Chananaea ista mulier, quae modo nobis lectione euangelica commendata est, praebet nobis humilitatis exemplum, et pietatis uiam: ab humilitate in alta surgere ostendit. erat autem, sicuti apparet, non de populo Israel, unde patriarchae, unde prophetae, unde parentes domini nostri Iesu Christi secundum carnem; unde ipsa uirgo Maria, quae peperit Christum. non ergo ex isto populo erat haec mulier: sed erat ex gentibus. nam, sicut audiuimus, secessit dominus in partes Tyri et Sidonis, et inde mulier Chananaea de finibus illis egressa, petebat beneficium instantissime curandae filiae suae, quae male a daemonio uexabatur. Tyrus et Sidon non erant ciuitates populi Israel, sed gentium; quamuis uicinae illi populo. clamabat ergo auida impetrandi beneficii, fortiterque pulsabat: et dissimulabatur ab ea, non ut misericordia negaretur, sed ut desiderium accenderetur; nec solum ut desiderium accenderetur, sed, sicut ante dixi, ut humilitas commendaretur. clamabat ergo tanquam domino non audiente, sed quod facturus erat in silentio disponente. discipuli rogauerunt pro illa dominum, et dixerunt: "dimitte illam, quia clamat post nos." et ille: "non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel."

hic uerborum istorum oritur quaestio: unde nos ad ouile Christi de gentibus uenimus, si non est missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel? quid sibi uult huius secreti tam alta dispensatio, ut cum dominus sciret quare ueniret, utique ut ecclesiam haberet in omnibus gentibus, non se missum dixerit, nisi ad oues quae perierunt domus Israel? intelligimus ergo praesentiam corporis sui, natiuitatem suam, exhibitionem miraculorum, uirtutemque resurrectionis in illo populo eum ostendere debuisse; ita fuisse dispositum, sic ab initio commendatum, hoc praedictum, hoc impletum: quia Christus Iesus ad gentem Iudaeorum uenire debuit uidendus, occidendus, et lucraturus eos inde quos ante praesciuit. non enim damnata illa plebs est, sed uentilata. ibi erat paleae multitudo, ibi granorum occulta dignitas: ibi quod incenderetur, ibi unde horreum repleretur. nam unde apostoli nisi inde? unde Petrus? unde caeteri?

unde ipse Paulus, primo Saulus? hoc est, primo superbus, post humilis. nam quando Saulus, a Saule nomen deriuatum erat. Saul autem rex superbus: in regno autem Dauid humilem persequebatur. quando ergo Saulus, qui postea Paulus, tunc utique superbus, tunc persecutor innocentium, tunc uastator ecclesiae. acceperat enim litteras - uelut zelo synagogae ardens, et insequens Christianum nomen - a sacerdotibus, ut exhiberet quoscumque inuenisset Christianos ad luenda supplicia. cum pergit, cum anhelat caedes, cum sitit sanguinem, coelesti Christi uoce prostratus est persecutor, erectus est praedicator. impletum in illo quod scriptum est in propheta: "ego percutiam, et ego sanabo." hoc enim percutit deus, quod se in homine extollit aduersus deum. non est impius medicus, qui tumorem ferit, qui putredinem secat aut urit. dolorem ingerit: ingerit, sed ut perducat ad sanitatem. molestus est: sed nisi esset, utilis non esset. prostrauit ergo Christus una uoce Saulum, erexit Paulum: hoc est, prostrauit superbum, erexit humilem. nam quae fuit ratio mutandi sibi nominis, ut cum Saulus antea uocaretur, postea se Paulum dici uellet; nisi quia Sauli nomen in se agnouit, cum persequeretur, fuisse superbiae? elegit ergo humile nomen, ut Paulus, hoc est minimus, uocaretur. Paulum enim, minimum est. Paulum nihil aliud est, quam paruum. de quo nomine iam glorians, humilitatemque commendans: "ego," inquit, "sum minimus apostolorum." unde ergo, unde iste, nisi ex populo Iudaeorum? inde alii apostoli, inde Paulus, inde quos commendat idem Paulus, quod uiderint dominum post resurrectionem. dicit enim eum uisum ferme "a quingentis fratribus simul, ex quibus plures manent usque adhuc, quidam autem dormierunt."

