hesterna die sanctum euangelium admonuit nos non negligere peccata fratrum nostrorum: "sed si peccauerit," inquit, "in te frater tuus, corripe eum inter te et ipsum solum. si te audierit, lucratus es fratrem tuum. si autem contempserit, adhibe tecum duos uel tres: ut in ore duorum uel trium testium stet omne uerbum. si autem et ipsos contempserit, dic ecclesiae. quod si ecclesiam contempserit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus." hodierna etiam die ad ipsam rem pertinet capitulum quod sequitur, quod modo cum legeretur audiuimus. cum enim dixisset hoc dominus Iesus Petro, subiecit et interrogauit magistrum, quoties ignosceret fratri qui in illum peccasset; et quaesiuit utrum sufficeret septies. respondit illi dominus: "non solum septies, sed etiam septuagies septies." deinde narrauit similitudinem ualde terribilem: quia simile est regnum coelorum homini patrifamilias, qui posuit rationem cum seruis suis; in quibus inuenit debitorem decem millium talentorum. et cum iussisset, ut omnia quae habebat, et omnis eius familia, et ipse uenderetur, et debitum solueretur, aduolutus genibus domini sui, rogabat eum dilationem, meruit remissionem. misertus est enim dominus eius, sicut audiuimus, et omne debitum dimisit illi. at ille debito liber, sed iniquitatis seruus, posteaquam egressus est a facie domini sui, inuenit etiam ipse debitorem suum, qui debebat, non decem millia talentorum, quantum ipsius debitum fuit, sed centum denarios: coepit eum suffocatum trahere, et dicere, "redde quod debes." at ille rogabat conseruum, sicut et ipse rogauerat dominum: sed non talem iste inuenit conseruum, qualem ille dominum. non solum remittere illi debitum noluit: sed nec dilationem dedit. contortum rapiebat ad solutionem, iam debito dominico liber. displicuit conseruis; et renuntiauerunt domino suo quid actum esset: et dominus fecit adesse seruum, et dixit ei, "serue nequam," cum mihi tanta deberes, misertus tui, "omnia dimisi tibi; nonne ergo et te oportebat misereri conserui tui, sicut et ego tui misertus sum?" et iussit omnia, quae illi dimiserat, exigi.

ergo hanc similitudinem ad nostram instructionem proposuit, et admonendo perire nos noluit. "sic," inquit, "et uobis faciet pater uester coelestis, si non remiseritis unusquisque uestrum fratri suo ex cordibus uestris." ecce, fratres, res in aperto est, admonitio utilis; et ualde salubris obedientia debetur, ut quod iussum est impleatur. quia omnis homo et debitor est dei, et debitorem habet fratrem suum. quis est enim qui non sit debitor dei, nisi in quo nullum potest inueniri peccatum? quis est autem qui non habeat debitorem fratrem, nisi in quem nemo peccauit? putasne, quisquam in genere humano reperiri potest, qui non et ipse aliquo peccato obstrictus sit fratri suo? debitor est ergo omnis homo, habens tamen et ipse debitorem. ideo deus iustus constituit tibi regulam in debitore tuo, quod faciet et ipse cum suo. duo sunt enim opera misericordiae, quae nos liberant, quae breuiter ipse dominus posuit in euangelio, "dimittite, et dimittetur uobis; date, et dabitur uobis. dimittite, et dimittetur uobis," ad ignoscendum pertinet. "date, et dabitur uobis," ad praestandum beneficium pertinet. quod ait de ignoscendo; et tu uis tibi ignosci quod peccas, et habes alium cui tu possis ignoscere. rursus quod pertinet ad tribuendum beneficium; petit te mendicus, et tu es dei mendicus. omnes enim quando oramus, mendici dei sumus: ante ianuam magni patrisfamilias stamus, imo etiam prosternimur, supplices ingemiscimus, aliquid uolentes accipere; et ipsum aliquid, ipse deus est. quid a te petit mendicus? panem. et tu quid petis a deo, nisi Christum, qui dicit, "ego sum panis uiuus, qui de coelo descendi?" ignosci uobis uultis? ignoscite: "remittite, et remittetur uobis." accipere uultis? "date, et dabitur uobis."

