnaliter intelligunt et corporalem separationem facientes, ab ecclesiae frumentis toto orbe diffusis spirituali sacrilegio separantur. per totum enim mundum seminatum est bonum semen. bonus ille seminator filius hominis, non in Africa sola, sed ubique sparsit semen bonum. inimicus autem superseminauit zizania. sed tamen quid ait paterfamilias? "sinite utraque crescere usque ad messem." per quid crescere? utique per agrum. quis est ager? numquidnam Africa? non. quis est ergo? non interpretemur nos, dominus dicat: neminem sinamus aliquid pro arbitrio suspicari. dixerunt enim magistro discipuli: "enarra nobis parabolam zizaniorum." et enarrauit dominus: "semen bonum," dixit, "filii sunt regni; zizania uero, filii mali." quis ea seminauit? "inimicus autem," inquit, "qui ea seminauit, diabolus est." quis est ager? "ager est," inquit, "hic mundus." quae es messis? "messis est," ait, "finis saeculi." qui sunt messores? "messores," inquit, "angeli sunt." numquid Africa est mundus? numquid messis hoc tempus? numquid messor Donatus? per totum orbem terrarum exspectate messem, per totum orbem terrarum crescite in messem, per totum orbem terrarum zizania tolerate usque ad messem. non uos seducant peruersi, paleae nimis leues, quae euolant ante aduentum uentilatoris ex area: non uos seducant. tenete eos ad istam uel solam similitudinem zizaniorum, neque illos sinatis loqui amplius. ille codices tradidit. non. sed ille codices tradidit. quilibet tradiderit, numquid infidelitas traditorum fidem dei euacuauit? quae est fides dei? quam promisit Abrahae, dicens: "in semine tuo benedicentur omnes gentes." quae est fides dei? "sinite utraque crescere usque ad messem." per quid crescere? per agrum. quid est, per agrum? per mundum.

hic illi dicunt: creuerat quidem utrumque per mundum, sed iam frumenta diminuta sunt, et in istam nostram regionem paucitatemque reuocata. non te permittit dominus interpretari quod uis. ipse qui exponit hanc parabolam, claudit os tuum, os sacrilegum, os impium, os profanum, os tibi contrarium, qui contradicis testatori, etiam te ad haereditatem uocanti? quomodo claudit os tuum? dicendo, "sinite utraque crescere usque ad messem." si iam fuit messis, credamus esse frumenta diminuta. quanquam ne tunc quidem minuentur, sed in horreum recondentur. sic enim ait: "colligite primum zizania, et alligate fasciculos, ad comburendum ea; frumentum autem recondite in horreum meum." si ergo usque ad messem crescunt, post messem reconduntur; improbe, impie, quando minuuntur? concedo in comparatione zizaniorum simul atque palearum frumenta esse pauciora: tamen utraque crescunt usque ad messem. cum enim abundat iniquitas, refrigescit charitas multorum: crescunt zizania, crescit palea. sed quia toto agro deesse non potest frumentum, quod perseuerando usque ad finem saluum fiat, crescunt utraque usque ad messem. et si propter abundantiam malorum dictum est, "putas, ueniens filius hominis inueniet fidem in terra?" hocque nomine significantur quicumque legis praeuaricatione imitantur eum cui dictum est, { terra es, et in terram ibis:" tamen et propter abundantiam bonorum, et propter eum cui dictum est, "sic erit semen tuum sicut stellae coeli, et sicut arena maris," etiam illud non tacitum est, "quia multi ab oriente et occidente uenient, et recumbent cum Abraham et Isaac in regno dei." utraque ergo crescunt usque ad messem; et suas sententias in scripturis habent zizania uel paleae, suas autem frumenta. quas qui non intelligunt, confundunt, et confunduntur; atque ita perstrepunt caeca cupiditate, ut nolint obmutescere uel patefacta ueritate.

ecce, inquiunt, dicit propheta, "recedite, exite inde, et immundum ne tetigeritis:" quomodo ergo malos pro pace tolerabimus, a quibus exire et recedere iubemur, ne tangamus immundum? nos istam recessionem spiritualiter intelligimus, illi corporaliter. nam et ego clamo cum propheta, et qualiacumque simus uasa, utitur nobis deus in dispensationem uestram: clamamus et nos, et dicimus uobis, "recedite, exite inde, et immundum ne tetigeritis;" sed contactu cordis, non corporis. quid est enim tangere immundum, nisi consentire peccatis? quid est autem exire inde, nisi facere quod pertinet ad correptionem malorum, quantum pro uniuscuiusque gradu atque persona salua pace fieri potest? displicuit tibi quod quisque peccauit; non tetigisti immundum. redarguisti, corripuisti, monuisti, adhibuisti etiam, si res exegit, congruam, et quae unitatem non uiolet, disciplinam; existi inde. attendite in facta sanctorum, ne forte nostra uideatur interpretatio. quomodo haec uerba intellexerunt sancti, sic utique intelligenda sunt. "exite inde," inquit propheta. prius usitata ipsius uerbi consuetudine assero istam sententiam, et postea ostendo non meam. plerumque accusantur homines; et cum accusati fuerint, defendunt se: cum autem se ille qui accusatur homo, rationabiliter iusteque defenderit, qui audiunt, dicunt, exiit inde. quo inde exiit? manens loco, exiit inde. quomodo inde exiit? ratione reddita, et defensione iustissima. hoc est quod faciebant sancti, quando excutiebant puluerem de pedibus suis, aduersus eos qui sibi pacem nuntiatam non accipiebant. exiit inde ille speculator, cui dictum est, "speculatorem posui te domui Israel." illi enim dicitur, "si dixeris iniquo, et non se auerterit ab iniquitate et a uia sua; iniquus ille in sua iniquitate morietur, et tu animam tuam liberabis." hoc si facit, exit inde, non separatione corporis, sed defensione operis sui. fecit enim iste quod faciendum fuit: etiamsi ille non obtemperauit, cui obtemperandum fuit. hoc est, "exite inde."