ex illo autem populo etiam illi, qui, cum Petrus loqueretur, commendans passionem, resurrectionem diuinitatemque Christi, accepto spiritu sancto, quando illi omnes, in quos uenit spiritus sanctus, linguis omnium gentium sunt locuti, compuncti spiritu, qui audiebant ex populo Iudaeorum, quaesierunt consilium salutis suae, intelligentes se reos sanguinis Christi: quod eum ipsi crucifixerint, ipsi occiderint, in cuius nomine occisi a se uiderent tanta miracula fieri, uiderent spiritus sancti praesentiam. quaerentes ergo consilium, responsum acceperunt: "agite poenitentiam, et baptizetur unusquisque uestrum in nomine domini nostri Iesu Christi; et dimittentur uobis peccata uestra." quis desperaret sibi donanda peccata, quando crimen occisi Christi reis donabatur? conuersi sunt ex ipso populo Iudaeorum: conuersi sunt, baptizati sunt. ad mensam domini accesserunt, et sanguinem quem saeuientes fuderunt, credentes biberunt. quemadmodum autem sint conuersi, quam plane atque perfecte, indicant actus apostolorum. nam omnia quae possidebant, uendiderunt, atque pretia rerum suarum ad pedes apostolorum posuerunt; et distribuebatur unicuique sicut opus cuique erat: et nemo dicebat aliquid proprium, sed erant illis omnia communia. "et erat illis," sicut scriptum est, "anima una et cor unum in deum." ecce sunt oues de quibus dixit, "non sum missus, nisi ad oues quae perierunt domus Israel." illis enim exhibuit praesentiam suam, pro illis in se saeuientibus crucifixus orauit, dicens: "pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt." intelligebat medicus phreneticos mente perdita medicum occidentes, et occidendo medicum nescientes, sibi medicamentum facientes. de domino enim occiso omnes curati sumus, illius sanguine redempti, pane illius corporis a fame liberati. hanc ergo praesentiam Christus Iudaeis exhibuit. hoc ergo ait, "non sum missus, nisi ad oues quae perierunt domus Israel:" ut illis praesentiam sui corporis exhiberet; non ut oues quas habebat in gentibus, contemneret et praeteriret.

ad gentes enim ipse non iuit, sed discipulos misit. et illic impletum est quod propheta dixit: "populus quem non cognoui, seruiuit mihi." uidete quam alta, quam euidens, quam expressa prophetia: "populus quem non cognoui," id est, cui praesentiam meam non exhibui, "seruiuit mihi." quomodo? sequitur, "in auditu auris obaudiuit mihi:" hoc est, non uidendo, sed audiendo crediderunt. ideo gentium maior laus. illi enim uiderunt, et occiderunt: gentes audierunt, et crediderunt. ad gentes autem uocandas et congregandas, ut impleretur quod modo cantauimus, "congrega nos de gentibus, ut confiteamur nomini tuo, et gloriemur in laude tua," ille Paulus apostolus missus est. minimus ille factus magnus, non per se, sed per eum quem persequebatur, missus est ad gentes, ex latrone pastor, ex lupo ouis. missus est ad gentes ille apostolus minimus, et multum laborauit in gentibus, et per eum gentes crediderunt. testes sunt eius epistolae.

habes hoc et in euangelio sacratissime figuratum. filia archisynagogi quaedam defuncta erat, pater eius rogabat dominum, ut iret ad eam: aegram reliquerat et in periculo constitutam. ibat dominus ad uisitandam et sanandam aegram: interea mortua nuntiata est, et dictum est patri, "puella mortua est, noli iam uexare magistrum." dominus autem qui sciebat se posse mortuos suscitare, non abstulit spem desperato, et ait patri: "noli timere, tantum crede." pergebat ad puellam: atque in itinere inter turbas, quomodo potuit, coarctauit se quaedam mulier, quae fluxum sanguinis patiebatur, et diuturno illo languore in medicos frustra omnia quae habebat impenderat. ubi fimbriam uestimenti eius tetigit, sana facta est. et dominus: "quis me tetigit?" admirantes discipuli qui nesciebant quid esset factum, et uidebant eum a turbis comprimi, et de una quae leuiter tetigerat fuisse sollicitum, responderunt: "turba te premit, et dicis, quis me tetigit?" et ille: "tetigit me aliquis." nam isti premunt, illa tetigit. corpus ergo Christi multi moleste premunt, pauci salubriter tangunt. "tetigit me," inquit, "aliquis. ego enim sensi de me uirtutem exiisse." at ubi uidit illa non se latuisse, prouoluta est ante pedes eius, et confessa est quid esset factum. post haec perrexit, peruenitque quo tendebat, et puellam filiam archisynagogi inuentam mortuam suscitauit.