sed quid in hac aperta praeceptione mouere possit, audite. in remissione ubi uenia petitur, et ab ignoscente debetur, hoc potest mouere, quod et Petrum mouit. "quoties debeo," inquit, "ignoscere? sufficit usque septies?" non sufficit, ait dominus: "non dico tibi, septies; sed, septuagies septies." iam tu enumera quoties in te peccauerit frater tuus. si potueris peruenire usque ad septuagesimam et octauam culpam, ut transeas septuagies septies, tunc molire uindictam. itane uerum est quod dicit, et uere ita se res habet, ut si peccauerit septuagies septies, ignoscas; si autem peccauerit septuagies octies, iam liceat tibi non ignoscere? audeo, audeo dicere, ut et si septuagies octies peccauerit, ignoscas. si autem peccauerit, ut dixi, septuagies octies ignosce. et si centies peccauerit, ignosce. et quid dicam toties et toties? omnino quoties peccauerit, ignosce. ergo ego ausus sum supergredi modum domini mei? ille in septuagesimo et septimo numero ignoscendi limitem fixit: hunc ego limitem transilire praesumam? non est uerum, non sum ausus plus aliquid. ipsum dominum meum audiui loquentem in apostolo suo, ubi modus et numerus praefixus non est. ait enim: "donantes uobismetipsis, si quis aduersus aliquem habet querelam, sicut deus in Christo donauit uobis." audistis formam. si septuagies septies peccata tibi donauit Christus, si huc usque ignouit, et ultra negauit; pone et tu limitem, et ulterius noli ignoscere. si autem Christus millia peccata peccatorum inuenit, et tamen omnia donauit; noli subducere misericordiam, sed posce illius numeri solutionem. non enim sine causa dominus "septuagies septies" dixit: cum omnino nulla culpa sit, quam non debeas ignoscere. ecce ille ipse seruus, cuius debentis inuentus est debitor, decem millia talentorum debebat. puto enim, quia decem millia talentorum, ut parum sit, decem millia peccatorum sunt. nolo enim dicere unum talentum, quod omnia peccata concludat. seruus autem ille quantum ei debebat? centum denarios debebat. iam plus non est quam septuagies septies? et tamen iratus est dominus, quia ei non dimisit. non solum enim centum plus sunt quam septuaginta septem; sed centum denarii forte mille asses sunt. sed quid ad decem millia talentorum?

ac per hoc omnes culpas, quae in nos committuntur, parati simus ignoscere, si nobis desideramus ignosci. si enim consideremus peccata nostra, et numeremus quid facto, quid oculo, quid aure, quid cogitatione, quid innumerabilibus motibus; nescio utrum dormiamus sine talento. ergo quotidie petimus, quotidie diuinas aures orando pulsamus, quotidie nos prosternimus et dicimus: "dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris." quae debita tua? omnia, an aliquam partem? respondebis, omnia. sic ergo et tu debitori tuo. hanc ergo regulam ponis, hanc conditionem loqueris: hoc pacto et placito quando oras, commemoras, ut dicas, "dimitte nobis, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris."

quid sibi ergo uult "septuagies septies?" audite, fratres, magnum mysterium, admirabile sacramentum. quando dominus baptizatus est, Lucas euangelista sanctus ibi commemorauit generationes eius, quo ordine, qua serie, quo stemmate ad illam generationem uentum fuerit, qua natus est Christus. Matthaeus coepit ab Abraham, et uenit usque ad Ioseph descendendo: Lucas autem ascendendo coepit numerare. quare ille descendendo, ille ascendendo? quia Matthaeus generationem Christi commendabat, qua descendit ad nos; ideo quando natus est Christus, coepit numerare descendendo. Lucas autem quia tunc coepit numerare, quando baptizatus est Christus; ibi est initium ascensionis: iste ascendendo numerare coepit, numerando autem compleuit generationes septuaginta septem. a quo numerabat? intendite a quo. exorsus est numerare a Christo usque ad ipsum Adam, qui primus peccauit, et nos cum peccati obligatione generauit. peruenit usque ad Adam, et numerantur generationes septuaginta septem: hoc est, a Christo usque ad Adam, quas diximus septuaginta septem; et ab Adam usque ad Christum septuaginta septem. si ergo nulla generatio praetermissa est, nulla culpa praeteritur, ubi non debeat ignosci. nam ideo ipsius septuaginta septem generationes enumerauit, quem numerum dominus in peccatorum remissione commendauit; quoniam a baptismo coepit enumerare, ubi omnia peccata soluuntur.