clamauit ista Moyses, clamauit Isaias, clamauit Ieremias, clamauit Ezechiel. uideamus si hoc ipsi fecerunt, si dimiserunt populum dei, et se ad gentes alias transtulerunt. quam multa et quam uehementer Ieremias increpauit in peccatores et sceleratos populi sui. inter eos tamen erat, unum cum illis templum intrabat, eadem sacramenta celebrabat: in ea hominum sceleratorum congregatione uiuebat, sed clamando exibat inde. hoc est exire inde, hoc est immundum non tangere, et uoluntate non consentire, et ore non parcere. quid dicam de Ieremia, de Isaia, de Daniele, de Ezechiel, de caeteris prophetis, qui non recesserunt a populo malo, ne desererent bonos illi populo commixtos, ubi et ipsi tales esse potuerunt? Moyses ipse, fratres, cum acciperet legem in monte, populus deorsum idolum fecit. populus dei, populus ductus cedentibus fluctibus rubri maris, qui sequentes inimicos obruerant, post tanta signa et miracula in Aegyptiorum plagis ad mortem, et in sua protectione ad salutem, tamen idolum poposcit, idolum extorsit, idolum fecit, idolum adorauit, idolo sacrificauit. indicat deus famulo suo populi factum, et dicit eos se perditurum a facie sua. intercedit Moyses ad ipsum populum rediturus: et habuit occasionem recedendi et exeundi ab eis, sicut isti intelligunt, ne immundum tangeret, ne cum talibus uiueret; non fecit tamen. et ne forte hoc necessitate potius quam charitate fecisse uideretur, obtulit illi deus alium populum: "faciam te," inquit, "in gentem magnam:" ut illos deleret. at ille non accepit, cohaeret peccatoribus, petit pro peccatoribus. et quomodo petit? magna probatio dilectionis, fratres. quomodo petit? uidete illam, de qua saepe locuti sumus, maternam quodam modo charitatem. cum deus minaretur sacrilego populo, pia Moysi uiscera tremuerunt, opposuit se pro illis iracundiae dei. "domine," inquit, "si dimittis eis peccatum, dimitte: sin autem, dele me de libro tuo quem scripsisti." quam paternis maternisque uisceribus, quam securus hoc dixerit attendens iustitiam et misericordiam dei. ut quia iustus est, non perderet iustum, quia misericors est, ignosceret peccatoribus.

certe iam manifestum est prudentiae uestrae, quomodo accipienda sint omnia talia testimonia scripturarum: ut quando scriptura sonat, recedere nos debere a malis, non aliud intelligere iubeamur, nisi ut corde recedamus; ne maius malum in separatione bonorum committamus, quam in malorum coniunctione fugiamus, sicut ipsi Donatistae fecerunt. qui si uere boni malos arguerent, ac non potius ipsi mali bonos infamarent, qualeslibet pro pace tolerarent, qui Maximianistas receperunt tanquam integros, quos tanquam perditos antea damnauerunt. certe manifeste dixit propheta, "recedite et exite inde, et immundum ne tetigeritis." ego ut intelligam quod dixit, attendo quod fecit. facto suo mihi exponit dictum suum. dixit, "recedite." quibus dixit? utique iustis. a quibus ut recederent, dixit? utique a peccatoribus et iniquis. quaero, a talibus utrum ipse recesserit? inuenio quod non recesserit. ergo aliter intellexit. nam utique prior faceret quod praecepit. recessit corde, obiurgauit atque arguit. continendo se a consensu non tetigit immundum: obiurgando autem exiit liber in conspectu dei; cui neque sua deus peccata imputat, quia non fecit; neque aliena, quia non approbauit; neque negligentiam, quia non tacuit; neque superbiam, quia in unitate permansit. sic ergo, fratres mei, quotquot habetis inter uos, qui adhuc amore saeculi praegrauantur, auaros, periuros, adulteros, spectatores nugarum, consultores mathematicorum, fanaticorum, augurum, auspicum, ebriosos, luxuriosos, quidquid inter uos malorum esse nostis; quantum potestis, improbate, ut corde recedatis; ut redarguite, et exeatis inde; et nolite consentire, ut immundum non tangatis.