factum quidem est, et ita ut narratur, impletum: sed tamen etiam ipsa, quae a domino facta sunt, aliquid significantia erant, quasi uerba, si dici potest, uisibilia et aliquid significantia. quod maxime apparet in eo quod praeter tempus poma quaesiuit in arbore, et quia non inuenit, arbori maledicens aridam fecit. hoc factum nisi figuratum accipiatur, stultum inuenitur: primo, quaesisse poma in illa arbore, quando tempus non erat ut essent in ulla arbore; deinde, si pomorum iam tempus esset, non habere poma quae culpa arboris esset? sed quia significabat, quaerere se non solum folia, sed et fructum, id est, non solum uerba, sed et facta hominum; arefaciendo ubi sola folia inuenit, significauit eorum poenam qui loqui bona possunt, facere bona nolunt. sic ergo et hic. nam utique mysterium est. praescius omnium dicit, "quis me tetigit?" fit imperito similis creator, et interrogat non solum qui hoc sciebat, sed etiam qui caetera praesciebat. aliquid est utique, quod nobis significante mysterio loquitur Christus.

filia illa archisynagogi significabat populum Iudaeorum, propter quem uenerat Christus, qui dixit, "non sum missus, nisi ad oues quae perierunt domus Israel." illa uero mulier quae fluxum sanguinis patiebatur, ecclesiam figurabat ex gentibus, ad quam Christus per praesentiam corporis non erat missus. ad illam ibat, illius salutem intendebat: haec intercurrit, tangit fimbriam quasi nescientis, id est, sanatur tanquam ab absente. dicit ille, "quis me tetigit?" quasi diceret, non noui hunc populum. "populus quem non cognoui, seruiuit mihi. tetigit me aliquis. ego enim sensi uirtutem de me exisse," id est, euangelium emissum totum orbem implesse. tangitur autem fimbria exigua pars uestimenti et extrema. fac uestem Christi quasi apostolos. ibi fimbria Paulus erat: hoc est, extremus et minimus. nam utrumque de se dixit: "ego sum minimus apostolorum." nam post omnes uocatus est, post omnes credidit, plus omnibus sanauit. non erat missus dominus, nisi ad oues quae perierant domus Israel. sed quia et populus quem non cognouerat, seruiturus erat, in obauditu auris obauditurus erat, nec de illo tacuit ibi constitutus. ait enim quodam loco idem dominus: "habeo alias oues quae non sunt de hoc ouili; oportet me et has adducere, ut sit unus grex et unus pastor."

inde mulier ista erat: ideo non contemnebatur, sed differebatur. "non sum, } inquit, "missus, nisi ad oues quae perierunt domus Israel." et illa clamando instabat, perseuerabat, pulsabat, tanquam iam audisset, pete, et accipe; quaere, et inuenies; pulsa, et aperietur tibi. institit, pulsauit. nam et dominus quando dixit haec uerba, "petite, et accipietis; quaerite, et inuenietis; pulsate, et aperietur uobis;" supra dixerat, "nolite sanctum dare canibus, neque proieceritis margaritas uestras ante porcos; ne forte conculcent eas pedibus suis, et conuersi disrumpant uos:" id est, post contemptum margaritarum uestrarum etiam molesti sint uobis. nolite ergo illis proiicere quae contemnunt.