et in hoc, fratres, adhuc accipite sacramentum maius. in septuagesimo septimo numero mysterium est remissionis peccatorum. tot generationes inueniuntur a Christo usque ad Adam. deinde paulo diligentius interroga ipsius numeri secretum, latebrasque eius inquire: pulsa diligentius, ut aperiatur tibi. iustitia lege dei constat: uerum est. nam lex in decem praeceptis commendatur. ideo ille debebat decem millia talentorum. ipse est ille memorabilis decalogus scriptus digito dei, traditus populo per Moysen famulum dei. debebat ergo ille decem millia talentorum: omnia peccata significat, propter numerum legis. debebat et ille centum denarios: non minus ab eodem numero. nam et centies centum fit decem millia; et decies deni, centum. et ille decem millia talentorum, et ille decies denos. a legitimo enim numero non recessum est, in quo utroque inuenies utraque peccata. uterque debitor, et uterque ueniae deplorator et impetrator: sed ille seruus malus, seruus ingratus, iniquus, noluit rependere quod accepit, noluit praestare quod illi indigno praestitum fuit.

uidete ergo, fratres: quisque incipit a baptismo, liber exit, dimissa sunt illi decem millia talentorum; et cum exierit, inuenire habet conseruum suum debitorem. obseruet ergo ipsum peccatum: quia numerus undenarius transgressio legis est. lex enim denarius, peccatum undenarium. lex enim per decem, peccatum per undecim. quare peccatum per undecim? quia transgressio denarii est, ut eas ad undenarium. in lege autem modus fixus est: transgressio autem peccatum est. iam ubi transgrederis denarium, ad undenarium uenis. adeo magnum mysterium figuratum est, quando iussum est tabernaculum fabricari. multa ibi numerosa dicta sunt, in magno sacramento. inter caetera uela cilicina iussa sunt fieri, non decem, sed undecim: quia per cilicium ostenditur confessio peccatorum. quid autem amplius quaeris? uis nosse omnia peccata contineri numero isto septuagesimo septimo? septuplum solet pro toto computari: quoniam septem diebus uoluitur tempus, et finito septenario, rursus ad caput reditur, ut eadem forma uoluatur. per huiusmodi formae reuolutiones saecula transeunt: a septenario tamen numero non receditur. omnia enim peccata dixit, quando "septuagies septies" dixit: quia illud undecim duc septies, fiunt septuagies septies. omnia ergo dimitti peccata uoluit, qui ea septuagesimo septimo numero praesignauit. nemo contra se teneat non ignoscendo, ne contra illum teneatur, quando orat. dicit enim deus, dimitte, et dimittetur tibi. sed ego prior dimisi: dimitte uel postea. nam si non dimiseris, reuocabo te; et quidquid tibi dimiseram, replicabo tibi. non enim mentitur ueritas; non enim fallit, aut fallitur Christus, qui subiecit, dicens: "sic et uobis faciet pater uester, qui in coelis est." inuenis patrem, imitare patrem. si enim imitari non uis, exhaeredari disponis, "faciet" ergo "ita uobis," inquit, "pater uester coelestis, si non remiseritis unusquisque fratribus uestris ex cordibus uestris." ne dicas in lingua, ignosco, et corde differas. supplicium enim ostendit tibi deus, minando uindictam. nouit deus ubi dicas. uocem tuam homo audiuit: conscientiam tuam deus inspicit. si dicis, dimitto; dimitte. melius est cum clamas ore, et dimittis in corde, quam blandus ore, crudelis in corde.

iam ergo obsecrant pueri indisciplinati, et nolunt uapulare, qui sic praescribunt nobis, quando uolumus dare disciplinam: peccaui, ignosce mihi. ecce ignoui, et iterum peccat. ignosce: ignoui. peccat tertio. ignosce: tertio ignoui. iam quarto uapulet. et ille: numquid septuagies septies te fatigaui? si hac praescriptione seueritas disciplinae dormiat, repressa disciplina saeuit impunita nequitia. quid ergo faciendum est? corripiamus uerbis, et si opus est, et uerberibus: sed delictum dimittamus, culpam de corde abiiciamus. ideo enim dominus subdidit, "de cordibus uestris," ut si per charitatem imponitur disciplina, de corde lenitas non recedat. quid enim tam pium quam medicus ferens ferramentum? plorat secandus, et secatur: plorat urendus, et uritur. non est illa crudelitas; absit ut saeuitia medici dicatur. saeuit in uulnus, ut homo sanetur: quia si uulnus palpetur, homo perditur. sic ergo ista monuerim, fratres mei, ut fratres nostros qui peccauerint omni modo diligamus, de corde nostro charitatem in eos non dimittamus, et disciplinam, cum opus est, demus: ne per solutionem disciplinae crescat nequitia, et incipiamus propter deum accusari; quia recitatum est nobis, "peccantes coram omnibus corripe, ut caeteri timorem habeant." certe si quis, quod solum uerum est, distinguit tempora, et soluit quaestionem, uerum est. si peccatum in secreto est, in secreto corripe. si peccatum publicum est et apertum, publice corripe: ut ille emendetur, et caeteri timeant.