et unde discernimus - tanquam responderent - qui sint porci, qui sint canes? hoc in ista muliere demonstratum est. nam illi mulieri instanti respondit hoc: "non est bonum tollere panem filiorum, et mittere canibus." canis es, una es ex gentibus, idola adoras. quid autem tam familiare canibus, quam lapides lingere? "non est ergo bonum, panem filiorum tollere, et mittere canibus." illa si recederet post haec uerba, canis accesserat, canis abscesserat: sed pulsando, homo facta est ex cane. institit enim petendo, et ex ipso ueluti conuicio humilitatem ostendit, misericordiam impetrauit. neque enim commota est, aut succensuit, quod canis appellata fuerit petens beneficium, rogans misericordiam: sed ait, "ita, domine:" dixisti me canem; plane canis sum, agnosco nomen meum; ueritas loquitur: sed non ideo a beneficio repellenda sum. prorsus canis: "sed et canes edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum." modicum quoddam et exiguum beneficium desidero: non mensam inuado, sed micas quaero.

uidete quemadmodum humilitas commendata est. canem illam dominus dixerat; non dixit, non sum; sed dixit, sum. et dominus continuo, quia se agnouit canem: "o mulier, magna est fides tua. fiat tibi sicut petisti." tu te agnouisti canem, ego te iam agnosco hominem. "o mulier, magna est fides tua." petisti, quaesisti, pulsasti; accipe, inueni, aperiatur tibi. uidete, fratres, quemadmodum in hac muliere quae Chananaea erat, id est, quae de gentibus ueniebat, et typum, hoc est, figuram ecclesiae gerebat, maxime humilitas commendata est. etenim gens Iudaea, ut ab euangelio repelleretur, superbia inflata est, quod legem accipere meruisset, quod de ipsa gente patriarchae processerint, prophetae exstiterint, Moyses dei seruus miracula magna, quae audiuimus in psalmo, in Aegypto fecerit, per mare rubrum aquis recedentibus populum duxerit, legem acceperit, quam ipso populo dederit. erat unde extolleretur gens Iudaea, et per ipsam superbiam factum est ut Christo nollet humiliari auctori humilitatis, repressori tumoris, medico deo, qui propter hoc, cum deus esset, homo factus est, ut se homo hominem cognosceret. magna medicina. haec medicina si superbiam non curat, quid eam curet nescio. deus est, et fit homo: seponit diuinitatem, id est, quodammodo sequestrat, hoc est, occultat quod suum erat, apparet quod acceperat. fit ille homo, cum sit deus: et non se agnoscit homo hominem, id est, non se mortalem agnoscit, non se agnoscit fragilem, non se agnoscit peccatorem, non se agnoscit aegrotum, ut quaerat uel aegrotus medicum. sed quod est periculosius, sanus sibi uidetur.

ergo propter hoc ille populus non accessit, id est, propter superbiam: et dicti sunt ex arbore oleae, hoc est, de illo populo a patriarchis creato, fracti rami naturales, id est, Iudaei merito steriles spiritu superbiae; et in illa olea insertus est oleaster. oleaster populus ex gentibus. sic dicit apostolus, quod oleaster insertus sit in olea, rami autem naturales fracti sint. illi fracti propter superbiam: insertus oleaster propter humilitatem. hanc humilitatem ostendebat mulier, dicens: ita, domine, canis sum, micas desidero. in hac humilitate etiam centurio ille placuit: qui cum desideraret puerum suum a domino curari, et dominus diceret, "ego ueniam et curabo eum; } respondit ille, "domine, non sum dignus qui sub tectum meum intres; sed tantum dic uerbo, et sanabitur puer meus. non sum dignus qui sub tectum meum intres." tecto non recipiebat, corde receperat. quanto humilior, tanto capacior, tanto plenior. colles enim aquam repellunt, ualles implentur. quid deinde, quid ad hoc dominus, posteaquam dixit, "non sum dignus qui sub tectum meum intres," ad eos qui sequebantur, "amen dico uobis, non inueni tantam fidem in Israel:" id est, in illo populo ad quem ueni, "non inueni tantam fidem. tantam," quid est? tam magnam. unde magnam? de minimo, id est, de humilitate grandem. "non inueni tantam fidem:" similem grano sinapis, quanto minutiori, tanto feruentiori. inserebat ergo iam dominus oleastrum in oliua. tunc hoc faciebat, quando dicebat, "amen dico uobis, non inueni tantam fidem in Israel."

denique uide quod sequitur. "ideo dico uobis" - quia "non inueni tantam fidem in Israel," id est, tantam cum fide humilitatem -: "ideo dico uobis, quia multi ab oriente et occidente uenient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno coelorum. recumbent," inquit, requiescent. non enim debemus illic carnales epulas cogitare, aut aliquid tale in illo regno concupiscere, ut non uitia mutemus uirtutibus, sed uitia supponamus. aliud est enim, desiderare regnum coelorum propter sapientiam et uitam aeternam; aliud, propter felicitatem terrenam, quasi illic habeamus eam opulentiorem atque maiorem. si diuitem te in illo regno futurum putas, cupiditatem non amputas, sed mutas: et tamen diues eris, et nonnisi illic diues eris. nam hic indigentia tua colligit plurima. quare multum habent diuites? quia multum indigent. maior indigentia quasi maiores comparat facultates: illic ipsa indigentia morietur. tunc uere diues eris, quando nullius indigens eris. non enim tu diues, et angelus pauper, qui non habet iumenta et rhedas et familias. quare? quia non indiget: quia quanto fortior, tanto minus indigus. ergo ibi diuitiae, et uerae diuitiae. epulas terrae huius non ibi cogites. epulae enim terrae huius medicamenta quotidiana sunt; aegritudini cuidam nostrae, cum qua nascimur, necessaria sunt. aegritudinem istam sentit quisquis, cum hora reficiendi transierit. uis uidere quanta aegritudo sit ista, ut tanquam acuta febris, septem diebus necet? ne te sanum putes. sanitas immortalitas erit. nam haec longa aegritudo est. quia quotidianis medicamentis fulcis morbum tuum; sanus tibi esse uideris: detrahe medicamenta, et uide quid potes.

nam ex quo nascimur, necesse est ut moriamur. morbus hic necesse est ut ad mortem perducat. certe medici quando aegros inspiciunt, hoc dicunt. uerbi gratia, hydrops est iste, moritur: hic morbus non potest curari. elephantiosus est; nec morbus iste curari potest. phthisicus est; quis hoc curat? necesse est ut pereat, necesse est ut moriatur. ecce iam dixit medicus, phthisicus est, non potest nisi moriatur; et tamen aliquando et hydrops non inde moritur, et elephantiosus non inde moritur, et phthisicus non inde moritur: et tamen necesse est ut quisquis natus fuerit, inde moriatur. moritur inde, non potest aliter. hoc et medicus et imperitus pronuntiat: sed et si tardius moritur, numquid ideo non moritur? quando ergo uera sanitas, nisi quando uera immortalitas, si ergo uera immortalitas, nulla corruptio, nulla defectio, quid illic alimentis opus erit? ergo cum audis, "recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob;" non pares uentrem, sed mentem. impleberis ibi: et ipse interior uenter habet cibos suos. secundum istum uentrem dicitur, beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. et uere saturabuntur, ut non esuriant.

inserebat ergo iam oleastrum dominus, cum dicebat, "multi ab oriente et occidente uenient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno coelorum," id est, inserentur in oliua. huius enim oliuae radices sunt, Abraham et Isaac et Iacob: "filii autem regni," hoc est Iudaei increduli, "ibunt in tenebras exteriores." praecidentur rami naturales, ut inseratur oleaster. sed unde rami naturales praecidi meruerunt, nisi superbia? unde oleaster inseri, nisi humilitate? unde et ista mulier dixit, "ita, domine: nam et canes edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum." et inde audit, "o mulier, magna est fides tua." sic et ille centurio: "non sum dignus ut sub tectum meum intres. amen dico uobis non inueni tantam fidem in Israel." discamus, aut teneamus humilitatem. si nondum habemus, discamus: si habemus, non amittamus. si nondum habemus, habeamus, ut inseramur: si iam habemus, teneamus, ne praecidamur.